Η Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου κατά την περίοδο 1914-1923, κατέληξε στην εξαφάνιση του ελληνικών κοινοτήτων από την περιοχή όπου διαβιούσαν επί τρεις χιλιετίες. Η Βουλή των Ελλήνων, στις 24 Φεβρουαρίου 1994, αναγνώρισε επίσημα τη Γενοκτονία των Ποντίων από το τουρκικό κράτος και ψήφισε ομόφωνα τον ορισμό της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου.
Είναι η ημέρα που το 1919, ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα του Πόντου και έδωσε το σύνθημα για τη δεύτερη και ακόμα πιο αιμοσταγή φάση της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού, που είχε ξεκινήσει ήδη από το 1913 και ολοκληρώθηκε το 1923.
Σφαγές, χιλιάδες δολοφονίες, πορείες θανάτου, ανείπωτες κτηνωδίες... Σύμφωνα με υπολογισμούς εξολοθρεύθηκαν με σφαγές και με απάνθρωπες εξοντωτικές πεζοπορίες 353.000 άνδρες, γυναίκες και παιδιά, Έλληνες του Πόντου.
Είχε προηγηθεί η Γενοκτονία των Αρμενίων το 1915. Πλέον οι τούρκοι εθνικιστές υπό τον Μουσταφά Κεμάλ είχαν πλέον όλο το πεδίο ανοιχτό μπροστά τους για να εξολοθρεύσουν τους Ελληνοπόντιους.
Η Γενοκτονία των Ποντίων αποτελεί ένα αποτρόπαιο έγκλημα εις βάρος όχι μόνο των άμεσων θυμάτων της αλλά και ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Ένα εκλεκτό τμήμα του Ελληνισμού ζούσε στα βόρεια της Μικράς Ασίας, στην περιοχή του Πόντου, μετά τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η άλωση της Τραπεζούντας το 1461 από τους Οθωμανούς δεν τους αλλοίωσε το φρόνημα και την ελληνική τους συνείδηση, παρότι ζούσαν αποκομμένοι από τον εθνικό κορμό. Μπορεί να αποτελούσαν μειονότητα -το 40% του πληθυσμού, αλλά γρήγορα κυριάρχησαν στην οικονομική ζωή της περιοχής, ζώντας κυρίως στα αστικά κέντρα.
Η οικονομική τους ανάκαμψη συνδυάστηκε με τη δημογραφική και την πνευματική τους άνοδο. Το 1865 οι Έλληνες του Πόντου ανέρχονταν σε 265.000 ψυχές, το 1880 σε 330.000 και στις αρχές του 20ου αιώνα άγγιζαν τις 700.000. Το 1860 υπήρχαν 100 σχολεία στον Πόντο, ενώ το 1919 υπολογίζονται σε 1.401, ανάμεσά τους και το περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας. Εκτός από σχολεία διέθεταν τυπογραφεία, περιοδικά, εφημερίδες, λέσχες και θέατρα, που τόνιζαν το υψηλό τους πνευματικό επίπεδο.
Τη γενοκτονία την προκάλεσαν οι οι στρατιωτικοί εθνικιστές που από το 1908 κατέλαβαν με πραξικόπημα την οθωμανική εξουσία. Οσο και αν μας φαίνεται παράδοξο, συμμετοχή στη γενοκτονία δεν είχαν οι σουλτανικοί Οθωμανοί, οι οποίοι επίσης σφαγιάστηκαν και καταπιέστηκαν από τους εθνικιστές. Εξάλλου την Οθωμανική Αυτοκρατορία ο Κεμάλ Ατατούρκ την κατέλυσε δημιουργώντας το νέο κράτος που καταχρηστικά το ονόμασε «Δημοκρατία της Τουρκίας»…
Το σχέδιο για την γενοκτονία των Ποντίων καταστρώνεται απο τους Νεότουρκους το 1911. Θα πραγματοποιηθεί την περίοδο του Α΄ παγκοσμίου πολέμου και θα ολοκληρωθεί απο τον ηγέτη των Νεοτούρκων Κεμάλ πασά, την περίοδο (1919-1923). Η απόφαση του σχεδίου της δολοφονίας των Ποντίων θα ληφθεί το 1911 στη Θεσσαλονίκη – τραγική ειρωνεία – στο διεξαχθέν Συνέδριο του Νεοτουρκικού Κομιτάτου «Ένωση και Πρόοδος», το οποίο είχε ιδρυθεί το 1889.Κεντρικό μέλημα της απόφασης του συνεδρίου τότε, ήταν η κάθαρση της Μικράς Ασίας απο τις διάφορες εθνότητες και ο πλήρης έλεγχός της απο τους Νεότουρκους, που κατ΄επίφασιν ευαγγελίζονταν τον εκδημοκρατισμό και τις μεταρρυθμίσεις, στην υστερούσα Τουρκία του Σουλτάνου. Την αποφασισθείσα εθνοκάθαρση των Ποντίων, οι Νεότουρκοι θα την ξεκινήσουν με την αναγκαστική επιστράτευση όλου του ενεργού πληθυσμού των Ποντίων από 15 έως 45 ετών, στα περίφημα «Τάγματα Εργασίας» (amele taburu). Με την μεθόδευση αυτή οι Τούρκοι έστελναν όσους δεν κατατάσσονταν στο στρατό, σε κατασκευαστικά έργα, οδοποιίας, γεφυριών, σε λατομεία, ορυχεία, εξορύξεις κ.λ.π. στα βάθη της ανατολής και εκεί τεχνηέντως τους εξόντωναν με την πείνα, τα βασασνιστήρια, τις κακουχίες και τη εξαντλητική και αδιάκοπη εργασία. Χιλιάδες Έλληνες κακοποιημένοι και εγκαταλελειμμένοι ζώντας και δουλεύοντας σε απάνθρωπες συνθήκες, άφησαν την τελευταία τους πνοή και τα κόκαλά τους, στα περιβόητα «τάγματα εργασίας». Τα «amele taburu» θεωρήθηκαν διεθνώς σαν η πιο μεθοδευμένη μαζική εξόντωση πληθυσμού τότε στην ανθρωπότητα και ονομάστηκαν χαρακτηρισικά «Λευκή Σφαγή» (Massacre Blanc).
Στο ίδιο μήκος κύμματος τρομοκρατίας οι Τούρκοι με έντεχνο τρόπο έθεταν δεσμευτικούς φραγμούς στους έλληνες να ασκήσουν τα επαγγέλματά τους, ενώ απαγόρευαν συνάμα στους μουσουλμάνους να συνεργάζονται επαγγελματικά με τους Ελληνες. Και προεβλέπετο ποινή απο τις στρατιωτικές αρχές, για όσους παρενέβαιναν τον νόμο. Ενώ την ηθική τρομοκρατία των Ελλήνων, συνόδευαν συγκροτημένες επιθέσεις στα ελληνικά χωριά, φόνοι, βιασμοί, ληστείες, απαγχονισμοί, και κάθε είδους βιαιοπραγία. Παρεπόμενο αυτών των εξοντωτικών μεθοδεύσεων που προμήνυαν και τις επερχόμενες μαζικές δολοφονίες, ήταν να εξαναγκαστούν πολλοί έλληνες να εγκαταλείψουν τις πατρογονικές εστίες του Πόντου και των Μικρασιατικών παραλίων. Αλλά και σ΄αυτή την φυγή τους πρός την ελευθερία, οι Τούρκοι φρόντιζαν με καλοσχεδιασμένες μεθοδεύσεις να τους οδηγήσουν στο θάνατο. Τους απαγόρευαν κατά την φυγή τους, να πάρουν μαζί τους έστω και στοιχειώδη χρειαζούμενα για το ταξίδι απο τα υπάρχοντά τους. Το αποτέλεσμα άφευκτο. Πείνα, σωματική και ηθική εξάντληση, θάνατος. Σύνδρομη και διαπλαστική της δολοφονικής αυτής μεθόδευσης των Τούρκων είναι μια έκθεση της ελληνικής πρεσβείας του Ιουνίου του 1915 που αναφέρει «Οι εκτοπιζόμενοι από τα χωριά τους δεν είχαν δικαίωμα να πάρουν μαζί τους ούτε τα απολύτως αναγκαία. Γυμνοί και ξυπόλητοι, χωρίς τροφή και νερό, δερόμενοι και υβριζόμενοι, όσοι δεν εφονεύοντο οδηγούντο στα όρη από τους δημίους τους. Οι περισσότεροι απ’ αυτούς πέθαιναν κατά την πορεία από τα βασανιστήρια. Το τέρμα του ταξιδιού δεν σήμαινε και τέρμα των δεινών τους, γιατί οι βάρβαροι κάτοικοι των χωριών, τους παρελάμβαναν για να τους καταφέρουν το τελειωτικό πλήγμα …».
Εμφανής πρόθεση των Τούρκων ήταν με τις λεηλασίες, τους βιασμούς, τους πυρπολισμούς και την τρομοκρατία, να επιτύχουν την εθνολογική κάθαρση των ελληνικών περιοχών και να επιτευχθεί έτσι ο πλήρης εκτουρικισμός τους. Έχει σημάνει ήδη η ώρα του αφανισμού των ελλήνων. Τραγικό ιστορικό ορόσημο το 1919, οπότε και ξεκινά ο μεθοδευμένος πολυεπίπεδος και περισσότερο βίαιος απο ποτέ, διωγμός των ελλήνων.
Στις 19 Μαΐου ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάζεται στην Σαμψούντα και ξεκινά η δεύτερη βιαιότερη περίοδος της γενοκτονίας του ποντιακού ελληνισμού. Ο Κεμάλ που διψά για αίμα και διάστικτος από μίσος εναντίων των Ελλήνων καθώς είναι, με την αρωγή του νεοτουρκικού κομιτάτου, ιδρύει την μυστική οργάνωση «Mutafai Milliye» και ενσπείρει το μίσος εναντίων των ελλήνων. Ρίχνονται τα σχέδια του ολοκληρωτικού αφανισμού του Ποντιακού ελληνισμού.
Αφότου ο Κεμάλ ανήλθε στη εξουσία οι θηριωδίες των Τούρκων και οι διωγμοί προσέλαβαν πολύ μεγαλύτερη έκταση. Προκειμένου μάλιστα να διευκολυνθεί στο εθνοκτόνο κατά των ελλήνων έργο του, συστήνει στα χωριά του Πόντου τα περίφημα «έκτακτα δικαστήρια ανεξαρτησίας» παρωδία δικαστηρίων προφανώς, που με συνοπτικές διαδικασίες καταδίκαζαν τους τοπικούς ηγέτες των Ποντίων, ως «εχθρούς της Τουρκίας» και εν συνεχεία με τον μανδύα της νομιμοφάνειας τους οδηγούσαν στην εκτέλεση. Και δυστυχώς με την θανάτωση και των τελευταίων εναπομεινάντων εστιών αντίστασης, ο ποντιακός ελληνισμός όδευε στο τέλος του. Η φοβερή γενοκτονία στον Πόντο, ήταν απόρροια του σχεδίου του τουρκικού εθνικισμού για κάθαρση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, από τις γηγενείς εθνότητες. Και το τρομερό αυτό σχέδιο ευοδώθηκε με την γενοκτονία των χριστιανικών λαών, των Ελλήνων και των Αρμενίων που για αιώνες ζούσαν σ΄αυτές τις περιοχές. Όσοι γλίτωσαν απο το φονικό λεπίδι των αιμοσταγών τσετών του Κεμάλ, εξωθήθηκαν σε βαίαη εγκατάλειψη των πατρογονικών τους εστιών στον Πόντο και στην Ιωνία. Ενώ για τους Κούρδους που συνέχισαν να μένουν στα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας ως μουσουλμανικές εθνότητες, τους επεβλήθη ο αναγκαστικός εκτουρκισμός τους.