Στις 20 Μαΐου 1825, σημειώθηκε η Μάχη στο Μανιάκι της Μεσσηνίας, κορυφαία στιγμή της οποίας ήταν αναμφιβόλως ο ηρωικός θάνατος του Αρχιμανδρίτη Γρηγορίου Δικαίου πιο γνωστού ως Παπαφλέσσα.
Πως φτάσαμε όμως στη μάχη;
Το Μάϊο του 1825, μετά την κατάληψη του Ναυαρίνου, ο Ιμπραήμ πασάς ανασυντάσσει τις δυνάμεις του για να προχωρήσει στην ολοκλήρωση της κατακτήσεως της Πελοποννήσου, γεγονός που θα είχε ως συνέπεια την ουσιαστική κατάπνιξη της Επαναστάσεως στο Μωριά. Τότε λοιπόν, οι ελληνικές δυνάμεις έχουν διαλυθεί, οι Ρουμελιώτες οπλαρχηγοί έχουν επιστρέψει στα μέρη τους ο καθένας στη Ρούμελη, ο Κολοκοτρώνης και άλλοι «αντάρτες» κρατούνται στην Ύδρα και η κυβέρνηση Κουντουριώτη βρίσκεται σε αμηχανία.
Μόνον ο Παπαφλέσσας, ο οποίος ήταν ένας από τους πιο δυναμικούς πρωτεργάτες της Επαναστάσεως και παρών σε όλες τις μεγάλες – ως τότε – στιγμές της, και μέλος της κυβερνήσεως, αντιλαμβάνεται ότι χρειάζεται άμεση ενέργεια κατά του εχθρού.
Με πύρινους λόγους γυρνά την περιοχή, ξεσηκώνοντας για άλλη μια φορά τους οπλαρχηγούς, τους οποίους καλεί να σπεύσουν μαζί με τους άντρες τους να τον συναντήσουν στην Τριπολιτσά. Από όλους τους δίδονται υποσχέσεις, στην πραγματικότητα όμως από τους 8.000 άνδρες που περιμένει ως ενισχύσεις, τελικώς προσέρχονται μόνον 2.000! Φτάνοντας στο Μανιάκι, τοποθεσία όπου έχει αποφασίσει να αναμένει και να αντιμετωπίσει τον Ιμπραήμ και τους στρατιώτες του, τελικώς έχουν απομείνει 1.300, αφού οι υπόλοιποι το έσκασαν!
Ο αδελφός του Παπαφλέσσα, Νικήτας, τον συμβουλεύει να αποφύγει την κατά μέτωπο σύγκρουση και να αποσυρθεί στα ορεινά, ο γενναίος όμως ιερωμένος δεν τον ακούει. Διατάσσει τους πολεμιστές του να κατασκευάσουν χαρακώματα και πέτρινα ταμπούρια και όλοι να προετοιμαστούν για μάχη.
Στην θέα του πολυάριθμου εχθρού, καθώς είχε γεμίσει η πεδιάδα από Αιγύπτιους στρατιώτες του Ιμπραήμ, οι υπόλοιποι οπλαρχηγοί συμβουλεύουν και αυτοί τον Παπαφλέσσα να υποχωρήσουν προς τα ορεινά της περιοχής. Ο Παπαφλέσσας όμως, περιμένοντας την άφιξη βοήθειας από τον Πλαπούτα, παραμένει αμετάπειστος, φοβούμενος ότι με τις μετακινήσεις ο στρατός του θα διαλυόταν, ενώ πολεμώντας τους περίμενε είτε η νίκη είτε ένας ένδοξος θάνατος. Ένδοξος θάνατος ο οποίος, όπως πίστευε ο Παπαφλέσσας, θα ταρακουνούσε και θα ξύπναγε από τον λήθαργο όλους τους Έλληνες!
Στις 19 Μαΐου 1825, όταν οι Αιγύπτιοι έχουν λάβει θέση μάχης, αρκετοί από τους υπερασπιστές θεωρώντας βέβαιη την καταστροφή, εγκαταλείπουν το πεδίο της μάχης στο Μανιάκι, με αποτέλεσμα στα χαρακώματα και τα ταμπούρια να παραμείνουν μόνο ο ίδιος ο Παπαφλέσσας με περίπου 300 αποφασισμένους άνδρες, οι οποίοι αποκρούουν τις επανειλημμένες επιθέσεις του εχθρικού, πεζικού και ιππικού.
Την επομένη μέρα, 20 Μαΐου 1825, κάποιοι από τους συμπολεμιστές του προτείνουν να γίνει έξοδος, να διασπάσουν τον κλοιό και να καταφύγουν στα ορεινά αλλά και πάλι ο Παπαφλέσσας αρνείται. Το απόγευμα της 20ης Μαΐου 1825 αρχίζει η τελική επίθεση και ο αγώνας διεξάγεται σώμα με σώμα γύρω από τις πρόχειρες ελληνικές οχυρώσεις. Οι Αιγύπτιοι παρά τις μεγάλες απώλειές τους στο τέλος κατορθώνουν να κάμψουν την αντίσταση των λίγων γενναίων υπερασπιστών.
Κατά την επική αυτή μάχη, ο Παπαφλέσσας, ο αρχηγός των Μανιατών Πιέρρος Βοιδής Μαυρομιχάλης, ο Παναγιώτης Κεφάλας και οι περισσότεροι από τους οπλαρχηγούς, πέφτουν νεκροί επί του πεδίου. Ελάχιστοι καταφέρνουν να σωθούν. Ο Πλαπούτας με τις ενισχύσεις του φθάνει όταν η μάχη βρίσκεται στο τέλος της και δεν τολμά να εμπλακεί, ενώ ο αδελφός του Παπαφλέσσα, ο Νικήτας Φλέσσας, με 700 άνδρες θα φθάσει όταν η μάχη έχει τελειώσει.
Αν οι Οπλαρχηγοί είχαν εμπιστευτεί την πίστη του γενναίου και φλογερού αγωνιστή Παπαφλέσσα και είχαν αποστείλει εγκαίρως τις δυνάμεις τους ενισχύοντάς τον, τότε πιθανότατα να είχαμε ένα διαφορετικό αποτέλεσμα. Αλλά με τα «αν» δεν γράφεται η Ιστορία.
Μετά τη μάχη στο Μανιάκι ο Ιμπραήμ θα καταλάβει την Τριπολιτσά και την Καλαμάτα, όμως η θυσία του Παπαφλέσσα και των γενναίων ανδρών του στο Μανιάκι δεν θα πάει χαμένη. Ο Κολοκοτρώνης εσπευσμένως θα αναλάβει εκ νέου Αρχιστράτηγος των Ελλήνων, ενώ η επίθεση του Ιμπραήμ στους Μύλους της Αργολίδας τον επόμενο μήνα θα αποκρουστεί από τους Έλληνες υπό τον Δημήτριο Υψηλάντη και οι Αιγύπτιοι θα μείνουν μακριά από το Ναύπλιο, ενώ ο Κολοκοτρώνης θα δημιουργήσει ισχυρά ελληνικά στρατόπεδα πέριξ της Τριπολιτσάς (π.χ. στη Πιάνα, Χρυσοβίτσι, Λεβίδι, Βέρβαινα) που δεν θα επιτρέψουν στον Ιμπραήμ να ολοκληρώσει την εκστρατεία του και η Επανάσταση έστω βαριά πληγωμένη (κυρίως από τους εμφύλιους που είχαν προηγηθεί) θα κατορθώσει να σωθεί...
Τέλος, ο Ιμπραήμ λέγεται ότι μετά τη μάχη στο Μανιάκι ζήτησε και του έστησαν όρθιο τον νεκρό Παπαφλέσσα για να τον δει και όταν τον αντίκρυσε, τον κοίταξε με θαυμασμό και τον ασπάστηκε στο μέτωπο, εκφράζοντας έτσι τον θαυμασμό του για τον νεκρό ήρωα, γεγονός που απεικονίζεται στον φημισμένο πίνακα του Ανδρέου Γεωργιάδου του Κρητός, με τίτλο «Το Φίλημα»!