Για σχεδόν δύο χρόνια, η Χαμάς ήταν ξεκάθαρη: χωρίς πλήρη αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα, δεν θα απελευθέρωνε τους υπόλοιπους ομήρους. Οι αιχμάλωτοι θεωρούνταν το μοναδικό της διαπραγματευτικό χαρτί.
Όμως, σύμφωνα με διπλωμάτες της Δύσης και του αραβικού κόσμου που επικαλείται η Telegraph, η ηγεσία της οργάνωσης συνειδητοποίησε ότι αυτό το “όπλο” είχε μετατραπεί σε βάρος. Η παρατεταμένη ομηρία δεν απέφερε πολιτικά κέρδη και η Γάζα βυθίστηκε σε απόλυτη καταστροφή.
Πίσω από την αιφνίδια μεταστροφή της Χαμάς —την απόφαση να απελευθερώσει τους ομήρους ύστερα από 736 ημέρες— βρίσκονται τέσσερις παράγοντες: εξάντληση, αδυναμία, πίεση από περιφερειακές δυνάμεις και αυξανόμενη εμπιστοσύνη προς τον Ντόναλντ Τραμπ, τον Αμερικανό πρόεδρο, ο οποίος εμφανίζεται πλέον ως ο μόνος που μπορεί να εγγυηθεί μια συμφωνία ειρήνης.
Αλλαγή κλίματος στη Μέση Ανατολή
Η αλλαγή στάσης της Χαμάς συμπίπτει με ένα ευρύτερο γεωπολιτικό ρεύμα μετατόπισης. Αραβικά κράτη που άλλοτε έδειχναν ανοχή ή σιωπηρή στήριξη στη Χαμάς, όπως το Κατάρ και η Τουρκία, εμφανίζονται πλέον απογοητευμένα από την αδιαλλαξία της και ευθυγραμμίζονται με το αμερικανικό ειρηνευτικό σχέδιο.
Όπως ανέφερε αξιωματούχος του Κόλπου που συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις στο Σαρμ Ελ Σέιχ, «ήρθαν για να διαπραγματευτούν, αλλά ουσιαστικά πίεζαν σε μια πόρτα που ήταν ήδη ανοιχτή. Δεν αντιτίθεντο στην αρχή της απελευθέρωσης των ομήρων· ζητούσαν μόνο εγγυήσεις ότι ο πόλεμος δεν θα ξανάρχιζε και ότι θα μπορούσαν να εμπιστευτούν τους Αμερικανούς».
Το ειρηνευτικό σχέδιο Τραμπ
Το 20-σημείων σχέδιο Τραμπ για τη Γάζα χαρακτηρίζεται από τους μεσολαβητές ως «τελεσίγραφο παρά συμφωνία εκεχειρίας». Περιλαμβάνει:
- Αποστρατιωτικοποίηση της Χαμάς χωρίς όρους,
- Διατήρηση ισραηλινής στρατιωτικής παρουσίας στη Γάζα,
- και μεταβατική διοίκηση υπό διεθνή εποπτεία, πιθανόν με ρόλο για τον Τραμπ και τον πρώην Βρετανό πρωθυπουργό Τόνι Μπλερ.
Παρότι οι Άραβες διαπραγματευτές εξέφρασαν επιφυλάξεις για την “ανισορροπία” της πρότασης, όλες οι περιφερειακές δυνάμεις –συμπεριλαμβανομένων Τουρκίας, Κατάρ και Αιγύπτου– συμφώνησαν ότι η Χαμάς πρέπει να την αποδεχθεί και να παραιτηθεί από κάθε ρόλο στη μελλοντική διακυβέρνηση της Γάζας.
Το καθοριστικό σημείο καμπής: η στάση του Τραμπ απέναντι στο Ισραήλ
Η εμπιστοσύνη της Χαμάς προς τις ΗΠΑ αυξήθηκε όταν ο Τραμπ αντέδρασε οργισμένα σε ισραηλινή αεροπορική επιδρομή στην Ντόχα, που στόχευε την πολιτική ηγεσία της Χαμάς στο Κατάρ.
Ο Αμερικανός πρόεδρος ανάγκασε τον Νετανιάχου να ζητήσει συγγνώμη, να δεσμευθεί ότι δεν θα επαναληφθεί παρόμοια ενέργεια και υπέγραψε εκτελεστικό διάταγμα που εγγυάται την ασφάλεια του Κατάρ έναντι οποιασδήποτε στρατιωτικής ενέργειας.
Η ενέργεια αυτή θεωρήθηκε από τη Χαμάς ως ένδειξη αλλαγής στάσης: ότι ο Τραμπ είναι πλέον διατεθειμένος να “παίξει ρόλο εξισορρόπησης” και όχι απλώς να καλύπτει το Ισραήλ.
Η συμφωνία ανταλλαγής και το «παράθυρο σωτηρίας»
Η πρώτη φάση της συμφωνίας, η ανταλλαγή αιχμαλώτων και κρατουμένων, κρίθηκε η λιγότερο επίμαχη. Οι μεσολαβητές προειδοποίησαν τη Χαμάς ότι αν δεν απελευθερώσει τους ομήρους, το Ισραήλ θα ξανάρχιζε τον πόλεμο με την πλήρη υποστήριξη του Τραμπ. Αντίθετα, η απελευθέρωση θα μετέτρεπε την ίδια τη Χαμάς σε «θύμα» σε περίπτωση που η εκεχειρία παραβιαζόταν από την άλλη πλευρά.
«Η Χαμάς έχει πλέον μεγαλύτερη διαπραγματευτική ισχύ χωρίς τους ομήρους παρά με αυτούς», σχολίασε Άραβας αξιωματούχος.
Η Αίγυπτος, το Κατάρ και η Τουρκία σε ρόλο πίεσης
Σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, οι ηγέτες του Κατάρ και της Τουρκίας, Σεΐχης Μοχάμεντ μπιν Αμπντουλραχμάν Αλ Θάνι και Ιμπραήμ Καλίν, άσκησαν έντονες πιέσεις στη Χαμάς να αποδεχθεί το αμερικανικό σχέδιο.
Τη Δευτέρα οι αντιπροσωπείες συναντήθηκαν στο Σαρμ Ελ Σέιχ, και μέχρι το βράδυ της Τρίτης η Χαμάς είχε δηλώσει συμφωνία κατ’ αρχήν με το σχέδιο Τραμπ.
Οι Αμερικανοί απεσταλμένοι Στιβ Γουίτκοφ και Τζάρεντ Κούσνερ επιβεβαίωσαν τις τελικές λεπτομέρειες την Τετάρτη, και την επομένη η Χαμάς ανακοίνωσε την πρόθεσή της να απελευθερώσει τους ομήρους εντός 72 ωρών από την έναρξη της εκεχειρίας.
Η Χαμάς στο χαμηλότερο σημείο της
Η οργάνωση, αποδεκατισμένη από τις επιθέσεις και με τεράστιες απώλειες στην ηγεσία και στα έμπειρα στελέχη της, βρίσκεται πλέον πολιτικά και στρατιωτικά εξαντλημένη.
Η απελευθέρωση των ομήρων και η αποδοχή ενός δυσμενούς ειρηνευτικού σχεδίου μπορεί να αποτελεί την τελευταία της ευκαιρία επιβίωσης.
«Η Χαμάς δεν είχε άλλη επιλογή. Όταν ακόμη και η Άγκυρα και η Ντόχα απομακρύνονται, καταλαβαίνεις ότι το παιχνίδι τελείωσε», σχολίασε Ευρωπαίος διπλωμάτης.
Το “εύκολο” μέρος τελείωσε
Ο Ντόναλντ Τραμπ πέτυχε τη μεγαλύτερη διπλωματική του νίκη μέχρι σήμερα, εξασφαλίζοντας την απελευθέρωση των ομήρων και την προσωρινή εκεχειρία.
Ωστόσο, η πραγματική πρόκληση ξεκινά τώρα: η δημιουργία μόνιμης ειρήνης στη Γάζα και η ανοικοδόμηση ενός πολιτικού πλαισίου χωρίς τη Χαμάς.
Το Κατάρ και η Τουρκία, που κάποτε φιλοξενούσαν και προστάτευαν την οργάνωση, επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους στο νέο γεωπολιτικό περιβάλλον που διαμορφώνεται υπό την αμερικανική αιγίδα.
Η Μέση Ανατολή δείχνει να αλλάζει σελίδα — και η Χαμάς μένει χωρίς συμμάχους, χωρίς πόρους και χωρίς αφήγημα.