Ήταν Μάιος του 2024 όταν γνωστοποιήθηκε για πρώτη φορά η βούληση της Ελλάδας να προχωρήσει στη δηµιουργία δύο νέων θαλάσσιων πάρκων, µε την Τουρκία να αντιδρά τότε σε πολύ υψηλούς τόνους. Μολονότι πρόκειται για ένα περιβαλλοντικό µέτρο, η γεωπολιτική του διάσταση δεν µπορεί να βγει εκτός εξίσωσης. Αποτελεί άλλωστε (και) µια µορφή άσκησης των κυριαρχικών µας δικαιωµάτων στο πεδίο, εν προκειµένω στο Ιόνιο και στο Νότιο Αιγαίο.
Έτσι δημιουργούνται τα εξής ερωτήματα, ποιος ο σκοπός της δημιουργίας αυτών των πάρκων, ποια η γεωπολιτική διάσταση του θέµατος, τον ακριβή λόγο για τον οποίο ενοχλήθηκε η Τουρκία και ποια… έκπληξη επιφυλάσσει στην Ελλάδα.
Τι είναι τα θαλάσσια πάρκα
Τα άδεια δίχτυα των Ελλήνων ψαράδων, απόρροια της υπεραλίευσης και της καταστροφικής -για τη θαλάσσια βιοποικιλότητα- µηχανότρατας, ώθησαν την κυβέρνηση στη λήψη του ελπιδοφόρου αυτού µέτρου που έχει περιβαλλοντικό πρόσηµο, αλλά και σηµαντικό γεωπολιτικό αποτύπωµα. Πρόκειται για δίκτυα διασυνδεδεµένων προστατευόµενων περιοχών, η δηµιουργία των οποίων προσφέρει σηµαντικά πρόσθετα πλεονεκτήµατα σε σχέση µε τις µέχρι σήµερα µεµονωµένες προστατευόµενες περιοχές του δικτύου Natura 2000. Σκοπός τους είναι η διατήρηση της µοναδικής βιοποικιλότητας, η προστασία και η αποκατάσταση των οικοτόπων και η προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά µε το θαλάσσιο περιβάλλον.
Η κίνηση της Αθήνας είχε προαναγγελθεί από τον πρωθυπουργό ήδη από τον Απρίλιο του 2024, κατά την 9η ∆ιεθνή ∆ιάσκεψη για τους Ωκεανούς, που πραγµατοποιήθηκε στην Αθήνα. Στην 3η ∆ιάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς, που έγινε στη Νίκαια της Γαλλίας στις 9 Ιουνίου, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε και επισήµως τη δηµιουργία του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ιονίου και του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Νοτίου Αιγαίου 1 - Νότιες Κυκλάδες, το οποίο αποτελεί το πρώτο βήµα σχεδιασµού και υλοποίησης Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων στο Αιγαίο. Την περασµένη ∆ευτέρα τέθηκαν σε δηµόσια διαβούλευση (µέχρι τις 22 Σεπτεµβρίου), ενώ δηµοσιεύθηκαν και οι σχετικοί χάρτες. Η θεσµοθέτησή τους αναµένεται να έχει ολοκληρωθεί περί τα µέσα του Οκτωβρίου.
«H έκτασή τους προσεγγίζει τα 27.500 τ. χλµ. Με τη θέσπισή τους επιτυγχάνουµε αφενός την προστασία άνω του 35% των χωρικών υδάτων της χώρας µας, αφετέρου τον ευρωπαϊκό στόχο της χώρας µας πολύ νωρίτερα από το 2030», δήλωσε ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, αποκαλύπτοντας ότι αυτή είναι µόνο η αρχή.
«Είναι η πρώτη φάση: η κυβέρνησή µας θα συνεχίσει να θεσµοθετεί και νέα θαλάσσια πάρκα σε άλλες περιοχές του Αιγαίου, µε περιβαλλοντική συνοχή, καθώς η θάλασσα και τα είδη που φιλοξενεί είναι αναπόσπαστο στοιχείο της εθνικής µας ταυτότητας. Οφείλουµε να τη διαφυλάσσουµε και να την παραδώσουµε στα παιδιά µας, στις επόµενες γενεές, όπως ακριβώς τη βρήκαµε: γεµάτη ζωή», κατέληξε ο κ. Παπασταύρου. Υπενθυµίζεται ότι στο Βόρειο Αιγαίο υπάρχει ήδη το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο της Αλοννήσου, ενώ το έτερο πάρκο της χώρας µας βρίσκεται στη Ζάκυνθο.
Η οικολογική σημασία των Θαλάσσιων Πάρκων
Τον καθοριστικό ρόλο που μπορούν να διαδραματίσουν στην προστασία του θαλάσσιου οικοσυστήματος και των πολύτιμων ειδών που διαβιούν στα ελληνικά νερά τα δύο Θαλάσσια Πάρκα εξηγούν, ο γενικός διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, Νίκος Χαραλαμπίδης, αλλά και η Ειδική Απεσταλμένη της Ελλάδας για τους Ωκεανούς, Δρ. Διονυσία - Θεοδώρα Αυγερινοπούλου.
Όπως εξηγεί η κα Αυγερινοπούλου, η δημιουργία των δύο αυτών Θαλάσσιων Πάρκων αποτελεί «μία εθνική επένδυση στην οικολογική ακεραιότητα, την κλιματική ανθεκτικότητα και τη διαγενεακή δικαιοσύνη», με την Ελλάδα να στέλνει «ένα ισχυρό μήνυμα για την προστασία του σημαντικότερου στοιχείου της ζωής: του παγκόσμιου ωκεανού μας».
«Κάθε δεύτερη ανάσα μας προέρχεται από τους ωκεανούς»
Με την προστασία κρίσιμων οικοσυστημάτων, ενδιαιτημάτων και πληθυσμών ψαριών, τονίζει ο κ. Χαραλαμπίδης, αυξάνεται σημαντικά η δυνατότητα της θαλάσσιας ζωής να ανακάμψει, με αποτέλεσμα τη σημαντική βελτίωση της υγείας των ωκεανών.
«Ας μην ξεχνάμε ότι κάθε δεύτερη ανάσα μας προέρχεται από τους ωκεανούς, αποτελούν δηλαδή βασική πηγή οξυγόνου» όπως επισημαίνει χαρακτηριστικά ο ίδιος.
Οι επιστήμονες, υπογραμμίζει ο γενικός διευθυντής του ελληνικού γραφείου της Greenpeace, επιμένουν πάνω από δύο δεκαετίες «στην ανάγκη προστασίας της θαλάσσιας ζωής, η οποία καταρρέει, μέσω της δημιουργίας μεγάλων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών που θα καλύπτουν τουλάχιστον το 30% των θαλασσών του πλανήτη. Ζητούν μάλιστα το 1/3 αυτών των εκτάσεων, δηλαδή το 10% των θαλασσών μας, να τεθεί σε καθεστώς απόλυτης προστασίας».
Η πιο αποτελεσματική άμυνα απέναντι στην κλιματική αλλαγή
Άλλωστε, όπως επισημαίνει ο ίδιος «τα υγιή θαλάσσια οικοσυστήματα και τα υγιή παράκτια οικοσυστήματα, εκτός από πηγή ζωής και εισοδήματος, αποτελούν την πιο αποτελεσματική άμυνα απέναντι στην κλιματική αλλαγή».
«Η προστασία του 30% των θαλασσών, όπου το 10% θα είναι περιοχές απόλυτης προστασίας, αποτελεί απόφαση των Ηνωμένων Εθνών (εξ' ου και το 30x30) αλλά και επανειλημμένη δέσμευση του πρωθυπουργού. Μετά από χρόνια εξαγγελιών, βρισκόμαστε ένα βήμα πριν γίνει πραγματικότητα» τονίζει.
Σύμφωνα με την κα Αυγερινοπούλου, δε, «αυτές οι νέες προστατευόμενες περιοχές, που καλύπτουν σχεδόν το 32% του θαλάσσιου χώρου της Ελλάδας, τοποθετούν τη χώρα μας στην πρώτη γραμμή της παγκόσμιας διακυβέρνησης των ωκεανών και υπερβαίνουν τον στόχο 30x30 που έχει τεθεί από τη Στρατηγική της ΕΕ για τη Βιοποικιλότητα και το Παγκόσμιο Πλαίσιο για τη Βιοποικιλότητα του Κουνμίνγκ-Μοντρεάλ».
Δεν είναι απλώς ζώνες περιορισμού, είναι ζώνες αναγέννησης
Όπως, δε, επισημαίνει η ίδια, τα θαλάσσια πάρκα μας δεν είναι απλώς ζώνες περιορισμού - είναι ζώνες διατήρησης, αποκατάστασης και αναγέννησης.
«Η απαγόρευση της αλιείας με τράτα βυθού στα ΜΠΕ μας αποτελεί αποφασιστικό βήμα προς την κατεύθυνση της προστασίας της θαλάσσιας βιοποικιλότητας και του κλίματος» προσθέτει.
Παράλληλα, αναφέρει ότι «τα νεοσύστατα αυτά πάρκα θα χρησιμεύσουν ως κρίσιμα καταφύγια για απειλούμενα είδη, συμπεριλαμβανομένων των φώκιων, των θαλάσσιων χελωνών και των κητωδών, ενώ παράλληλα θα προσφέρουν ευκαιρίες για βιώσιμο τουρισμό, αλιεία μικρής κλίμακας, θαλάσσια επιστημονική έρευνα και βιώσιμες γαλάζιες οικονομίες».
Ποια είδη υπό εξαφάνιση προστατεύονται με αυτή την πρωτοβουλία;
Εξηγώντας ποια είδη που βρίσκονται υπό εξαφάνιση αναμένεται να προστατευτούν από αυτή την πρωτοβουλία, ο κ. Χαραλαμπίδης, σημειώνει πως «η δημιουργία και λειτουργία των δύο νέων θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών προσφέρει σημαντική προστασία σε κρίσιμα ενδιαιτήματα απειλούμενων ειδών».
Ανάμεσα σε αυτά, όπως συμπληρώνει, είναι η θαλάσσια χελώνα και η μεσογειακή φώκια, αλλά και κητωδών όπως ο φυσητήρας, ο ζιφιός, το ρινοδέλφινο, το σταχτοδέλφινο, καθώς και οικοσυστημάτων όπως τα υποθαλάσσια λιβάδια Ποσειδωνίας, κοραλλιογενείς σχηματισμοί, ασβεστοφυκικοί σχηματισμοί.
Δυνατότητα αναζωογόνησης της θαλάσσιας ζωής
Την ίδια ώρα, όμως, στις δύο περιοχές ζουν, διαβιούν, μεταναστεύουν ή/και αναπαράγονται πολλά πουλιά όπως ο Μύχος, ο Αρτέμης, ο Σπιζαετός, ο Αιγαιόγλαρος, ο Μαυροπετρίτης, ο Σπιζαετός, το Όρνιο. Ταυτόχρονα καταγράφονται πολλά ενδημικά είδη φυτών, δηλαδή φυτά που δεν εμφανίζονται κάπου αλλού μιας και έχουν προσαρμοστεί στις ειδικές συνθήκες αυτών των περιοχών.
«Η έκταση των δύο περιοχών δίνει τη δυνατότητα αναζωογόνησης και αναγέννησης της θαλάσσιας ζωής. Αυτό αφήνει ανοιχτή την πιθανότητα εξάπλωσης της θαλάσσιας ζωής και εκτός των δύο θαλάσσιων πάρκων (ιδίως αυτό αφορά πληθυσμούς ψαριών)» επισημαίνει ο ίδιος.
Από την πλευρά της, η κα Αυγερινοπούλου απευθύνει έκκληση στη διεθνή κοινότητα, καθώς και τις τοπικές κοινότητες και τους ενδιαφερόμενους φορείς, να υποστηρίξουν ενεργά την υλοποίηση αυτών των πάρκων και να συμμετέχουν στη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς του παγκόσμιου ωκεανού.
Η απειλή
Προφανώς η θωράκιση (συγκεκριµένα) του Αιγαίου είχε και γεωστρατηγικό σκοπό. Φιλοκυβερνητικές εφηµερίδες της γείτονος, όπως η «Χουριέτ», έκαναν λόγο για «προκλητικό βήµα της Αθήνας µε γεωγραφικούς σχηµατισµούς που δεν περιλαµβάνονται στις Συνθήκες Λωζάννης και Παρισίων», θέλοντας έτσι να δείξουν ότι ο λόγος που διαφωνούν µε τα πάρκα έγκειται στην τοποθεσία, που κατά τη γνώµη τους περιλαµβάνει και «αµφισβητούµενες» -από την Τουρκία- περιοχές. Για τον λόγο αυτόν η Αγκυρα, διά του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών αλλά και µέσω διαρροών στο πρακτορείο Anadolu, τοποθετήθηκε λέγοντας δύο πράγµατα: αφενός ότι προτίθεται να... συνεργαστεί µε την ελληνική πλευρά στα πάρκα του Αιγαίου και αφετέρου ότι θα προχωρήσει στη δηµιουργία των δικών της πάρκων, χωρίς να αποκαλύπτει ποιες περιοχές θα οριοθετήσει.
Σύµφωνα µε πληροφορίες των «Π», η έκπληξη που µας επιφυλάσσουν οι γείτονες αφορά την ευρύτερη περιοχή από τα ∆αρδανέλια έως τον Τσεσµέ. Ωστόσο, ουδείς µπορεί να γνωρίζει κατά πόσο ευσταθούν αυτές οι πληροφορίες, καθώς δεν έχουν κυκλοφορήσει τουρκικοί χάρτες, ούτε έχει προδώσει την τοποθεσία των τουρκικών πάρκων κάποιος αξιωµατούχος της γειτονικής χώρας. Το µόνο σίγουρο στην παρούσα φάση είναι ότι δεν έπιασε ξαφνικά ο πόνος τους Τούρκους για το θαλάσσιο οικοσύστηµα.
Προσπαθούν να «γκριζάρουν» µέχρι και τις Κυκλάδες! Υπάρχουν συγκεκριµένα νησιά που περιλαµβάνονται στο πάρκο του Αιγαίου, τα οποία ενόχλησαν τη γείτονα. Ο λόγος για την Κίναρο και τη Λέβιθα. «Οι µονοµερείς ενέργειες σε κλειστές ή ηµίκλειστες θάλασσες, όπως στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο, πρέπει να αποφεύγονται», ανέφερε χαρακτηριστικά το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών σε ανακοίνωσή του, µε το ελληνικό υπουργείο να απαντά ξεκαθαρίζοντας: «Αναφορές σε κλειστές ή ηµίκλειστες θάλασσες είναι εντελώς ανεδαφικές. Το νοµικό καθεστώς στο Αιγαίο είναι ξεκάθαρο. Η ελληνική κυριαρχία στην περιοχή αυτή ορίζεται σαφώς και οριστικώς από διεθνή συµβατικά κείµενα. (...) Η άσκηση των δικαιωµάτων που απορρέουν από την ελληνική κυριαρχία δεν αποτελεί αντικείµενο διαπραγµάτευσης». Ουδείς εξεπλάγη από τις τουρκικές αντιδράσεις.
Ηδη από πέρυσι, τον Μάιο, ο Χακάν Φιντάν έλεγε ότι «δεν πρόκειται για ένα αθώο περιβαλλοντικό σχέδιο στα µάτια µας και αν προχωρήσει, θα µπει σε θέµατα που αφορούν την υφαλοκρηπίδα. Είναι µια κόκκινη γραµµή που µας προβληµατίζει, δεν θα το δεχτούµε». Σύµφωνα µε πληροφορίες, ο Γ. Γεραπετρίτης δεν επικοινώνησε τηλεφωνικά µε τον οµόλογό του πριν ή αφότου ανακοινώθηκαν τα πάρκα. Αλλωστε, πρόκειται για κίνηση που άπτεται των κυριαρχικών δικαιωµάτων της Ελλάδας και ως εκ τούτου δεν χρήζει a priori συνεννόησης. Πολλώ δε µάλλον... άδειας από τους Τούρκους. Η τελευταία φορά που µίλησαν οι δύο υπουργοί, πριν από τις κυβερνητικές ανακοινώσεις για τα ελληνικά πάρκα, ήταν στην άτυπη πενταµερή για το Κυπριακό που έγινε την περασµένη εβδοµάδα στη Νέα Υόρκη.
Στις αιτιάσεις της γείτονος, πάντως, την πλέον ηχηρή απάντηση έδωσε ο πρωθυπουργός. Μιλώντας στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του ΣΚΑΪ, ο Κ. Μητσοτάκης -σε ασυνήθιστα υψηλούς τόνους- ξεκαθάρισε ότι «ζητήµατα κυριαρχίας η Ελλάδα δεν συζητεί µε την Τουρκία. Η Ελλάδα δεν πρόκειται να αποδεχθεί ποτέ καµία θεωρία γκρίζων ζωνών και δεν πρόκειται ποτέ να δεχθεί από την Τουρκία να της υποδείξει το τι θα κάνουµε ή το τι δεν θα κάνουµε εντός περιοχών ελληνικής κυριαρχίας», απαντώντας έτσι στην κριτική που ασκήθηκε για την πρόσφατη ανακοίνωση για τα θαλάσσια πάρκα τόσο από µέρους της Τουρκίας όσο και από κύκλους εντός χώρας, για το γεγονός ότι η χάραξη περιορίστηκε στα χωρικά ύδατα.
Ο κ. Μητσοτάκης άφησε αιχµές και για τον πρώην υφυπουργό Εξωτερικών και άλλοτε στενό συνεργάτη του Κώστα Καραµανλή, Γιάννη Βαληνάκη. «∆εν θυµάµαι κάποια σηµαντική πρωτοβουλία µεταξύ του 2004 και του 2009 στα ελληνοτουρκικά. Η τότε κυβέρνηση προσπάθησε να οριοθετήσουµε θαλάσσιες ζώνες µε τη Λιβύη, αλλά δεν τα κατάφερε. Η διπλωµατία του Twitter είναι εύκολη, αλλά θα συνιστούσα να είναι λίγο πιο προσεκτικοί», κατέληξε ο πρωθυπουργός.
Τα Eurofighter
Για το γόητρο της τουρκικής ηγεσίας, οι επίσηµες ανακοινώσεις για τα πάρκα αποτέλεσαν µεγάλο πλήγµα. Για να ρεφάρει, επέλεξε να δώσει την ίδια εβδοµάδα στους πολίτες της µια «νίκη». Την Τετάρτη, δύο ηµέρες µετά τα πάρκα, η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία υπέγραψαν προκαταρκτική συµφωνία που ανοίγει τον δρόµο για την πώληση των αεροσκαφών Eurofi ghter Typhoon, κάτι το οποίο πάλευε εδώ και καιρό ο Ταγίπ Ερντογάν. Πρόκειται για ένα µνηµόνιο κατανόησης, όχι για µια τελική συµφωνία (προσώρας), αλλά είναι ένα αποφασιστικό βήµα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Στο µεταξύ, η Γερµανία, που είναι στην κοινοπραξία και που µέχρι πρότινος κρατούσε επιφυλάξεις, ενέκρινε τελικά την αποστολή των σαράντα µαχητικών. Τα αεροσκάφη θα κατασκευαστούν στο Ηνωµένο Βασίλειο, µε εξαρτήµατα που θα προµηθεύονται από τη Γερµανία και µε πυραύλους meteor από τη Γαλλία. Για την Ελλάδα, η εξέλιξη αυτή δεν µπορεί να περάσει απαρατήρητη.
Η ενίσχυση της τουρκικής Πολεµικής Αεροπορίας µε ευρωπαϊκά µαχητικά προηγµένης τεχνολογίας στοχεύει στο να αλλάξει τις ισορροπίες στον αέρα. Οταν η Τουρκία θα παραλαµβάνει τα Eurofi ghter, το 2030, η Ελλάδα θα έχει πάνω από ογδόντα F-16 Viper, τριάντα Rafale, ενώ θα παραλαµβάνει και τα πρώτα F-35. Η Αγκυρα ξέρει ότι το αεροπορικό ισοζύγιο στην Ανατολική Μεσόγειο γέρνει υπέρ της χώρας µας. Το παραδέχθηκε µέχρι και η τουρκική εφηµερίδα «Milliyet», γράφοντας ότι «η επιλογή του Eurofighter Typhoon είχε στόχο την αντιµετώπιση πιθανών αδυναµιών που προκύπτουν από την απόκτηση αεροσκαφών F-35 και Rafale από την Ελλάδα»