Η Ναυμαχία του Γέροντα υπήρξε η ναυμαχία που πραγματοποιήθηκε στις 29 Αυγούστου 1824, στη διάρκεια της Επαναστάσεως του 1821, στον κόλπο του Γέροντα (Τσάταλα), απέναντι από Λέρο και Κάλυμνο, και έληξε με μεγάλη νίκη των Ελλήνων, με επικεφαλής τον Ανδρέα Μιαούλη, εναντίον του ενωμένου τουρκοαιγυπτιακού στόλου, του οποίου αρχηγοί ήταν ο Αιγύπτιος Ισμαήλ Γιβραλτάρ και ο Τούρκος Χοσρέφ Πασάς, ενώ τον ελληνικό στόλο συνέδραμαν πυρπολικά από την Ύδρα και τις Σπέτσες.
Η ναυμαχία αυτή αποτέλεσε την κορωνίδα δράσεως των τουρκικού και αιγυπτιακού στόλου στο Αιγαίο, με στόχο την καταστροφή του αντίστοιχου ελληνικού, ώστε ακολούθως να επιτεθούν εναντίον Σάμου και Σπετσών για να αποβιβαστούν χωρίς προβλήματα στην Πελοπόννησο. Ήδη στο πλαίσιο αυτό, το προηγούμενο διάστημα είχαν καταστραφεί τα Ψαρά από τους Τούρκους και η Κάσος από τους Αιγύπτιους, ενώ νωρίτερα είχε καταπνιγεί και η επανάσταση στην Κρήτη. Σημειώνεται ότι μετά την καταστροφή των Ψαρών, κινητοποιήθηκε ο ελληνικός στόλος της Ύδρας και των Σπετσών και το καλοκαίρι του 1824 πέτυχε σημαντικές νίκες εναντίον των Τούρκων και των Αιγυπτίων στα Ψαρά, στη ναυμαχία στα στενά της Μυκάλης, στη ναυμαχία της Κω και της Αλικαρνασσού, αποτρέποντας παράλληλα και εχθρική απόβαση στη Σάμο.
Ως προελέχθη η ναυμαχία αυτή ήταν η μεγαλύτερη της Επαναστάσεως του 1821 και σε αυτήν συμμετείχαν τουρκικά, αιγυπτιακά, αλγερινά και τυνησιακά πλοία εναντίον των πλοίων του ελληνικού στόλου ο οποίος είχε αγκυροβολήσει στο μυχό του κόλπου του Γέροντα, που τελούσε υπό τη γενική διοίκηση του Α.Μιαούλη, συνεπικουρούμενου από τον επίσης Υδραίο Γ.Σαχτούρη και τον Ψαριανό Ν.Αποστόλη.
Η θέση του Μιαούλη ήταν κρίσιμη καθώς από την επικρατούσα νηνεμία τα πλοία του είχαν ακινητοποιηθεί. Σε αψιμαχίες με τον εχθρικό στόλο, είχαν καεί τα πυρπολικά των Παπανικολή, Ματρώζου και Πιπίνου. «Συμπτωματικώς» σήμερα στον Ελληνικό Στόλο, τα τρία από τα συνολικώς τέσσερα υπερσύγχρονα υποβρύχια Type-214AIP, φέρουν τα ονόματα των τριών προαναφερόμενων πυρπολητών. Το τέταρτο υποβρύχιο φέρει το όνομα του Κατσώνη!
Κλείνοντας αυτήν την παρένθεση ο Μιαούλης, βοηθούμενος από ευνοϊκό άνεμο, κατάφερε να βγάλει από τον μυχό του κόλπου τα πλοία του, ξεκινώντας μία άγρια ναυμαχία το αποτέλεσμα της οποίας εν πολλοίς θεωρείται πως έκρινε το μέλλον της Επαναστάσεως.
Ο συνεχής κανονιοβολισμός των Ελλήνων προκάλεσε σοβαρές ζημιές στον οθωμανικό στόλο, ενώ ο Μιαούλης διέταξε συνεχείς επιθέσεις των ελληνικών πυρπολικών κατά των οθωμανικών πλοίων. Τα πυρπολικά των Υδραίων Γεωργάκη Θεοχάρη (Παπαντώνη) και Κυριάκου Βατικιώτη ανατίναξαν μια τυνησιακή φρεγάτα με 44 κανόνια. Αποτέλεσμα της επιθετικής δράσεως των πλοίων του Ελληνικού Στόλου, ήταν όπως ο αντίστοιχος Οθωμανικός να διασπαστεί και η ναυαρχίδα των Αιγυπτίων, στην οποία επέβαινε και ο ίδιος ο Ιμπραήμ, έσβησε τους φανούς της για να περάσει απαρατήρητη από τους Έλληνες.
Στο τέλος της μέρας ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος αποσύρθηκε προς την Κω, χάνοντας 27 πλοία, μεταξύ των οποίων και μια μεγάλη αιγυπτιακή φρεγάτα με πλήρωμα 1.100 άνδρες, ενώ ο ελληνικός παρέμεινε στον Γέροντα.
Η πανωλεθρία του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στη ναυμαχία του Γέροντα (Τσάταλα) θα δώσει στη γλώσσα μας τη φράση «τα κάνω τσατάλια», μου μεταφορικώς αποδίδεται ως διαλύω», καταστρέφω!
Με τις μεγάλες νίκες στις ναυμαχίες της Μυκάλης, του Γέροντα και της Ικαρίας ο ελληνικός στόλος ματαιώνει οριστικά τα σχέδια των Οθωμανών για απόβαση και κατάληψη της Σάμου, η οποία μέχρι το τέλος της Επαναστάσεως του 1821 δεν θα ανακαταληφθεί ποτέ από αυτούς αλλά περιέργως θα μείνει εκτός των ορίων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, λαμβάνοντας μια μορφή αυτονομίας, στο οποίο τελικώς θα ενσωματωθεί με τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο του 1912-13 !