Αυτό που έχει πραγματικά «παγώσει» τους Ευρωπαίους διπλωμάτες στην Ουάσιγκτον δεν είναι οι χαμηλές θερμοκρασίες του χειμώνα, αλλά η ψυχρότητα –αν όχι η περιφρόνηση– με την οποία ο Ντόναλντ Τραμπ αντιμετωπίζει τους παραδοσιακούς διατλαντικούς συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών. Μια στάση που, όπως σχολιάζεται στους διπλωματικούς κύκλους, μοιάζει να μεγαλώνει πολιτικά και στρατηγικά την απόσταση ανάμεσα στις δύο όχθες του Ατλαντικού.
Από τη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας των ΗΠΑ, την οποία ο πρώην επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας Ζοζέπ Μπορέλ χαρακτήρισε ανοιχτά «κήρυξη πολιτικού πολέμου», έως τον τόνο απαξίωσης που υιοθέτησε ο ίδιος ο Τραμπ σε πρόσφατη συνέντευξή του στο POLITICO, το κλίμα στις ευρωπαϊκές πρεσβείες της αμερικανικής πρωτεύουσας γίνεται ολοένα πιο βαρύ.
«Η δυτική συμμαχία, όπως τη γνωρίζαμε, έχει τελειώσει. Η σχέση δεν θα είναι ποτέ ξανά η ίδια», εκμυστηρεύτηκε στο POLITICO Magazine ένας απεσταλμένος μεσαίου μεγέθους ευρωπαϊκής χώρας, στο περιθώριο χριστουγεννιάτικου διπλωματικού γκαλά. Ζήτησε αυστηρά ανωνυμία, με τον πολιτικό του σύμβουλο να παρεμβαίνει για να υπογραμμίσει ότι η συζήτηση ήταν «off the record», σε μια χαρακτηριστική ένδειξη του φόβου που επικρατεί για πιθανές συνέπειες.
Η επιφυλακτικότητα αυτή δεν είναι αβάσιμη. Η κυβέρνηση Τραμπ έχει δείξει μηδενική ανοχή σε διπλωμάτες που αποκλίνουν από την επίσημη γραμμή. Τον περασμένο μήνα, Βέλγος ταξίαρχος και στρατιωτικός ακόλουθος οδηγήθηκε σε παραίτηση, όταν ο υπουργός Άμυνας Πιτ Χέγκσεθ αντέδρασε έντονα σε δηλώσεις του που περιέγραφαν την κυβέρνηση Τραμπ ως «χαοτική και απρόβλεπτη».
Ευρωπαίοι διπλωμάτες σε κατάσταση αποπροσανατολισμού
Η ψυχολογία των Ευρωπαίων απεσταλμένων στην Ουάσιγκτον θυμίζει, σύμφωνα με παρατηρητές, αυτό που ένας ειδικός θα αποκαλούσε «ψυχοκοινωνικό αποπροσανατολισμό»: μια βαθιά σύγχυση για τον ρόλο, την ταυτότητα και το μέλλον τους, καθώς η αμερικανική πολιτική απομακρύνεται εμφατικά από τη μεταπολεμική τάξη του 1945.
Σε περιόδους τόσο ριζικού μετασχηματισμού, λένε οι ίδιοι, η προσαρμογή περνά από στάδια: αρχικά άρνηση και προσκόλληση στο γνώριμο, στη συνέχεια σταδιακή αποδοχή και, τελικά, προσαρμογή σε μια νέα πραγματικότητα γεμάτη αβεβαιότητα. Πολλοί, ωστόσο, φαίνεται να έχουν «κολλήσει» στα πρώτα στάδια. «Σε δύο χρόνια όλα θα επιστρέψουν στο φυσιολογικό, με έναν νέο πρόεδρο», ψιθύρισε με βεβαιότητα αναπληρωτής επικεφαλής αποστολής χώρας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, σε άλλη εορταστική συγκέντρωση.
Ο Τραμπ, ο Ντράγκι και το ευρωπαϊκό δίλημμα
Άλλοι Ευρωπαίοι διπλωμάτες αναγνωρίζουν, έστω κατ’ ιδίαν, ότι ο Τραμπ αγγίζει ένα ευαίσθητο σημείο όταν μιλά για την παρακμή της Ευρώπης. Υπενθυμίζουν ότι παρόμοιες προειδοποιήσεις έχει διατυπώσει και ο Μάριο Ντράγκι, πρώην πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, ο οποίος έχει τονίσει ότι χωρίς βαθιές μεταρρυθμίσεις η Ευρωπαϊκή Ένωση κινδυνεύει με στασιμότητα και απώλεια διεθνούς βάρους. «Κάντε κάτι», ήταν το μήνυμά του. Η διαφορά, όπως επισημαίνεται, είναι ότι ο Ντράγκι μιλά με γνώμονα το ευρωπαϊκό συμφέρον. Ο Τραμπ;
«Ίσως όχι», παραδέχεται ένας διπλωμάτης, «αλλά μπορεί τελικά να μας αναγκάσει να γίνουμε ισχυρότεροι και πιο αυτάρκεις». Το ερώτημα που πλανάται, ωστόσο, είναι αν ο Τραμπ επιθυμεί πραγματικά μια ισχυρότερη Ευρώπη, τη στιγμή που επαναλαμβάνει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργήθηκε για να “εκμεταλλεύεται” τις ΗΠΑ.
Από τον Ρίγκαν στον ρεαλισμό χωρίς αξίες
Η ειρωνεία δεν πέρασε απαρατήρητη όταν, λίγα λεπτά μετά αυτές τις συζητήσεις, ένας βετεράνος Ρεπουμπλικανός πολιτικός, ο πρώην βουλευτής Ρόμπερτ Πίτεντζερ, εκφώνησε ομιλία που θα ταίριαζε απόλυτα στην εποχή Ρίγκαν, εξυμνώντας την ελευθερία και τις δυτικές αξίες. Σαν να αγνοούσε τη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφάλειας του Τραμπ, η οποία ξεκαθαρίζει ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική δεν θα καθοδηγείται πλέον από αξίες και ιδεολογίες, αλλά από το «τι λειτουργεί για την Αμερική».
Στην πράξη, αυτό μεταφράζεται σε προσέγγιση αυταρχικών καθεστώτων, αποφυγή δημόσιας κριτικής προς χώρες όπως η Κίνα, η Ρωσία, το Ιράν ή η Βόρεια Κορέα και εγκατάλειψη κάθε «παλιομοδίτικης» ιδέας προώθησης της δημοκρατίας ή κοινωνικών μεταρρυθμίσεων στο εξωτερικό.
Ελπίδες εξομάλυνσης – και οι εξαιρέσεις
Παρά τα σημάδια, κάποιοι Ευρωπαίοι εξακολουθούν να ελπίζουν ότι οι θέσεις της κυβέρνησης Τραμπ μπορούν να «φιλτραριστούν» ή να αμβλυνθούν. Η ίδια προσδοκία υπήρχε και μετά την προκλητική ομιλία του αντιπροέδρου Τζ. Ντ. Βανς στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, όπου προώθησε τον αντιφιλελεύθερο λόγο του MAGA και προειδοποίησε ότι οι Ευρωπαίοι που δεν ευθυγραμμίζονται κινδυνεύουν να χάσουν αμερικανικές εγγυήσεις ασφαλείας.
Δεν συμμερίζονται όλοι, πάντως, την αίσθηση πανικού. Οι Γερμανοί διπλωμάτες, για παράδειγμα, δείχνουν να προσαρμόζονται πιο γρήγορα. Το χριστουγεννιάτικο πάρτι της πρεσβείας τους στήθηκε σε υπαίθριο χώρο, με ζεστό κρασί και bratwurst, ως έμπρακτη δήλωση αντοχής. «Θα ήταν απάτη να το κάνουμε μέσα», σχολίασε με χιούμορ ο πρέσβης Γενς Χάνσφελντ. Στο ίδιο πνεύμα, ο αμυντικός ακόλουθος, στρατηγός Γκούνναρ Μπρούγκνερ, διαβεβαίωσε ότι το Βερολίνο θα κάνει «τα πάντα για να μείνει η Ουκρανία στη μάχη».
Κατάρ: η άλλη όψη της Ουάσιγκτον
Την ίδια ώρα, ο Ντόναλντ Τραμπ δείχνει σαφή εύνοια προς το πλούσιο σε φυσικό αέριο Κατάρ. Η καταριανή πρεσβεία το γιόρτασε με μια εντυπωσιακή δεξίωση στο National Building Museum, γεμίζοντας την αίθουσα με βουλευτές, κορυφαία στελέχη της κυβέρνησης και την ελίτ της Ουάσιγκτον. Άφθονο φαγητό, αλκοόλ και χαλαρή ατμόσφαιρα – καμία σχέση με τη βαριά σκιά που πλανάται πάνω από τις ευρωπαϊκές διπλωματικές συγκεντρώσεις. «Είμαστε χαρούμενοι», είπε χαμογελώντας ένας Καταριανός διπλωμάτης.
Η αντίθεση είναι ενδεικτική μιας νέας εποχής: για τους Ευρωπαίους, η Ουάσιγκτον μοιάζει πιο ψυχρή από ποτέ· για άλλους, πιο φιλόξενη από όσο θα περίμεναν.