Ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια, ο μεγαλύτερος στην Ευρώπη, έχει μετατραπεί σε ένα από τα πιο επικίνδυνα χαρτιά της Ρωσίας στον πόλεμο κατά της Ουκρανίας, αποτελώντας ταυτόχρονα βασικό αγκάθι στο ειρηνευτικό σχέδιο που προωθεί ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ. Η εγκατάσταση, την οποία η Μόσχα κατέλαβε στρατιωτικά τον Μάρτιο του 2022, βρίσκεται στο επίκεντρο τόσο των διεθνών διαπραγματεύσεων όσο και των φόβων για ένα σοβαρό πυρηνικό ατύχημα.
Το ζήτημα της Ζαπορίζια περιλαμβάνεται και στα 20 σημεία της ειρηνευτικής πρότασης του Ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι, με το Κίεβο να καταγγέλλει τη Ρωσία για παράνομη κατοχή και εργαλειοποίηση ενός πυρηνικού εργοστασίου εν καιρώ πολέμου — μια πρακτική που προκαλεί έντονη ανησυχία στη διεθνή κοινότητα.
Παρά το γεγονός ότι σχεδόν το σύνολο των κρατών αναγνωρίζει τον σταθμό ως ουκρανική ιδιοκτησία, η Μόσχα επιμένει να τον εμφανίζει ως «ρωσικό», αναθέτοντας τη διαχείρισή του σε θυγατρική της κρατικής Rosatom και εξετάζοντας ακόμη και τη σύνδεσή του με το ρωσικό ηλεκτρικό δίκτυο. Πρόκειται για μια κίνηση που εκλαμβάνεται ως προσπάθεια de facto προσάρτησης κρίσιμων υποδομών, κατά κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου.
Στο παρασκήνιο, έχουν πέσει στο τραπέζι προτάσεις για εμπλοκή των ΗΠΑ στη λειτουργία του σταθμού, με τον Ζελένσκι να αποκαλύπτει ότι συζητήθηκε μοντέλο κοινής διαχείρισης με αμερικανική συμμετοχή. Την ίδια ώρα, ρωσικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι η Μόσχα εξετάζει σενάρια συνεκμετάλλευσης με τις ΗΠΑ, επιχειρώντας να νομιμοποιήσει εκ των υστέρων την κατοχή της.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, παραμένει ζοφερή. Ο σταθμός, που βρίσκεται στο Ενερχοντάρ, στις όχθες του Δνείπερου, διαθέτει έξι αντιδραστήρες σοβιετικού σχεδιασμού, όλοι εκτός λειτουργίας. Μετά την κατάληψή του από τις ρωσικές δυνάμεις, οι αντιδραστήρες τέθηκαν σταδιακά εκτός παραγωγής, ενώ η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας για την ασφάλειά τους εξαρτάται ακόμη από ουκρανικές γραμμές, οι οποίες έχουν υποστεί επανειλημμένες ζημιές λόγω των εχθροπραξιών.
Οι συχνές διακοπές ρεύματος —τουλάχιστον έντεκα τα τελευταία χρόνια— έχουν αναγκάσει τον σταθμό να βασίζεται σε γεννήτριες ντίζελ, αυξάνοντας κατακόρυφα τον κίνδυνο αστοχίας. Ο επικεφαλής του ΔΟΑΕ, Ραφαέλ Γκρόσι, έχει προειδοποιήσει επανειλημμένα ότι η διεξαγωγή πολέμου γύρω από έναν πυρηνικό σταθμό συνιστά διαρκή απειλή για την πυρηνική ασφάλεια της Ευρώπης.
Παρά τις προειδοποιήσεις, η Ρωσία δείχνει αποφασισμένη να επαναλειτουργήσει τον σταθμό, με τις ρυθμιστικές αρχές της να εκδίδουν άδειες επανεκκίνησης, κίνηση που το Κίεβο χαρακτηρίζει παράνομη και εξαιρετικά επικίνδυνη. Ουκρανοί αναλυτές εκτιμούν ότι η Μόσχα επιδιώκει να καλύψει ενεργειακά ελλείμματα στο νότιο τμήμα της Ρωσίας, χρησιμοποιώντας έναν σταθμό που δεν της ανήκει.
Για την Ουκρανία, η Ζαπορίζια είναι ζωτικής σημασίας, ιδιαίτερα καθώς οι ρωσικές επιθέσεις έχουν πλήξει συστηματικά το ενεργειακό της δίκτυο, βυθίζοντας περιοχές στο σκοτάδι. Το ενεργειακό κενό αντιστοιχεί, σύμφωνα με ειδικούς, στην παραγωγή τεσσάρων αντιδραστήρων του σταθμού, απώλεια που το Κίεβο δεν μπορεί να αναπληρώσει πριν περάσουν αρκετά χρόνια.
Την ίδια στιγμή, η καταστροφή του φράγματος της Καχόβκα το 2023 έχει αφήσει άλυτο το κρίσιμο ζήτημα της ψύξης των αντιδραστήρων, καθώς τα αποθέματα νερού μειώνονται επικίνδυνα. Ουκρανικές αρχές προειδοποιούν ότι τα διαθέσιμα αποθέματα επαρκούν μόνο για περιορισμένη λειτουργία, γεγονός που καθιστά κάθε ρωσικό σχέδιο επανεκκίνησης όχι απλώς ριψοκίνδυνο, αλλά δυνητικά καταστροφικό.
Στο φόντο αυτό, η Ζαπορίζια δεν είναι απλώς ένα διαπραγματευτικό χαρτί· είναι ένα πυρηνικό ναρκοπέδιο, με τη Ρωσία να κατηγορείται ανοιχτά ότι θυσιάζει την ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων στον βωμό γεωπολιτικών επιδιώξεων.