Στο επίκεντρο της διεθνούς επικαιρότητας βρέθηκε αιφνιδίως η Σομαλιλάνδη, ένα de facto κράτος στο Κέρας της Αφρικής που παραμένει άγνωστο στο ευρύ κοινό, μετά την απόφαση του Ισραήλ να προχωρήσει στην επίσημη αναγνώρισή του. Πρόκειται για μια κίνηση με σαφείς γεωπολιτικές προεκτάσεις, η οποία αναδιαμορφώνει τις ισορροπίες στην Ερυθρά Θάλασσα και φέρνει στο προσκήνιο τον ανταγωνισμό ισχύος στην περιοχή, με πρωταγωνιστές το Ισραήλ και την Τουρκία.
Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, ανακοίνωσε την αναγνώριση της Σομαλιλάνδης ως «ανεξάρτητου και κυρίαρχου κράτους». Η περιοχή είχε ανακηρύξει την ανεξαρτησία της από τη Σομαλία στις 18 Μαΐου 1991, μετά την κατάρρευση του καθεστώτος Σιάντ Μπάρε, χωρίς ωστόσο να έχει μέχρι σήμερα λάβει διεθνή αναγνώριση από κράτος ή διεθνή οργανισμό.
Τι είναι η Σομαλιλάνδη
Η Σομαλιλάνδη βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Σομαλίας, στον στρατηγικής σημασίας χώρο του Κέρατος της Αφρικής. Αν και δεν αναγνωρίζεται διεθνώς, λειτουργεί στην πράξη ως ανεξάρτητο κράτος, με δική της κυβέρνηση, Σύνταγμα, ένοπλες δυνάμεις, νόμισμα και θεσμούς.
Η περιοχή υπήρξε βρετανικό προτεκτοράτο (British Somaliland) έως το 1960, οπότε και ανεξαρτητοποιήθηκε, για να ενωθεί λίγες ημέρες αργότερα με την Ιταλική Σομαλιλάνδη, σχηματίζοντας τη Σομαλική Δημοκρατία. Οι δεκαετίες που ακολούθησαν χαρακτηρίστηκαν από πολιτική αστάθεια και εμφύλιες συγκρούσεις, οδηγώντας τη Σομαλιλάνδη στην αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της το 1991.
Έκτοτε, διατηρεί αξιοσημείωτη σταθερότητα σε σύγκριση με τη νότια Σομαλία, η οποία συνεχίζει να πλήττεται από πολιτική αστάθεια και τις επιθέσεις των ισλαμιστών ανταρτών Αλ-Σαμπάμπ.
Η Σομαλιλάνδη διαθέτει εκλεγμένο πρόεδρο και κοινοβούλιο, δικαστικό σύστημα, δικές της δυνάμεις ασφαλείας και εθνικό νόμισμα (Somaliland shilling). Έχει έκταση περίπου 175.000 τ.χλμ., πληθυσμό άνω των 6 εκατ. κατοίκων και πρωτεύουσα τη Χαργκέισα. Παρά το δημοκρατικό της πλαίσιο, διεθνείς οργανώσεις επισημαίνουν τα τελευταία χρόνια περιορισμούς στις πολιτικές ελευθερίες και πιέσεις σε δημοσιογράφους και αντιπολίτευση.
Στρατηγική θέση και οικονομικά αδιέξοδα
Η γεωγραφική της θέση είναι κομβική: βρέχεται από τον Κόλπο του Άντεν, κοντά στα στενά Μπαμπ ελ Μάντεμπ, έναν από τους σημαντικότερους θαλάσσιους διαύλους παγκόσμιου εμπορίου που συνδέει τον Ινδικό Ωκεανό με τη Διώρυγα του Σουέζ.
Παρά το στρατηγικό της πλεονέκτημα και τη σημασία του λιμανιού της Μπερμπέρα, η έλλειψη διεθνούς αναγνώρισης στερεί από τη Σομαλιλάνδη πρόσβαση σε χρηματοδότηση, επενδύσεις και διεθνείς οργανισμούς, με αποτέλεσμα υψηλή ανεργία και έντονες κοινωνικοοικονομικές πιέσεις.
Γιατί το Ισραήλ προχώρησε στην αναγνώριση
Η απόφαση του Ισραήλ εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην Ερυθρά Θάλασσα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Ινστιτούτου Μελετών Εθνικής Ασφάλειας (INSS) στο Τελ Αβίβ, το Ισραήλ αναζητά αξιόπιστους εταίρους στην περιοχή, ιδιαίτερα ενόψει της έντασης με τους Χούθι της Υεμένης και της ανάγκης ελέγχου κρίσιμων θαλάσσιων οδών.
Η Σομαλιλάνδη θεωρείται «ιδανικός εταίρος», καθώς μπορεί να προσφέρει στρατηγική πρόσβαση και υποδομές σε μια περιοχή όπου συγκρούονται τα συμφέροντα μεγάλων και περιφερειακών δυνάμεων.
Ο τουρκικός παράγοντας και η επεκτατική πολιτική στην Σομαλία
Η τουρκική αντίδραση στην αναγνώριση υπήρξε άμεση και έντονη. Η Άγκυρα κατήγγειλε «ξένη ανάμιξη», γεγονός που αντανακλά τα βαθιά και πολυεπίπεδα συμφέροντά της στη Σομαλία. Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια έχει οικοδομήσει ισχυρή στρατιωτική, πολιτική και οικονομική παρουσία στη χώρα, αποτελώντας έναν από τους βασικούς συμμάχους της κυβέρνησης της Μογκαντίσου.
Η τουρκική στρατιωτική βάση TURKSOM, η μεγαλύτερη υπερπόντια βάση της Τουρκίας, η εκπαίδευση του σομαλικού στρατού, καθώς και οι συμφωνίες για τη διαχείριση λιμανιών και αεροδρομίων, εντάσσονται σε μια ευρύτερη στρατηγική προβολής ισχύος της Άγκυρας στην Αφρική και τον Ινδικό Ωκεανό. Πρόσφατες αμυντικές και ναυτικές συμφωνίες Άγκυρας–Μογκαντίσου ενισχύουν περαιτέρω τον ρόλο της Τουρκίας ως εγγυητή ασφάλειας της Σομαλίας.
Η πιθανή διεθνής αναγνώριση της Σομαλιλάνδης απειλεί ευθέως αυτή τη στρατηγική, καθώς αποδυναμώνει την εδαφική ακεραιότητα της Σομαλίας και περιορίζει την τουρκική επιρροή στον βορρά. Υπό αυτό το πρίσμα, η κίνηση του Ισραήλ εκλαμβάνεται από την Άγκυρα ως γεωπολιτική πρόκληση σε έναν χώρο όπου επιχειρεί να εδραιωθεί ως περιφερειακή δύναμη.