Ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας, απολάμβανε τη συνταξιοδότησή του όταν χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν Σεπτέμβριος του 2023 και το γραφείο της Oύρσουλα φον ντερ Λάϊεν ήθελε να μάθει αν θα μπορούσε να κάνει μια τελευταία «δουλειά για τις Βρυξέλλες»: Να βρει έναν τρόπο να κάνει την Ευρώπη ξανά ανταγωνιστική, σημειώνει το Politico σε δημοσίευμά του.
«Έπρεπε να σκεφτώ για μερικές ημέρες ... πριν πω πραγματικά ναι», θυμήθηκε αργότερα ο Ντράγκι, καθώς δημοσίευσε την τελική του έκθεση για την αναζωογόνηση της οικονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Το έργο φαινόταν τόσο τρομακτικό, τόσο δύσκολο», είπε.
Την Τετάρτη, οι ιδέες του Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα θα βρεθούν και πάλι στο επίκεντρο, καθώς η φον ντερ Λάιεν θα παρουσιάσει το σχέδιό της για τον επόμενο επταετή προϋπολογισμό της ΕΕ, σε μια καθοριστική στιγμή της θητείας της ως προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ), όπως είναι γνωστό το μακροπρόθεσμο σχέδιο δαπανών, θα ισχύει από το 2028 έως το 2034. Το γεγονός ότι έχουν προβλεφθεί δύο χρόνια για τις διαπραγματεύσεις σχετικά με το τι θα περιέχει ο προϋπολογισμός είναι ένα σημάδι ότι - ως συνήθως - η φον ντερ Λάϊεν αναμένει μια τεράστια μάχη με τις εθνικές κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να συμφωνήσουν ομόφωνα για το περιεχόμενό του.
Οι αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πέρασαν το Σαββατοκύριακο κλειδωμένοι σε μαραθώνιες συνεδριάσεις για να οριστικοποιήσουν την πρόταση και εξακολουθούσαν να εργάζονται μέχρι αργά το βράδυ της Δευτέρας.
Το διακύβευμα
Το διακύβευμα δεν θα μπορούσε να είναι υψηλότερο. Η πρόταση του ΠΔΠ θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την ΕΕ για να αντιμετωπίσει πρωτοφανείς προκλήσεις, όπως έναν εμπορικό πόλεμο με την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, έναν πραγματικό πόλεμο με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν, τον εντεινόμενο ανταγωνισμό με την Κίνα, τις συγκρούσεις στη Μέση Ανατολή, την κλιματική αλλαγή, τη διεθνή μετανάστευση και την άνοδο της ακροδεξιάς.
Σύμφωνα με τα λόγια του Ντράγκι, του «σοφού» της ευρωπαϊκής οικονομίας: «Έχουμε φτάσει στο σημείο όπου, χωρίς δράση, θα πρέπει είτε να θέσουμε σε κίνδυνο την ευημερία μας, το περιβάλλον μας ή την ελευθερία μας».
Ο σημερινός βασικός προϋπολογισμός της ΕΕ ανέρχεται σε περίπου 1,2 τρισεκατομμύρια ευρώ, αριθμός που δεν είναι καθόλου μικρός.
Αλλά αυτό αντιπροσωπεύει μόνο περίπου το 1% του συνολικού ΑΕΠ της ΕΕ. Έμπειροι παρατηρητές - συμπεριλαμβανομένου του Ντράγκι - υποστηρίζουν ότι οι επενδύσεις του δημόσιου τομέα της ΕΕ είναι θλιβερά ανεπαρκείς για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζει η ήπειρος.
Το ερώτημα είναι, πόσο μεγαλύτερο πρέπει να είναι το «μπαζούκα» του προϋπολογισμού των Βρυξελλών; Η απάντηση ποικίλλει έντονα, ανάλογα με το ποιος την δίνει.
Ορισμένες χώρες θέλουν μηδενική αύξηση, ενώ άλλες θέλουν να διπλασιαστεί ο προϋπολογισμός της ΕΕ, δήλωσε ο Jan Stráský, ανώτερος οικονομολόγος του ΟΟΣΑ.
«Αυτό είναι το εύρος, από το μηδέν έως το διπλάσιο, και η εκτίμησή μου θα ήταν ότι με την αύξησή του κατά λιγότερο από το ήμισυ, θα μπορούσατε ήδη να επιτύχετε πολλά από αυτά που έχει νόημα να γίνουν σε επίπεδο ΕΕ», δήλωσε ο Stráský στο Politico. «Ίσως ας πούμε 20 ή 30%» -που θα ανέβαζε τον συνολικό προϋπολογισμό σε περίπου 1,3% του ΑΕΠ- «αν δαπανηθεί σωστά, θα μπορούσε να είναι μια τεράστια βελτίωση».
Αναδιάταξη κονδυλίων
Εκτός από τη συνολική αύξηση του κονδυλίου, ο ΟΟΣΑ συνέστησε, σε έκθεσή του αυτό το μήνα, την αναδιάταξη των υφιστάμενων κονδυλίων της ΕΕ ώστε να επικεντρωθούν στην άμυνα και σε μια πιο ολοκληρωμένη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία θα μειώσει το κόστος και θα συμβάλει στην τόνωση της ανάπτυξης.
Το μερίδιο των δημόσιων δαπανών θα πρέπει να αυξηθεί, πρότεινε η δεξαμενή σκέψης, για να συντονίζει πιο αποτελεσματικά διασυνοριακά έργα υποδομής, όπως οι διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας και οι αμυντικές προμήθειες.
Άλλοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι οι Βρυξέλλες πρέπει να είναι ακόμη πιο φιλόδοξες. Σύμφωνα με τον Zsolt Darvas, έναν από τους συγγραφείς μιας νέας μελέτης της δεξαμενής σκέψης Bruegel, το κονδύλι δαπανών του ΠΔΠ πρέπει να διπλασιαστεί, λίγο πολύ, για να ληφθεί υπόψη η ανάγκη χρηματοδότησης της κλιματικής μετάβασης και της αποπληρωμής των χρεών από την εποχή της πανδημίας Covid-19.
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντιμετωπίζει αυξανόμενες πιέσεις για την υλοποίηση προτεραιοτήτων που έχουν όλο και περισσότερο ευρωπαϊκό χαρακτήρα», καταλήγει η μελέτη του Bruegel. «Προκλήσεις, όπως η κλιματική και η ψηφιακή μετάβαση, η ανταγωνιστικότητα, η οικονομική ανθεκτικότητα, η άμυνα, η διαχείριση της μετανάστευσης και η εξωτερική πολιτική ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα και απαιτούν συντονισμένες απαντήσεις. Αλλά το κύριο χρηματοδοτικό μέσο της ΕΕ, ο προϋπολογισμός της - ή το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) - παραμένει κολλημένο στο παρελθόν», τονίζει.
Ο Ντάρβας πρότεινε την αύξηση του προϋπολογισμού σε περίπου 2% του ΑΕΠ. Μια τέτοια αύξηση θα έβαζε τον προϋπολογισμό της ΕΕ σε τροχιά να καλύψει το μερίδιό από τα επιπλέον 800 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως που, σύμφωνα με τον Ντράγκι, θα απαιτηθούν από τον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα για την αναζωογόνηση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης.
Ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, συμφωνούν ότι ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί.
Άλλες, όπως η Γερμανία, η Σουηδία και η Ολλανδία, δεν θέλουν να αυξηθεί καθόλου ο προϋπολογισμός.
«Η Σουηδία έχει κατά νου να μην ενστερνιστεί την αφήγηση ότι τώρα χρειαζόμαστε μεγαλύτερο προϋπολογισμό επειδή έχουμε νέα προβλήματα να χειριστούμε», δήλωσε στο Politico η Σουηδή υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων Jessica Rosencrantz. «Θα πρέπει να θέσουμε προτεραιότητες εντός του προϋπολογισμού», ανέφερε.
Η Σουηδία επιθυμεί ιδιαίτερα το ΠΔΠ να ασχοληθεί με την άμυνα και την ασφάλεια, αν και ορισμένοι αναλυτές ισχυρίζονται ότι η νομοθεσία της ΕΕ εμποδίζει το μπλοκ να πραγματοποιεί άμεσες στρατιωτικές δαπάνες μέσω του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού του. «Το πώς ακριβώς θα πρέπει να διατυπωθεί ή να απεικονιστεί αυτό στον προϋπολογισμό, σε αυτό θα πρέπει να επανέλθουμε», δήλωσε η Rosencrantz. «Αλλά νομίζω ότι η άμυνα, η ασφάλεια, η στήριξη και της Ουκρανίας, καθώς και η ανταγωνιστικότητα - αυτά θα είναι τα θέματα που θα πρέπει να χειριστεί ένας νέος προϋπολογισμός».
Ενιαίο μέγα-ταμείο
Ο Ντράγκι πρότεινε επίσης τη ριζική απλούστευση του προϋπολογισμού, μια ιδέα που η φον ντερ Λάιεν υιοθέτησε με την πρότασή της για τη συνένωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής και του Ταμείου Συνοχής - τις μεγαλύτερες δαπάνες της ΕΕ - σε ένα ενιαίο μέγα ταμείο.
Ένας δεύτερος πυλώνας του ΠΔΠ, σύμφωνα με τα περιγράμματα που έχει ήδη ανακοινώσει η Επιτροπή, θα δημιουργήσει ένα νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, το οποίο θα παρέχει επενδυτική ικανότητα για βασικούς τομείς και στήριξη για την έρευνα. Ο τρίτος πυλώνας του προϋπολογισμού θα ήταν ένα νέο ταμείο εξωτερικής δράσης, που θα συνδύαζε την αναπτυξιακή βοήθεια και τη διπλωματία, σύμφωνα με το αρχικό σχέδιο της φον ντερ Λάϊεν.
Ήδη, ορισμένες χώρες της ΕΕ και πολιτικοί έχουν ξεσηκωθεί για τις μεταρρυθμίσεις αυτές, ιδίως όσον αφορά τις ενισχύσεις για τους ευρωπαίους αγρότες και τις οικονομικά προβληματικές περιφέρειες.
Το δυσκολότερο μέρος - δυνητικά, τουλάχιστον - είναι να αποφασιστεί από πού θα πρέπει να προέλθουν τα χρήματα.
Ήδη διεξάγεται μια έντονη συζήτηση για το αν θα πρέπει να εγκριθούν νέες μορφές αυτών των «ιδίων πόρων», όπως ονομάζονται τα έσοδα της ΕΕ, ως μέρος του νέου προϋπολογισμού, ενδεχομένως με την επέκταση του μεριδίου των εσόδων που μπορούν να λάβουν οι Βρυξέλλες από υφιστάμενους φόρους ή χρηματοδοτικές ρυθμίσεις.
Οι χώρες που είναι καθαροί συνεισφέροντες -όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία- πληρώνουν στο ταμείο περισσότερα από όσα λαμβάνουν πίσω. Αυτό συχνά καθιστά πολιτικά πιο δύσκολο για τις κυβερνήσεις αυτές να δικαιολογήσουν στο εσωτερικό τους ακροατήριο γιατί ο συνολικός προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να αυξηθεί.
Ο Επίτροπος της ΕΕ για τον προϋπολογισμό Πιοτρ Σεραφέν, υποσχέθηκε «μια φιλόδοξη δέσμη ιδίων πόρων», η οποία «αφενός θα ενισχύσει τη χρηματοδοτική ικανότητα αυτού που έχουμε εδώ σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά αφετέρου θα είναι επίσης πολιτικά και κοινωνικά αποδεκτή για τα κράτη μέλη αλλά και για τους πολίτες της Ευρώπης».
Θα χρειαστεί την τύχη με το μέρος του. «Δεν βλέπουμε την ανάγκη για ευρωπαϊκούς φόρους», δήλωσε η Σουηδή Ρόζενκραντς.
Κράτος δικαίου
Ένας τρόπος εξοικονόμησης πόρων είναι να μην δοθεί «ούτε ένα ευρώ» σε καμία χώρα που παραβιάζει κατάφωρα τα δημοκρατικά πρότυπα «κράτους δικαίου» της ΕΕ, πρόσθεσε η Rosencrantz. Πρόκειται για μια άποψη που συμφωνεί με τους στόχους της Επιτροπής για το επόμενο ΠΔΠ.
Η ομάδα της φον ντερ Λάιεν επεξεργάζεται ένα νέο καθεστώς «αιρεσιμότητας», το οποίο θα ενισχύσει τις οικονομικές κυρώσεις για χώρες όπως η Ουγγαρία (και, στο παρελθόν, η Πολωνία), οι οποίες οι Βρυξέλλες διαπίστωσαν ότι αποτυγχάνουν να διατηρήσουν τις δημοκρατικές ελευθερίες που, όπως λένε, αποτελούν τον πυρήνα των αξιών της ΕΕ.
Αλλά όταν κάθε χώρα της ΕΕ πρέπει να συμφωνήσει πλήρως επί του δημοσιονομικού πακέτου -συμπεριλαμβανομένης της Ουγγαρίας του Βίκτορ Όρμπαν- δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι οποιοιδήποτε κανόνες αιρεσιμότητας θα περάσουν στο τελικό σχέδιο του προϋπολογισμού, ό,τι κι αν θέλουν η φον ντερ Λάιεν και οι επίτροποί της.
Στην πραγματικότητα, το ζήτημα της τιμωρίας των χωρών που δεν ανταποκρίνονται στο «κράτος δικαίου» επανέρχεται στο ίδιο βασικό ζήτημα που διέπει ολόκληρο τον προϋπολογισμό: Για ποιο λόγο υπάρχει η ΕΕ στην πραγματικότητα; Πόσα, σε αυτή την εποχή των πολλαπλών παγκόσμιων προκλήσεων, θα πρέπει να κάνουν οι 27 χώρες του μπλοκ από κοινού, μέσω δράσεων που συντονίζονται μέσα σε πανύψηλα γραφεία από γυαλί και ατσάλι στις Βρυξέλλες, και πόσα θα πρέπει να αποφασίζουν στο εσωτερικό τους;
Τελικά, η κλίμακα και το εύρος του τελικού προϋπολογισμού της ΕΕ θα εκφράζουν τη συλλογική απάντηση του μπλοκ σε αυτό το ερώτημα.
«Αν ανατρέξουμε στο ιστορικό των συμφωνιών για το επόμενο ΠΔΠ, είδαμε πολύ περιορισμένες αλλαγές από το ένα πλαίσιο στο άλλο», δήλωσε ο Darvas, ένας από τους συντάκτες της έκθεσης του Bruegel. Κατά την άποψή του, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την ΕΕ, ώστε να ανταποκριθεί στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει τώρα είναι ότι η απαίτηση για ομόφωνη συμφωνία μεταξύ των 27 χωρών θα «περιορίσει σημαντικά» κάθε περιθώριο για μεταρρυθμίσεις.
«Υπάρχει τεράστια ακαμψία», είπε. «Είμαι λίγο επιφυλακτικός ότι θα υπάρξουν μεγάλες αλλαγές και αυτή τη φορά», επεσήμανε.