Η Άγκυρα είναι ανήσυχη για τις πρόσφατες κινήσεις αρκετών χωρών της Κεντρικής Ασίας να εμβαθύνουν τις διπλωματικές σχέσεις με την Κυπριακή Δημοκρατία, μια μετατόπιση που η Τουρκία αντιλαμβάνεται ως μέρος της ευρύτερης προσπάθειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επεκτείνει την επιρροή της στην περιοχή των Τουρκικών χωρών και να αποδυναμώσει τη θέση της Άγκυρας στο Κυπριακό.
Ωστόσο, παρά την ανησυχία της, η αντίδραση της Τουρκίας ήταν αξιοσημείωτα προσεκτική, αντανακλώντας τόσο την επιθυμία της να αποφύγει τις άμεσες προστριβές με τους ιστορικούς συμμάχους όσο και τα όρια της τρέχουσας διπλωματικής της επιρροής.
Στο επίκεντρο της ανησυχίας της Τουρκίας βρίσκεται μια ανακοίνωση που έγινε στο κοινό ανακοινωθέν της ΕΕ-Κεντρικής Ασίας στις 4 Απριλίου, η οποία τόνισε την τήρηση των ψηφισμάτων 541 και 550 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, τα οποία απορρίπτουν την αναγνώριση του ψευδοκράτους,που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία. Αξίζει να σημειωθεί ότι το Καζακστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν, όλα μέλη του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS), επανέλαβαν δημοσίως τη δέσμευσή τους στα εν λόγω ψηφίσματα κατά τη διάρκεια της συνόδου κορυφής του Σεμερκάντ, σηματοδοτώντας ένα διπλωματικό πλήγμα για την Άγκυρα που υποστηρίζει μια λύση δύο κρατών για την Κύπρο.
Στις 25 Απριλίου, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Χακάν Φιντάν απάντησε σε ερώτηση σχετικά με τις πρόσφατες αυτές εξελίξεις διαμορφώνοντας το ζήτημα ως «οικογενειακό ζήτημα» εντός του τουρκικού κόσμου. Τόνισε ότι η Τουρκία συμμετέχει ενεργά στο διάλογο με τους εταίρους της, δηλώνοντας ότι οι προσπάθειες γίνονται μέσω άμεσων διαύλων και όχι μέσω δημόσιας αντιπαράθεσης. «Πιστεύουμε ότι η δημόσια προβολή τέτοιων θεμάτων εξυπηρετεί την ατζέντα εκείνων που επιδιώκουν να σπείρουν τη διχόνοια μεταξύ μας», είπε, προσθέτοντας ότι η ενότητα και η διακριτικότητα είναι το κλειδί για την ενίσχυση του κοινού οράματος του τουρκικού κόσμου.
Ωστόσο, το θέμα επανήλθε και πάλι στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίασης της κοινοβουλευτικής επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων στις 30 Απριλίου, καθώς οι νομοθέτες και οι αξιωματούχοι αντιμετώπισαν αυτό που πολλοί στην Άγκυρα θεωρούν ως μια ανησυχητική αναδιάταξη μεταξύ των εθνών που παραδοσιακά θεωρούνταν μέρος της στρατηγικής και πολιτιστικής σφαίρας της Τουρκίας.
Αν και η Τουρκία έχει αποδεχθεί εδώ και καιρό ότι πολλές χώρες της Κεντρικής Ασίας αναγνωρίζουν την Κύπρο και διατηρούν περιορισμένους διπλωματικούς δεσμούς, όπως η διαπίστευση πρεσβευτών στη Λευκωσία από πρεσβείες που βρίσκονται αλλού, οι πρόσφατες χειρονομίες, συμπεριλαμβανομένης της απόφασης του Καζακστάν να ανοίξει πρεσβεία στη Λευκωσία, θεωρούνται σημάδια μετατόπισης των προτεραιοτήτων στην περιοχή. Τούρκοι αξιωματούχοι εκτιμούν ότι αυτό αντανακλά όχι μόνο το αυξανόμενο ενδιαφέρον της ΕΕ αλλά και μια αναπροσαρμογή από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας που επιδιώκουν να διαφοροποιήσουν την εξωτερική τους πολιτική εν μέσω παγκόσμιας αβεβαιότητας.
Ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Burhanettin Duran χαρακτήρισε τις εξελίξεις ως μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής προσπάθειας της ΕΕ, η οποία έχει επιδείξει αυξημένο ενδιαφέρον για την Κεντρική Ασία, ιδίως μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, σύμφωνα με την ανανεωμένη διατλαντική προοπτική της σημερινής αμερικανικής κυβέρνησης. Ωστόσο, οι παρατηρήσεις του στο κοινοβούλιο αντανακλούσαν επίσης έναν μετρημένο τόνο.
«Μεταφέραμε τις ευαισθησίες μας και μοιραστήκαμε τις προσδοκίες μας με τους φίλους μας», δήλωσε ο Ντουράν, αναφερόμενος συγκεκριμένα στη δέσμευση του Καζακστάν με την Κύπρο. «Τους ενθαρρύνουμε να ακολουθήσουν μια πιο ισορροπημένη προσέγγιση χωρίς να κλιμακώσουν το ζήτημα σε δημόσια διαμάχη».
Τα λόγια του σηματοδότησαν την πράξη εξισορρόπησης της Άγκυρας, με στόχο την προστασία των τουρκικών κόκκινων γραμμών στο Κυπριακό χωρίς να αποξενώσει τους εταίρους στην OTS, ιδιαίτερα σε μια εποχή που η οικονομική επιρροή και η περιφερειακή ελκυστικότητα της Τουρκίας αντιμετωπίζουν αυξανόμενο ανταγωνισμό από άλλους παγκόσμιους παράγοντες.
Πολιτικοί παρατηρητές εκτιμούν ότι η συγκρατημένη προσέγγιση της Τουρκίας είναι τόσο θέμα αναγκαιότητας όσο και αρχών. Με την οικονομία της υπό πίεση και τις περιφερειακές προτεραιότητες να εκτείνονται σε συγκρούσεις στη Γάζα, τη Συρία και την Ουκρανία, η Άγκυρα δυσκολεύεται να διατηρήσει τον παραδοσιακό της ρόλο ως ενοποιητική δύναμη στον τουρκικό κόσμο.
Το δίλημμα είναι ιδιαίτερα εμφανές στις προσπάθειες της Τουρκίας να εξασφαλίσει έναν πιο εξέχοντα ρόλο για το KKTC εντός των παγκόμσιων τουρκικών δομών. Ενώ το 2022 χορηγήθηκε στο KKTC καθεστώς παρατηρητή στην OTS, υπήρξε περιορισμένη συνέχεια από την άποψη συγκεκριμένων πρωτοβουλιών ή αναγνώρισης πέραν της Τουρκίας.
Το Συμβούλιο των Πρεσβυτέρων του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών πραγματοποίησε συνεδρίαση στο KKTC στις 2 Μαΐου, η οποία λειτούργησε περισσότερο ως συμβολική χειρονομία υποστήριξης παρά ως αποφασιστική καμπή. Στη συνάντηση συμμετείχαν εκπρόσωποι από την Τουρκία, το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το οικοδεσπότη KKTC. Η αντιπροσωπεία επισκέφθηκε επίσης τον πρόεδρο της KKTC Ersin Tatar.
Σε μια εντυπωσιακή ανατροπή, ο πρόεδρος του Συμβουλίου των Πρεσβυτέρων, ο πρώην πρωθυπουργός της Τουρκίας Μπιναλί Γιλντιρίμ, βρέθηκε πρόσφατα υπό δημόσιο έλεγχο λόγω ισχυρισμών που συνδέουν την οικογένειά του με δίκτυα διακίνησης ναρκωτικών με έδρα την Κύπρο. Οι κατηγορίες διατυπώθηκαν από τον Cemil Önal, τον πρώην οικονομικό συντονιστή του δολοφονημένου αρχηγού της συμμορίας Halil Falyalı, ο οποίος σκοτώθηκε το 2022. Ο Önal ισχυρίστηκε ότι η οικογένεια του Yıldırım έπαιζε ρόλο σε επιχειρήσεις λαθρεμπορίου ναρκωτικών. Ο Önal σκοτώθηκε από πυροβολισμούς στην Ολλανδία την Παρασκευή.
Οι εξελίξεις αυτές έχουν αναζωπυρώσει τις ανησυχίες σχετικά με τις θολές γραμμές μεταξύ πολιτικής και οργανωμένου εγκλήματος στο ψευδοκράτος, μια περιοχή που συχνά περιγράφεται ως η στρατηγική αυλή της Τουρκίας. Αναλυτές υποστηρίζουν ότι η εμπλοκή της περιοχής με παράνομες δραστηριότητες όπως ο τζόγος, το ξέπλυμα χρήματος, η διακίνηση ναρκωτικών και το εμπόριο του σεξ συνεχίζει να εμποδίζει τις προοπτικές για ουσιαστική μεταρρύθμιση. Ορισμένοι πιστεύουν ότι τα παγιωμένα συμφέροντα που συνδέονται με κρατικά και εγκληματικά δίκτυα έχουν ελάχιστα κίνητρα για να διαταράξουν το status quo.
Η απογοήτευση σχετικά με την εμβάθυνση της παρουσίας της ΕΕ στην Κεντρική Ασία αναδύθηκε επίσης σε δηλώσεις ανώτερων Τούρκων αξιωματούχων. Ο πρόεδρος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων και πρώην αντιπρόεδρος Fuat Oktay κατηγόρησε τις Βρυξέλλες ότι αναθέτουν την εξωτερική πολιτική τους στην Ελλάδα και την ελληνοκυπριακή διοίκηση, προειδοποιώντας ότι τα τουρκικά συμφέροντα παραγκωνίζονται συστηματικά.
«Αυτό δεν είναι διπλωματία, είναι υποταγή», δήλωσε ο Oktay, επισημαίνοντας αυτό που περιέγραψε ως επανειλημμένες περιπτώσεις διαμόρφωσης της πολιτικής της ΕΕ από τα βέτο των μικρότερων κρατών μελών.
Ο Oktay, επίσης, εμπλέκεται σε κατηγορίες για δωροδοκία που αφορούν τον Falyalı. Λίγες ημέρες πριν από τη δολοφονία του, ο Önal ισχυρίστηκε σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Bugün Kıbrıs ότι ο Oktay είχε δεχτεί δωροδοκίες ύψους 50 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο Önal είχε προηγουμένως ισχυριστεί σε μια ηχογραφημένη τηλεφωνική συνέντευξη από ολλανδική φυλακή, που δημοσίευσε ο ερευνητής δημοσιογράφος Cevheri Güven, ότι ο πρώην υπουργός Εσωτερικών Süleyman Soylu δέχθηκε επίσης 20 εκατομμύρια δολάρια από τον Falyalı μαζί με τον Oktay. Ισχυρίστηκε επίσης ότι ο Falyalı κατείχε ένα θησαυρό εκβιαστικού υλικού για Τούρκους πολιτικούς και γραφειοκράτες, συμπεριλαμβανομένων σεξουαλικών ταινιών και κρυφών ηχογραφήσεων διαπραγματεύσεων δωροδοκίας με επισκέπτες στο ξενοδοχείο του.
Σύμφωνα με τον Önal, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν διόρισε τον Yasin Ekrem Serim, γιο του μακροχρόνιου οικονομικού βοηθού του Maksut Serim και πρώην επιχειρηματικό συνεργάτη του Falyalı, ως πρεσβευτή στο KKTC την 1η Αυγούστου 2024 σε μια προσπάθεια να ανακτήσει αυτό το συμβιβαστικό υλικό. Ωστόσο, ο Serim ανακλήθηκε σιωπηλά μετά από μόλις επτά μήνες, υποτίθεται λόγω της δικής του εμπλοκής σε παράνομες συναλλαγές. Περίπου την ίδια εποχή, ο Ερντογάν απέλυσε επίσης τον Μαξούτ Σερίμ, ο οποίος είχε συνεργαστεί στενά μαζί του για πολλά χρόνια.
Ο Oktay απέρριψε τους ισχυρισμούς ότι η Τουρκία χάνει την επιρροή της στην Κύπρο ως μέρος μιας εκστρατείας συκοφάντησης από υποτιθέμενα μέλη τρομοκρατικών οργανώσεων. Η τουρκική κυβέρνηση χαρακτηρίζει εδώ και καιρό πολιτικούς αντιπάλους και επικριτές ως μέλη τρομοκρατικών ομάδων. Την περασμένη εβδομάδα μια οδηγία που διέρρευσε από τη Διεύθυνση Επικοινωνιών της Τουρκίας, η οποία συχνά περιγράφεται ως ο βραχίονας προπαγάνδας του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έδωσε οδηγίες σε φιλοκυβερνητικούς δημοσιογράφους και νομοθέτες του κυβερνώντος κόμματος να παρουσιάζουν τους επικριτές ως συνδεόμενους με τρομοκρατικές οργανώσεις και να μη διστάζουν να επιδίδονται σε ψυχολογικές επιχειρήσεις.
Παρά τη σκληρή ρητορική, η ικανότητα της Τουρκίας να αντιστρέψει το ρεύμα παραμένει αβέβαιη. Η αναδυόμενη πραγματικότητα είναι ότι οι κυβερνήσεις της Κεντρικής Ασίας, οι οποίες κάποτε θεωρούνταν σταθεροί σύμμαχοι, ακολουθούν όλο και περισσότερο μια εξωτερική πολιτική που δίνει μικρότερη βαρύτητα στις παραδοσιακές αφοσιώσεις και περισσότερο στη ρεαλιστική δέσμευση με ένα ευρύτερο φάσμα φορέων.
"Το κίνητρο πίσω από αυτά τα βήματα πηγάζει από το παγκόσμιο στρατηγικό περιβάλλον. Οι χώρες αυτές επανεκτιμούν τις θέσεις τους εν μέσω πιθανοτήτων όπως ο τερματισμός του πολέμου στην Ουκρανία με διαπραγμάτευση και ο αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ της Δύσης, της Ρωσίας και της Κίνας", δήλωσε ο Duran.
Αντί να συγκρουστεί με τους Τούρκους εταίρους της, η Τουρκία επιδιώκει να ενισχύσει τη διπλωματική της παρουσία μέσω της αθόρυβης δέσμευσης και των θεσμικών δεσμών στο πλαίσιο της OTS. Αξιωματούχοι στην Άγκυρα επιμένουν ότι οι μακροχρόνιοι πολιτιστικοί και ιστορικοί δεσμοί εξακολουθούν να δίνουν στην Τουρκία ένα μοναδικό πλεονέκτημα, ακόμη και αν τα βραχυπρόθεσμα συμφέροντα αποκλίνουν.
"Δεν αντιδρούμε συναισθηματικά. Χτίζουμε γέφυρες", δήλωσε ο Duran στο κοινοβούλιο. «Πρόκειται για μακροπρόθεσμη ευθυγράμμιση, όχι για βραχυπρόθεσμο θόρυβο».
Εν τω μεταξύ, στις 3 Μαΐου, ο Πρόεδρος Ερντογάν εγκαινίασε ένα νεόκτιστο προεδρικό συγκρότημα στη Λευκωσία, το οποίο κατασκευάστηκε από την Τουρκία για να στεγάσει την προεδρία του KKTC, το κοινοβούλιο, το πρωθυπουργείο και ένα δημόσιο πάρκο. Περιγράφοντας το κτίριο, το οποίο έχει ως πρότυπο το δικό του προεδρικό μέγαρο στην Άγκυρα, ως σύμβολο της ακλόνητης δέσμευσης της Τουρκίας προς το KKTC, ο Ερντογάν διατύπωσε το έργο ως απόδειξη της υποστήριξης της Άγκυρας για την ανεξαρτησία του. Επαναβεβαίωσε την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να συνεχίσει να στηρίζει τον τουρκοκυπριακό λαό, υποσχόμενος ισχυρή υποστήριξη σε όλους τους τομείς, από την άρση της διεθνούς απομόνωσης μέχρι την ενίσχυση των δεσμών με τον τουρκικό κόσμο.
Πηγή: nordicmonitor.com