Η δημοσιοποίηση της τηλεφωνικής συνομιλίας ανάμεσα στον Αμερικανό ειδικό απεσταλμένο Στιβ Γουίτκοφ και τον Γιούρι Ουσάκοφ, στενό σύμβουλο του Βλαντίμιρ Πούτιν για θέματα εξωτερικής πολιτικής, σχετικά με το πώς θα έπειθαν τους ηγέτες τους να επανεκκινήσουν τις ειρηνευτικές διαδικασίες για την Ουκρανία, προκάλεσε πολλά ερωτήματα για το ποιος ευθύνεται για τη διαρροή και με ποιο σκοπό.
Όπως επισημαίνει η Wall Street Journal, κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο προσπαθούν να κατανοήσουν τα κίνητρα πίσω από το περιστατικό. Ποιος διαθέτει την τεχνολογία να υποκλέψει μια συνομιλία μέσω κινητού μεταξύ κορυφαίων Αμερικανών και Ρώσων αξιωματούχων; Και ποιος θα είχε συμφέρον να δοθεί στη δημοσιότητα;
Μία εκδοχή που κυκλοφόρησε γρήγορα από υψηλόβαθμους Ρώσους αξιωματούχους ήταν ότι μια ευρωπαϊκή υπηρεσία πληροφοριών ίσως επιδίωξε να υπονομεύσει ένα σχέδιο κατάπαυσης του πυρός που θεωρείται ευνοϊκό για τη Μόσχα.
Άλλοι, κυρίως Ευρωπαίοι αξιωματούχοι, θεωρούν πιθανό η ίδια η Ρωσία να κρύβεται πίσω από τη διαρροή —είτε κάποιος εντός της κυβέρνησης είτε άτομα από την ολιγαρχία που ευνοούνται από τη συνέχιση του πολέμου. Ένας από αυτούς μάλιστα υπονόησε ότι ίσως επρόκειτο για μια επίδειξη ισχύος εκ μέρους της Μόσχας, ώστε να φανεί ότι έχει τον απόλυτο έλεγχο επί του Γουίτκοφ.
Υπάρχει επίσης το ενδεχόμενο πίσω από τη διαρροή να βρίσκεται κάποιος εντός αμερικανικής υπηρεσίας, που φοβάται ότι ο Τραμπ ίσως πιέσει την Ουκρανία να δεχτεί μια συμφωνία προς όφελος της Ρωσίας.
«Όλοι προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν την κατάσταση», ανέφερε η Έμιλι Φέρις, ειδική σε θέματα Ρωσίας στο Royal United Services Institute του Λονδίνου. «Οι τελευταίες δύο εβδομάδες ήταν εξαιρετικά αναταραγμένες, και το συμβάν αυτό απλώς προσθέτει σύγχυση και δυσπιστία απέναντι σε όσα λένε όλες οι πλευρές».
Το κείμενο της συνομιλίας δημοσίευσε το Bloomberg το βράδυ της Τρίτης, χωρίς να δώσει στοιχεία για τις πηγές του: το άρθρο δεν έφερε υπογραφή ή ημερομηνία.
Ένας υψηλόβαθμος αξιωματούχος της κυβέρνησης Τραμπ εκτίμησε ότι η υποκλοπή έγινε από ξένη υπηρεσία πληροφοριών και ότι στόχος δεν ήταν ο Γουίτκοφ, αλλά ο Ουσάκοφ. Ο Ρώσος αξιωματούχος εμφανίζεται να έχει καταγραφεί και σε δεύτερη συνομιλία με τον Κιρίλ Ντμίτριεφ, άλλον απεσταλμένο του Κρεμλίνου.
Ευρωπαίος αξιωματούχος ασφαλείας υποστήριξε ότι δεκάδες χώρες διαθέτουν τα μέσα για να παρακολουθήσουν τον Ουσάκοφ, αφού συνομιλούσε από ανοιχτή τηλεφωνική γραμμή. Θεωρεί πιθανότερο η διαρροή να προήλθε από ευρωπαϊκή χώρα, χωρίς όμως να έχει σαφή ένδειξη για το ποια. Πρόσθεσε πάντως ότι και η Ρωσία δεν μπορεί να αποκλειστεί, λόγω των εσωτερικών συγκρούσεων σχετικά με τον ρόλο του Ντμίτριεφ ως μεσολαβητή του Κρεμλίνου.
Η συνομιλία της 14ης Οκτωβρίου αποκάλυψε πώς προέκυψε το επίμαχο σχέδιο των 28 σημείων, που τις τελευταίες ημέρες συζητείται ευρέως και θεωρείται ότι ευνοεί τη ρωσική πλευρά.
Στην κλήση αυτή, που έγινε ενώ ο Τραμπ κατηγορούσε όλο και πιο έντονα τον Πούτιν ότι δεν επιθυμεί να λήξει ο πόλεμος, ο Γουίτκοφ πρότεινε στον Ουσάκοφ να τηλεφωνήσει ο Πούτιν στον Τραμπ ώστε να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους και να ξαναρχίσουν οι διαπραγματεύσεις. Φαίνεται μάλιστα ότι του συνέστησε ο Πούτιν να ξεκινήσει επαινώντας τον Τραμπ για το σχέδιο κατάπαυσης του πυρός στη Γάζα.
Λίγες ημέρες αργότερα, Τραμπ και Πούτιν είχαν μια μακρά συζήτηση που κατέληξε ευνοϊκά για τον Ρώσο ηγέτη: την επόμενη ημέρα, κατά την επίσκεψη Ζελένσκι στον Λευκό Οίκο, ο Τραμπ απέρριψε το ουκρανικό αίτημα για πυραύλους Tomahawk μεγάλου βεληνεκούς και από τότε οι Ουκρανοί βρίσκονται σε αμυντική θέση στη διπλωματία. Η ουκρανική πλευρά υποστηρίζει ότι μόνο η στρατιωτική πίεση μπορεί να αναγκάσει τη Ρωσία σε σοβαρές ειρηνευτικές συνομιλίες.
Ο Τραμπ, που συχνά παρακάμπτει τους επίσημους διπλωματικούς διαύλους και προτιμά ανεπίσημες συνομιλίες μέσω μεσαζόντων όπως ο Γουίτκοφ και ο γαμπρός του Τζάρεντ Κούσνερ, δήλωσε πως δεν είδε κάτι το μεμπτό στη συζήτηση, θεωρώντας την μέρος της φυσιολογικής διαδικασίας διαπραγματεύσεων.
Αρκετοί Ρεπουμπλικανοί βουλευτές όμως άσκησαν κριτική στον Γουίτκοφ, λέγοντας ότι η συνομιλία αποκαλύπτει υπερβολικά φιλική στάση προς τη Ρωσία.
Από την άλλη, ο ουκρανός αξιωματούχος Μιχάηλο Ποντολιάκ υπερασπίστηκε τον Γουίτκοφ, λέγοντας ότι δεν πιστεύει πως λειτουργεί προς όφελος του Κρεμλίνου.
Την Τετάρτη, ο Ουσάκοφ δήλωσε στη ρωσική κρατική τηλεόραση ότι ο δράστης της διαρροής πιθανότατα θέλει να εμποδίσει τις ρωσοαμερικανικές ειρηνευτικές συνομιλίες. Υποστήριξε ότι δεν γνωρίζει ποιος ευθύνεται, αλλά αρνήθηκε ότι ήταν η Ρωσία. Παράλληλα επέκρινε τις ευρωπαϊκές χώρες που εξέφρασαν ενστάσεις για το αρχικό σχέδιο των 28 σημείων, κατηγορώντας τες ότι παρεμβαίνουν αδικαιολόγητα στη διαδικασία.
Ο Ουσάκοφ ανέφερε ακόμη ότι κάποιες συνομιλίες γίνονται μέσω WhatsApp —εφαρμογή της Meta— γεγονός που ίσως επιτρέπει σε τρίτους να τις υποκλέψουν.
Η διαρροή αυτή δεν είναι η πρώτη που αφορά διπλωματικές επικοινωνίες για την Ουκρανία. Το 2014, λίγο πριν την προσάρτηση της Κριμαίας, είχε κυκλοφορήσει ηχογράφηση Αμερικανών αξιωματούχων που συζητούσαν ποιος θα ηγείτο μιας νέας φιλοδυτικής κυβέρνησης στο Κίεβο. Τότε η Μόσχα θεωρήθηκε ο βασικός ύποπτος. Η ίδια η ηχογράφηση αποκάλυπτε και εντάσεις μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ, με τη Βικτόρια Νούλαντ να εκφράζει δυσαρέσκεια για τον πιο παθητικό ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σήμερα το σκηνικό έχει αντιστραφεί: η Ευρώπη εμφανίζεται πολύ πιο αποφασιστική από την κυβέρνηση Τραμπ στο να εμποδίσει τη Ρωσία να κυριαρχήσει στην Ουκρανία και να διαταράξει τη μεταπολεμική διατλαντική αρχιτεκτονική ασφαλείας.
«Αμερικανοί και Ευρωπαίοι προσεγγίζουν την κατάσταση με εντελώς διαφορετικές οπτικές», εξηγεί η Φέρις. «Η Ευρώπη βλέπει τη Ρωσία να οπλίζεται ξανά και φοβάται ότι οποιαδήποτε ανάπαυλα θα της επιτρέψει να ανασυνταχθεί και να ξαναπροσπαθήσει είτε στην Ουκρανία είτε απέναντι στο ΝΑΤΟ. Οι Αμερικανοί σκέφτονται πιο βραχυπρόθεσμα: να υπάρξει κατάπαυση του πυρός, να σταθεί η Ουκρανία στα πόδια της, να επιτευχθεί μια προσωρινή ειρήνη».
Όποιος κι αν βρίσκεται πίσω από τη διαρροή, το γεγονός ενίσχυσε το αίσθημα χάους και αβεβαιότητας γύρω από τον πόλεμο και τη διπλωματία —κάτι που, σύμφωνα με τη Φέρις, ίσως εξυπηρετεί τη Ρωσία. «Είναι μια κατάσταση στην οποία η Μόσχα δεν χρειάζεται να κάνει πολλά. Οι αντιδράσεις της δείχνουν ότι δεν αισθάνεται την ανάγκη να βιαστεί».
Τελικά, μπορεί να μην είναι σημαντικό ποιος ηχογράφησε ή ποιος δημοσιοποίησε τη συνομιλία. Ο Ρώσος αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Ριάμπκοφ υπενθύμισε την Τετάρτη ότι οι ρωσικοί στόχοι στην «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία παραμένουν αμετάβλητοι.