Με τις κατάλληλες αρχιτεκτονικές παρεμβάσεις θα μετατραπεί η Αγιά Σοφιά σε τζαμί, τόνισε για μία ακόμη φορά ο Τούρκος πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν.
Παρά τη διεθνή κατακραυγή θα πρέπει να τονιστεί ότι οι Τούρκοι εδώ και τρία χρόνια έχουν κάνει παρεμβάσεις στην Αγιά Σοφιά της Τραπεζούντας, ώστε να μην φαίνονται οι τοιχογραφίες και κάτι ανάλογο σχεδιάζουν και στην Αγιά Σοφιά στην Πόλη, η οποία τώρα λειτουργεί ως μουσείο και «ανήκει» στην παγκόσμια κληρονομιά.
Οι Τούρκοι, σύμφωνα με ειδικούς αναλυτές, μπορεί να μην τη μετατρέψουν άμεσα σε τζαμί, αλλά μπορούν να εντάξουν το σύμβολο της Ορθοδοξίας στο πλαίσιο των διπλωματικών κινήσεων διεθνώς.
Η Αγιά Σοφιά της Τραπεζούντας δείχνει το δρόμο. Ηδη από το 2016 και μάλιστα παραμονές της επετείου της γενοκτονίας των Ποντίων, ο τουρκικός Τύπος έφερε στη δημοσιότητα το θέμα του ναού στην Τραπεζούντα, επισημαίνοντας ότι ένα κτίριο 800 ετών βρίσκεται σε κίνδυνο. Το θέμα ήλθε τόσο στην ελληνική Βουλή με τη μορφή ερώτησης όσο και στην Ευρωβουλή, με τους Ελληνες να ζητάνε την προστασία του μνημείου.
Τότε η ίδια η «Τζουμχουριέτ» έγραφε ότι προκλήθηκαν τεράστιες ζημιές στο ναό της Τραπεζούντας κατά τη διάρκεια της αναστήλωσης και της μετατροπής του σε τζαμί. Η βυζαντινή εκκλησία, που λειτουργούσε ως μουσείο, αποφασίστηκε πριν από περίπου τρία χρόνια να επαναλειτουργήσει ως τζαμί. Τα ψηφιδωτά του δαπέδου καλύφθηκαν τότε με χαλιά και οι τοιχογραφίες «κρύφτηκαν» πίσω από βαριές κουρτίνες.
Η δικαιοδοσία του ναού, την οποία είχε το υπουργείο Τουρισμού, που έλαβε και την απόφαση να λειτουργεί ως μουσείο από το 1961, πέρασε στη Γενική Διεύθυνση Βακουφίων. Η τελευταία τότε είχε τονίσει ότι δεν θα προκαλείτο καμία καταστροφή στο ναό.
Τότε τόσο στην ελληνική Βουλή όσο και στο Ευρωκοινοβούλιο, είχε επισημανθεί ότι το τουρκικό κράτος ακολουθεί τα τελευταία χρόνια μια συστηματική προσπάθεια αλλοίωσης της ιστορικής μνήμης, εξαφανίζοντας τα στοιχεία από το χριστιανικό παρελθόν και μετατρέποντας βυζαντινές εκκλησίες σε ισλαμικά τεμένη. Ανάμεσα στους ναούς που έγιναν τζαμιά κατά αυθαίρετο και προκλητικό τρόπο είναι η Αγία Σοφία Τραπεζούντας, με τις καταστροφές που έχει υποστεί το κτίριο να είναι τόσο σοβαρές, που οδήγησαν όπως γράφει η τουρκική εφημερίδα, το Επιμελητήριο Αρχιτεκτόνων να υποβάλει αγωγή για το θέμα.
Μάλιστα ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου, Εγιούπ Μαχτσού, είπε σε δηλώσεις του: «Αντί για μουσείο, έγινε τζαμί. Αλλαξε το σχέδιο στα πέριξ του μουσείου και έχτισαν τουαλέτες κι άλλες κατασκευές από μπετόν αρμέ. Αρκετοί τοίχοι έχουν βαφτεί πράσινοι. Οι τοιχογραφίες (fresco) στο ταβάνι έχουν καλυφθεί με ξύλο. Τα μωσαϊκά στο πάτωμα καλύφθηκαν με χαλιά. Μωσαϊκά και εικόνες στους τοίχους που κατάφεραν να διατηρηθούν επί αιώνες μέχρι τις μέρες μας έχουν καταστραφεί».
Η Αγιά Σοφιά Τραπεζούντος
Ο ναός είναι χτισμένος έξω από τα τείχη της Τραπεζούντας, με εξέχουσα θέση ανάμεσα τόσο στα μνημεία του Πόντου όσο και στα βυζαντινά μνημεία ευρύτερα, οφείλει δε τη σημασία της στη σύνδεσή της με ποικίλες ιστορικές και αρχαιολογικές παραμέτρους. Αποτελεί ένα μνημείο σαφώς συνυφασμένο, ήδη από την ίδρυσή του, με την τοπική αυτοκρατορική δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών.
Η λειτουργία πάντως του ναού ως κοιμητηριακού, φαίνεται να περιλαμβάνεται στους στόχους της αυτοκρατορικής χορηγίας, όταν ιδρύθηκε είτε από τον Μανουήλ Α’ Μεγάλο Κομνηνό (1238-1263) είτε από τους άμεσους απογόνους του. Ταυτόχρονα, ο τρόπος με τον οποίο συνδυάζονται τα επιμέρους στοιχεία της αρχιτεκτονικής διαμόρφωσης, της ζωγραφικής, της ψηφιδωτής και της γλυπτής διακόσμησής του, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ασυνήθιστος και ίσως μοναδικός. Αυτή η μοναδικότητα έγκειται κυρίως στη συνύπαρξη ετερόκλητων επιδράσεων, οι οποίες παραπέμπουν άλλοτε στη Δύση (σε σχέση με τη συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή) και άλλοτε στην Ανατολή.
Από τα παράλια δυτικά της Τραπεζούντας η Αγία Σοφία δεσπόζει σε ένα ύψωμα, πάνω από τη θάλασσα. Η εκκλησία κτίστηκε πάνω ή δίπλα σε αρχαίο ναό από τον Μανουήλ Α’ (1238-1263), με πρότυπο την Αγία Σοφία Κωνσταντινούπολης, και διακοσμείται με θαυμάσιες τοιχογραφίες και μωσαϊκά, εξαιρετικά δείγματα τέχνης της εποχής του. Μετατράπηκε σε τζαμί και έτσι τα μωσαϊκά καλύφθηκαν με σοβά.
Το 1960 η τουρκική κυβέρνηση αποφάσισε τη μετατροπή του τεμένους σε μουσείο. Κοντά στο ναό υπάρχει και τετραώροφος πύργος-καμπαναριό, τον οποίο πολλοί ταυτίζουν με παρατηρητήριο τοπικής σχολής αστρονόμων, επειδή στη μονή δίδασκε ο αστρονόμος Κωνσταντίνος Λουκίτης.
Σχεδόν 55 χρόνια μετά την ολοκλήρωση της πρώτης αναπαλαίωσης και έξι χρόνια μετά τη μετατροπή της από μουσείο σε τζαμί, η Αγία Σοφία Τραπεζούντας, το μνημείο που δεσπόζει στη δυτική είσοδο της άλλοτε πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών, αναμένεται να γίνει πιο... μουσουλμανική.
Μπορεί τον Απρίλιο του 2018 το δικαστήριο της Αμισού να ακύρωσε τα σχέδια που είχε εγκρίνει η Επιτροπή Προστασίας Μνημείων για την οριστική μετατροπή του ιστορικού μνημείου της Ορθοδοξίας σε τζαμί, ωστόσο μόλις ολοκληρωθεί η φάση αναπαλαίωσης που είναι σε εξέλιξη, οι μουσουλμάνοι θα μπορούν να προσεύχονται κανονικά.
Η ανάδειξη των αγιογραφιών έγινε μετά από σκληρή δουλειά της ομάδας του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου μεταξύ 1958 και 1964, κατά την πρώτη αναστήλωση του μνημείου.
ΠΗΓΗ: Κιβωτός της Ορθοδοξίας