Η Τουρκία ετοιμάζει νόμο που θα επιτρέψει σε χιλιάδες μαχητές του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) και πολίτες να επιστρέψουν στα σπίτια τους από κρησφύγετα στο βόρειο Ιράκ, στο πλαίσιο διαπραγματεύσεων για τον τερματισμό γενεών πολέμου.
Ένας ανώτερος αξιωματούχος της Μέσης Ανατολής και μια πηγή από κουρδικό πολιτικό κόμμα στην Τουρκία δήλωσαν ότι ο προτεινόμενος νόμος θα προστατεύει όσους επιστρέφουν στα σπίτια τους, αλλά δεν θα προσφέρει γενική αμνηστία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν από πρώην μαχητές. Ορισμένοι ηγέτες των μαχητών θα μπορούσαν να σταλούν σε τρίτες χώρες βάσει των σχεδίων.
Η επιστροφή των ανταρτών του PKK και των οικογενειών τους στα σπίτια τους από τις βάσεις τους στο ορεινό βόρειο Ιράκ θεωρείται ένα από τα τελευταία εμπόδια σε μια ειρηνευτική διαδικασία που ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο για τον τερματισμό ενός πολέμου που έχει σκοτώσει 40.000 ανθρώπους.
Ενώ οι αξιωματούχοι έχουν μιλήσει δημόσια για τις προσπάθειες συμφιλίωσης σε γενικές γραμμές, οι πηγές αποκάλυψαν λεπτομέρειες που δεν έχουν αναφερθεί προηγουμένως, συμπεριλαμβανομένων προτάσεων για επιστροφές που θα πραγματοποιηθούν σε ξεχωριστά κύματα πολιτών και μαχητών, και για την αποστολή διοικητών σε τρίτες χώρες.
Ο αξιωματούχος της Μέσης Ανατολής, περιγράφοντας τις ευαίσθητες διαπραγματεύσεις υπό τον όρο της ανωνυμίας, δήλωσε ότι η νομοθεσία που θα επιτρέπει τις επιστροφές θα μπορούσε να κατατεθεί ενώπιον του τουρκικού κοινοβουλίου ήδη αυτόν τον μήνα.
Το σχέδιο μπορεί να περιλαμβάνει ξεχωριστά κύματα επιστροφών
Η υπηρεσία πληροφοριών της Τουρκίας MIT, η οποία έχει ηγηθεί των συνομιλιών με το PKK, δεν σχολίασε άμεσα την πρόταση. Το PKK δεν σχολίασε άμεσα.
Από τότε που οι Κούρδοι μαχητές ξεκίνησαν την εξέγερσή τους το 1984 – αρχικά με στόχο τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους – η σύγκρουση έχει ασκήσει τεράστιο οικονομικό και κοινωνικό βάρος στην Τουρκία και τις γειτονικές χώρες.
Ο τερματισμός της θα ενίσχυε την πολιτική και οικονομική σταθερότητα της Τουρκίας, μέλους του ΝΑΤΟ, και θα μείωνε τις εντάσεις στο Ιράκ, όπου εδρεύει το PKK, και στη Συρία, όπου οι Κούρδοι μαχητές έχουν συμμαχήσει με τις αμερικανικές δυνάμεις.
Σε μια σημαντική εξέλιξη, το PKK ανακοίνωσε τον Μάιο την απόφασή του να αφοπλιστεί και να διαλυθεί μετά από έκκληση για τερματισμό του ένοπλου αγώνα του από τον φυλακισμένο ηγέτη του, Αμπντουλάχ Οτσαλάν.
Τον Ιούλιο η ομάδα έκαψε συμβολικά όπλα και τον περασμένο μήνα ανακοίνωσε ότι αποσύρει μαχητές από την Τουρκία στο πλαίσιο της διαδικασίας αφοπλισμού. Κάλεσε την Άγκυρα να λάβει μέτρα για να επιτρέψει στα μέλη της να συμμετέχουν στην «δημοκρατική πολιτική».
Ωστόσο, οι όροι της συμφιλίωσης ήταν ευαίσθητοι, με την Τουρκία να είναι επιφυλακτική ως προς την προσφορά ευρείας αμνηστίας για αυτό που θεωρεί εγκλήματα του παρελθόντος μιας τρομοκρατικής οργάνωσης.
Ο Νουμάν Κουρτουλμούς, επικεφαλής μιας επιτροπής συμφιλίωσης που συστάθηκε από την Τουρκία τον Αύγουστο, δήλωσε την περασμένη εβδομάδα ότι οποιαδήποτε νομικά βήματα θα γίνουν μόνο αφού η Τουρκία επαληθεύσει ότι το ΡΚΚ έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία διάλυσής του.
«Μόλις οι μονάδες ασφαλείας και πληροφοριών της Τουρκίας επαληθεύσουν και επιβεβαιώσουν ότι η οργάνωση έχει πράγματι καταθέσει τα όπλα της και έχει ολοκληρώσει τη διαδικασία διάλυσής της, η χώρα θα εισέλθει σε μια νέα φάση νομικών ρυθμίσεων που αποσκοπούν στην οικοδόμηση μιας Τουρκίας απαλλαγμένης από την τρομοκρατία», είπε.
Σύμφωνα με τον ανώτερο αξιωματούχο της Μέσης Ανατολής, η πρόταση που συζητείται τώρα προβλέπει την επιστροφή περίπου 1.000 πολιτών και αμάχων πρώτα, ακολουθούμενη από περίπου 8.000 μαχητών μετά από ατομικό έλεγχο.
Πέρα από αυτό, ο αξιωματούχος είπε ότι η Τουρκία έχει μέχρι στιγμής απορρίψει την επιστροφή περίπου 1.000 ανώτερων και μεσαίων στελεχών του ΡΚΚ και θέλει να μετεγκατασταθούν σε τρίτη χώρα, πιθανώς στην Ευρώπη.
Οι συνομιλίες για το θέμα αυτό βρίσκονται σε εξέλιξη, με ορισμένα μέρη που εμπλέκονται στις διαπραγματεύσεις να εκφράζουν την ανησυχία τους ότι ο αποκλεισμός των υψηλόβαθμων στελεχών του PKK από τον επαναπατρισμό θα μπορούσε τελικά να τροφοδοτήσει μια ανανεωμένη εξέγερση, δήλωσε ο αξιωματούχος.
Η νομοθεσία που θα επιτρέπει τις επιστροφές θα μπορούσε να κατατεθεί ενώπιον του τουρκικού κοινοβουλίου ήδη από τα τέλη Νοεμβρίου, πρόσθεσε ο αξιωματούχος.
Ο Ταγίπ Τεμέλ, αναπληρωτής συμπρόεδρος του φιλοκουρδικού κόμματος DEM – το οποίο αν και κόμμα της αντιπολίτευσης έχει συνεργαστεί στενά με την κυβέρνηση για την ειρηνευτική διαδικασία – δήλωσε ότι οι συνεχιζόμενες διαπραγματεύσεις επικεντρώνονται σε μια φόρμουλα που τονίστηκε προσωπικά από τον Οτσαλάν.
«Εργάζονται σε έναν ειδικό νόμο για το PKK, ώστε να καταστεί δυνατή η δημοκρατική και κοινωνική επανένταξη των μελών του», δήλωσε ο Τεμέλ στο Reuters.
«Ο νόμος θα καλύπτει όλους όσους επιστρέφουν από το PKK, είτε πολίτες είτε μαχητές. Δεν υπάρχει σχέδιο για σταδιακή επιστροφή. Η φόρμουλα που επεξεργάζεται είναι ολοκληρωμένη και ισχύει για όλους».
Επιβεβαίωσε ότι η Τουρκία είχε θέσει την ιδέα της αποστολής ορισμένων στελεχών του PKK σε τρίτες χώρες, αλλά είπε ότι αυτό θα πρέπει να συζητηθεί με τους πιθανούς οικοδεσπότες.
Διαφορετικές διαδικασίες για τους επαναπατριζόμενους
Μια άλλη πηγή στο DEM, το τρίτο μεγαλύτερο κόμμα του κοινοβουλίου, δήλωσε ότι η επιτροπή που συντάσσει την πρόταση εργάζεται πάνω σε έναν ενιαίο νόμο, ειδικό για το PKK, ο οποίος θα αποφεύγει τη διατύπωση μιας γενικής αμνηστίας.
«Θα ισχύουν διαφορετικές διαδικασίες για διαφορετικές ομάδες επαναπατριζόμενων», ανέφερε η πηγή, προσθέτοντας ότι ορισμένα μέλη του PKK που επιστρέφουν πιθανότατα θα αντιμετωπίσουν έρευνες και δίκες. «Διαφορετικά, θα είναι δύσκολο να επιτευχθεί κοινό έδαφος μεταξύ των κομμάτων της επιτροπής».
Μόλις η κοινοβουλευτική επιτροπή ολοκληρώσει το έργο της, αναμένεται να συστήσει τον ειδικό νόμο για το PKK στο κοινοβούλιο, ανοίγοντας το δρόμο για πιθανή νομοθεσία.
Το Human Rights Watch προέτρεψε τους βουλευτές να χρησιμοποιήσουν την ειρηνευτική διαδικασία για να μεταρρυθμίσουν νόμους που χρησιμοποιούνται εδώ και καιρό για την απαγγελία κατηγοριών και τη φυλάκιση μη βίαιων Κούρδων ακτιβιστών.
Η επιτροπή «έχει μια μοναδική ευκαιρία να βοηθήσει στη διαμόρφωση μιας κοινωνίας μετά τη σύγκρουση και θα πρέπει να κάνει τολμηρές συστάσεις για την κατάργηση των καταχρηστικών νόμων που χρησιμοποιούνται για τη φίμωση και το περιθωριοποίηση των ανθρώπων», δήλωσε ο Hugh Williamson, διευθυντής Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας στο HRW.