Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην έκθεσή της «Mind the gap», εξετάζει τις δομικές προκλήσεις του ελληνικού φορολογικού συστήματος, επισημαίνοντας την πρόοδο στην ψηφιοποίηση, αλλά και τα σημαντικά προβλήματα που αφορούν το «κενό» Φ.Π.Α., τις εκτεταμένες φοροαπαλλαγές, την αυξημένη εξάρτηση από την έμμεση φορολογία και την ανησυχητική αύξηση των ανείσπρακτων οφειλών.
1. Το κόστος των φοροαπαλλαγών και η ανισότητα
Τεράστιο φορολογικό κόστος: Το 2023, η Ελλάδα κατέγραψε 1.116 περιπτώσεις φοροαπαλλαγών, με το εκτιμώμενο κόστος να ανέρχεται στα 18,82 δισ. ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί περίπου στο 31% των συνολικών φορολογικών εσόδων. Οι περισσότερες απαλλαγές αφορούν τον φόρο εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων, τα τέλη χαρτοσήμου και τον ΦΠΑ.
Αντίστροφη προοδευτικότητα στον ΦΠΑ: Ειδικά για τον ΦΠΑ, η έκθεση διαπιστώνει ότι οι απαλλαγές συχνά έχουν αντίστροφα προοδευτικό αποτέλεσμα. Τα αγαθά που καλύπτονται από μειωμένους συντελεστές δεν καταναλώνονται κυρίως από νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος.
Ανάγκη αξιολόγησης: Παρότι οι απαλλαγές στον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων μειώνουν την ανισότητα, ο εξαιρετικά υψηλός αριθμός των διατάξεων αναδεικνύει την ανάγκη θέσπισης ενός ειδικού μηχανισμού για τη μόνιμη αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας και του δημοσιονομικού τους αντίκτυπου.
2. Το «κενό» ΦΠΑ και η παραοικονομία
Σημαντική Βελτίωση στο Κενό Συμμόρφωσης: Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική πρόοδο στη μείωση του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ. Το 2023, το κενό ανήλθε σε 3 δισ. ευρώ ή 11% της θεωρητικής φορολογητέας ύλης, μειωμένο κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες σε σχέση με το 2019 (24%). Παρόλα αυτά, παραμένει υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ (9,5%).
Υψηλό «χάσμα πολιτικής ΦΠΑ»: Η χώρα μας χάνει πολύ μεγάλο μέρος των δυνητικών εσόδων ΦΠΑ λόγω της χρήσης πολλών μειωμένων συντελεστών και απαλλαγών. Το «χάσμα πολιτικής ΦΠΑ» ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην ΕΕ το 2023, φτάνοντας το 57% των ιδανικών εσόδων, με κόστος 7 δισ. ευρώ από τις απαλλαγές που συνδέονται με τον φόρο.
Επίμονη Παραοικονομία: Η παραοικονομία εκτιμάται στο 21% του ΑΕΠ (2022), περίπου 3,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ (17,6%). Η πρόκληση παραμένει σημαντική, με τον τομέα των αυτοαπασχολούμενων να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της.
3. Εξάρτηση από έμμεση φορολογία και οφειλές
Μεγάλη Εξάρτηση από την Κατανάλωση: Η Ελλάδα εξαρτάται σημαντικά από τη φορολογία της κατανάλωσης, η οποία καλύπτει το 38,9% των συνολικών εσόδων έναντι 26,9% στην ΕΕ. Αντίθετα, οι φόροι στην εργασία (39,7%) κινούνται σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (51,2%).
Εκκρεμείς φορολογικές οφειλές: Οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές αποτελούν σημείο μεγάλης ανησυχίας, καθώς έφτασαν το 159% των συνολικών καθαρών εσόδων το 2023, ποσοστό μεταξύ των υψηλότερων στην ΕΕ (μέσος όρος 30,7%). Παρόλο που το ποσοστό των εισπρακτέων οφειλών μειώθηκε ελαφρώς, η Επιτροπή προτείνει την εστίαση στην έγκαιρη πληρωμή, συχνά αντισταθμιζόμενη από νομοθετικές ρυθμίσεις για αποπληρωμή σε δόσεις.
4. Χαμηλή μείωση ανισότητας και ψηφιακός Μετασχηματισμός
Μικρή Μείωση της Ανισότητας: Παρά την προοδευτική φορολογία της εργασίας, το φορολογικό και κοινωνικό σύστημα στην Ελλάδα μειώνει την εισοδηματική ανισότητα σε πολύ μικρότερο βαθμό από τον μέσο όρο της ΕΕ. Η επίδραση στη μείωση της συγκέντρωσης εισοδήματος είναι από τις χαμηλότερες στην ΕΕ (4,5 ποσοστιαίες μονάδες έναντι 7,7 π.μ. μέσου όρου).
Ηγετικός Ψηφιακός Μετασχηματισμός: Η έκθεση χαρακτηρίζει την Ελλάδα ως πρωτοπόρο στη χρήση καινοτόμων ψηφιακών λύσεων για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης . Ενδεικτικά αναφέρονται:
myDATA (υποχρεωτική ψηφιακή διαβίβαση παραστατικών).
e-Αποδείξη (εφαρμογή επαλήθευσης και καταγγελίας παραβάσεων).
Χρήση μοντέλου Τεχνητής Νοημοσύνης για γεωγραφικό εντοπισμό αδήλωτων πισινών.
Web scraping για εντοπισμό αδήλωτων ακινήτων Airbnb.
Ηλεκτρονική υποβολή δηλώσεων: 99% των δηλώσεων νομικών προσώπων, 98,5% των φυσικών προσώπων και 100% των δηλώσεων ΦΠΑ υποβάλλονται ηλεκτρονικά, ξεπερνώντας σημαντικά τους ευρωπαϊκούς μέσους όρους.