Η πιο σοβαρή επίθεση στην ιστορία του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν έχει θέσει το θεοκρατικό καθεστώς σε υπαρξιακή κρίση. Η ισραηλινή επίθεση όχι μόνο έπληξε καίριες στρατιωτικές και επιστημονικές υποδομές, αλλά αποκάλυψε και τα σοβαρά ρήγματα στο δίκτυο πληροφοριών που έχει διατηρήσει τον Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ στην εξουσία για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.
Η Τεχεράνη εκτόξευσε δεκάδες βαλλιστικούς πυραύλους κατά του Τελ Αβίβ την Παρασκευή, έπειτα από κύματα ισραηλινών αεροπορικών επιδρομών σε όλο το Ιράν την προηγούμενη ημέρα, που στόχευσαν τις πυρηνικές εγκαταστάσεις της χώρας και σκότωσαν αρκετούς από τους ανώτατους διοικητές και κορυφαίους επιστήμονες της.
Οι επιθέσεις του Ισραήλ συνιστούν το πιο σοβαρό πλήγμα σε μια αντιπαράθεση που ξέσπασε μεταξύ των δύο μακροχρόνιων εχθρών στις 7 Οκτωβρίου 2023. Το Ιράν, μέχρι στιγμής, δεν έχει καταφέρει να απαντήσει με τον ίδιο τρόπο. Οι περισσότεροι από τους πυραύλους που εκτόξευσε κατά του Τελ Αβίβ αναχαιτίστηκαν ή προκάλεσαν ελάχιστες ζημιές.
Πλέον, ο Χαμενεΐ βρίσκεται αντιμέτωπος με σκληρά διλήμματα και καμία καλή επιλογή, σημειώνει σε ανάλυσή της η Wall Street Journal. Η εξαντλητική σύγκρουση με το Ισραήλ έχει αποδυναμώσει τις ιρανικές ένοπλες δυνάμεις. Μια περαιτέρω απάντηση ενδέχεται να αποδειχθεί ανεπαρκής για να αποτρέψει μελλοντικές επιθέσεις και να οδηγήσει σε ακόμα πιο σφοδρά ισραηλινά αντίποινα.
Επιθέσεις σε ναυτιλιακούς στόχους στην Ερυθρά Θάλασσα ή σε αμερικανικά συμφέροντα και προσωπικό πιθανότατα θα προκαλέσουν αμερικανική απάντηση, κάτι που ο Χαμενεΐ ιστορικά προσπαθεί να αποφύγει. Η υποχώρηση στις πιέσεις και η επίτευξη μιας πυρηνικής συμφωνίας με τις ΗΠΑ που θα περιορίσει σοβαρά τις δυνατότητες εμπλουτισμού του Ιράν θα θεωρηθεί, από τους σκληροπυρηνικούς υποστηρικτές του, τους οποίους στηρίζεται όλο και περισσότερο, ως απαράδεκτη συνθηκολόγηση.
Για δεκαετίες, ο Χαμενεΐ υπήρξε ο αρχιτέκτονας της στρατιωτικής και πολιτικής επέκτασης του Ιράν στη Μέση Ανατολή, χρησιμοποιώντας τους Φρουρούς της Επανάστασης και το δίκτυο των συμμαχικών σιιτικών πολιτοφυλακών. Εδραίωσε την εξουσία του στο εσωτερικό χτίζοντας μια απόλυτη αφοσίωση μεταξύ όσων τον υποστήριζαν και ένα πανίσχυρο σύστημα παρακολούθησης για να καταπνίγει όσους δεν τον υποστήριζαν.
Τώρα, ο ογδοντάχρονος ηγέτης που κυβερνά το Ιράν από το 1989, πιθανότατα θα περάσει το φθινόπωρο της ζωής του πολεμώντας, όχι για την επέκταση της εξουσίας του, αλλά προσπαθώντας να διασώσει την Ισλαμική Δημοκρατία που βοήθησε να μετατραπεί σε περιφερειακή δύναμη.
«Αν είναι ειλικρινής με τον εαυτό του, θα παραδεχθεί ότι έχει χάσει. Όλα όσα έχει χτίσει καταρρέουν μπροστά στα μάτια του», δήλωσε ο Άφσον Οστόβαρ, αναπληρωτής καθηγητής στη Ναυτική Μεταπτυχιακή Σχολή στο Μοντερέι της Καλιφόρνια. «Το πλοίο που κυβερνούσε έχει προσαράξει».
Ο Χαμενεΐ επιδείκνυε τη στρατιωτική ισχύ του Ιράν, αλλά μέχρι πρόσφατα αυτή δεν είχε δοκιμαστεί. Αυτό άλλαξε με την επίθεση της Χαμάς—συμμάχου του Ιράν—κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023. Έκτοτε, ενώ το Ισραήλ διεξάγει πόλεμο στη Γάζα, έχει σκοτώσει σχεδόν δώδεκα ανώτατους Ιρανούς στρατιωτικούς διοικητές, συμπεριλαμβανομένων, την Παρασκευή, του επικεφαλής των Φρουρών της Επανάστασης, του αρχηγού του γενικού επιτελείου των ενόπλων δυνάμεων και του διοικητή που επέβλεπε το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων. Το Ισραήλ έχει επίσης αποδεκατίσει τους βασικούς περιφερειακούς συμμάχους του Ιράν, τη Χαμάς και τη Χεζμπολάχ, ενώ ένας τρίτος, ο Σύρος πρόεδρος Μπασάρ αλ-Άσαντ, ανατράπηκε τον Δεκέμβριο.
Αφού οικοδόμησε μια στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, η οποία περιλάμβανε βαριά οπλισμένους μαχητές πολιτοφυλακής στα σύνορα με το Ισραήλ, ο Χαμενεΐ και οι ανώτεροι σύμβουλοί του υποτίμησαν σοβαρά τη βούληση του Ισραήλ να τον αντιμετωπίσει με τη χρήση βίας, δήλωσε ο Χαμιντρεζά Αζίζι, επισκέπτης ερευνητής στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών και Ασφαλείας Υποθέσεων (SWP).
Ακόμη κι όταν οι εντάσεις αυξήθηκαν τόσο πολύ που οι Ηνωμένες Πολιτείες απέσυραν νωρίτερα αυτή την εβδομάδα διπλωματικό προσωπικό από το Ιράκ, η ανώτατη ηγεσία της ιρανικής υπηρεσίας ασφαλείας προφανώς δεν μεταφέρθηκε σε ασφαλείς εγκαταστάσεις.
«Οι περισσότεροι στοχοποιήθηκαν στα σπίτια τους. Αυτό δείχνει ένα επίπεδο υπερβολικής αυτοπεποίθησης που πραγματικά είναι ακατανόητο σε μια τέτοια κατάσταση», είπε ο Αζίζι.
Ο τρόπος με τον οποίο το Ισραήλ έχει καταφέρει να διεισδύσει στις ιρανικές υπηρεσίες πληροφοριών και να στοχοποιεί φαινομενικά κατά βούληση τα κορυφαία στελέχη τους αποτελεί πρόβλημα για τον ανώτατο ηγέτη. Πρώτον, καθιστά τον ίδιο τον Χαμενεΐ ευάλωτο σε στοχοποίηση.
Αν ο στόχος του Ισραηλινού Πρωθυπουργού Μπενιαμίν Νετανιάχου «είναι πράγματι να εξαλείψει το μέρος του πυρηνικού προγράμματος που μπορεί να αξιοποιηθεί για εξοπλισμούς και να ανατρέψει το καθεστώς, τότε αυτό θα απαιτήσει πολύ περισσότερα», δήλωσε ο Ράσμους Κρίστιαν Έλινγκ, αναπληρωτής καθηγητής ιρανικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης. «Και ίσως αυτό είναι που θα δούμε τις επόμενες εβδομάδες», πρόσθεσε.
Δεύτερον, η εξουσία του Χαμενεΐ βασίζεται εν μέρει στο ότι εμφανίζεται ως εγγυητής της εθνικής ασφάλειας. Παρά τη δυσμένεια που αντιμετωπίζει στο εσωτερικό, η Ισλαμική Δημοκρατία έχει προσφέρει επί δεκαετίες σχετική ασφάλεια στους πολίτες της από τους πολέμους και τις τρομοκρατικές επιθέσεις που ρήμαξαν γειτονικές χώρες.
Από τότε που ο Χαμενεΐ ανέλαβε την εξουσία, λίγο μετά από τον οκταετή πόλεμο με το Ιράκ—έναν από τους σφοδρότερους πολέμους του περασμένου αιώνα—το Ιράν διατήρησε τις εχθρικές δυνάμεις μακριά από το έδαφός του. Την τελευταία δεκαετία, ενώ το Ισλαμικό Κράτος σκότωνε δεκάδες χιλιάδες στο γειτονικό Ιράκ και Αφγανιστάν, η εξτρεμιστική οργάνωση πραγματοποίησε τέσσερις μεγάλες επιθέσεις στο Ιράν, σκοτώνοντας περίπου 150 ανθρώπους—λιγότερους από όσους σκότωσε την ίδια περίοδο στη Γαλλία.
Η δομή ασφαλείας που τώρα καταρρέει γύρω από τον Χαμενεΐ είχε εγκαθιδρυθεί από τις πρώτες ημέρες της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Οι επαναστάτες που ανέτρεψαν το 1979 τον υποστηριζόμενο από τις ΗΠΑ, Σάχη, ορκίστηκαν να προστατεύσουν το νέο θεοκρατικό κράτος από ένα είδος εξέγερσης όμοιο με αυτό που μόλις είχαν πραγματοποιήσει. Προς αυτήν την κατεύθυνση, δημιούργησαν το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης και μια πανταχού παρούσα υπηρεσία πληροφοριών. Το Ισραήλ έχει αποκαλύψει και τα δύο ως ολοένα και πιο ευάλωτα.
Μεταξύ 2010 και 2012, η Τεχεράνη κατηγόρησε το Ισραήλ για τη δολοφονία τεσσάρων πυρηνικών επιστημόνων στο εσωτερικό του Ιράν. Το 2020, ο Μοχσέν Φαχριζαντέ, που θεωρείτο ο πατέρας του ιρανικού προγράμματος πυρηνικών όπλων κατά τις δεκαετίες του 1990 και 2000, σκοτώθηκε από ένα τηλεκατευθυνόμενο πολυβόλο σε μια τολμηρή επίθεση που αποδίδεται στο Ισραήλ.
Από τις 7 Οκτωβρίου 2023 και μετά, το Ισραήλ έχει σκοτώσει αρκετούς κορυφαίους Ιρανούς διοικητές στη Συρία. Εξόντωσε τον πολιτικό ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγια, σε ξενώνα στην Τεχεράνη, τοποθετώντας βόμβα στο δωμάτιό του. Και την Παρασκευή, στόχευσε ταυτόχρονα αρκετούς από τους πιο επιφανείς Ιρανούς στρατιωτικούς διοικητές.
Μέρος της επίθεσης σε συστήματα αεράμυνας και εκτοξευτές πυραύλων πραγματοποιήθηκε με εκρηκτικά drone και άλλα κατευθυνόμενα όπλα, τα οποία διακινήθηκαν λαθραία στο Ιράν από πράκτορες της ισραηλινής υπηρεσίας πληροφοριών Μοσάντ, σύμφωνα με Ισραηλινό αξιωματούχο ασφαλείας.
Ωστόσο, είναι απίθανο οι Ιρανοί πολίτες να εκμεταλλευτούν αυτή τη συγκυρία για να προκαλέσουν μια εξέγερση, κυρίως επειδή οι ηγέτες τους θα κάνουν ό,τι χρειαστεί για να διατηρήσουν την εξουσία τους, δήλωσε ο Οστόβαρ.
«Αν και το Ιράν έχει χάσει την ικανότητά του να διεξάγει έναν σοβαρό πόλεμο κατά των αντιπάλων του, μπορεί ακόμα να διεξάγει έναν σοβαρό πόλεμο κατά των ίδιων του των πολιτών», είπε. «Πιστεύω πως είναι πράγματι μια πολύ επικίνδυνη περίοδος για τον λαό του Ιράν».
Το Ιράν βρίσκεται σε σαφώς πιο αδύναμη θέση εκτός των συνόρων του. Το μακροχρόνιο όπλο αποτροπής του—οι περιφερειακές πολιτοφυλακές του—έχει σχεδόν εξουδετερωθεί. Οι δύο επιθέσεις με πυραύλους κατά του Ισραήλ τον τελευταίο χρόνο ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπιτυχείς.
Ωστόσο, οι σκληροπυρηνικοί υποστηρικτές του Χαμενεΐ, στους οποίους βασίζεται, θα απαιτήσουν μια αμείλικτη απάντηση σε αυτό που θεωρούν ως συνεχιζόμενη ισραηλινή εκστρατεία, δήλωσε ο Αζίζι του SWP. Είναι απίθανο να υποστηρίξουν την άμεση συνέχιση των διαπραγματεύσεων για τα πυρηνικά με τις ΗΠΑ, οι οποίες ήταν προγραμματισμένο να επαναληφθούν για έκτο γύρο την Κυριακή.
«Πρόκειται για μια επιλογή ανάμεσα στη συνέχιση αυτού του πολέμου με πλήρη ένταση ή στην παράδοση», είπε. «Είναι ήδη σαφές σε όσους βρίσκονται εντός του συστήματος ότι, ανεξαρτήτως του αν και πώς θα απαντήσουν, το Ισραήλ θα συνεχίσει».