Η Ρωσία και η Ουκρανία ενδέχεται να βρίσκονται εκ νέου στο κατώφλι ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων, για πρώτη φορά από τις πρώτες εβδομάδες της πλήρους κλίμακας εισβολής, αναφέρει το Reuters.
Ακολουθεί ένας σύντομος οδηγός για το τι τέθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων το 2022, πότε και γιατί κατέρρευσαν οι συνομιλίες:
Πού και πότε πραγματοποιήθηκαν οι διαπραγματεύσεις;
Ρώσοι και Ουκρανοί διαπραγματευτές συναντήθηκαν για πρώτη φορά στη Λευκορωσία στις 28 Φεβρουαρίου 2022, τέσσερις ημέρες μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής.
Ακολούθησαν συναντήσεις μέσω βιντεοκλήσης, ενώ στις 29 Μαρτίου πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση με φυσική παρουσία στην Κωνσταντινούπολη. Μέχρι τα μέσα Απριλίου, οι δύο πλευρές αντάλλαξαν πολλά προσχέδια, προτού οι συνομιλίες οδηγηθούν σε αδιέξοδο.
Τι συζητήθηκε;
Σύμφωνα με προσχέδια εγγράφων που αποκάλυψαν οι New York Times, η Ουκρανία ήταν διατεθειμένη να αποδεχθεί καθεστώς μόνιμης ουδετερότητας, να παραμείνει εκτός στρατιωτικών συμμαχιών, χωρίς πυρηνικά όπλα ή ξένες στρατιωτικές δυνάμεις στο έδαφός της. Οι όροι αυτοί θα απέκλειαν την ένταξή της στο ΝΑΤΟ, αλλά θα άφηναν ανοιχτό το ενδεχόμενο ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε αντάλλαγμα, η Ουκρανία θα λάμβανε εγγυήσεις ασφαλείας από μια ομάδα χωρών, περιλαμβανομένων των πέντε μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ: Βρετανία, Κίνα, Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες και Γαλλία.
Ένα προσχέδιο που είχε μερικώς συμφωνηθεί προέβλεπε ότι τα κράτη - εγγυητές, μεταξύ των οποίων και η Ρωσία, θα αναγνώριζαν και θα σέβονταν την ανεξαρτησία και κυριαρχία της Ουκρανίας, και θα απείχαν από απειλές ή χρήση βίας εναντίον της.
Το ίδιο προσχέδιο πρότεινε τη διεξαγωγή διαβουλεύσεων για διάστημα 10 έως 15 ετών σχετικά με το καθεστώς της Κριμαίας, την οποία η Ρωσία προσάρτησε από την Ουκρανία το 2014.
Ποια ήταν τα βασικά σημεία διαφωνίας;
- Η Ρωσία ζητούσε, σε περίπτωση νέας επίθεσης κατά της Ουκρανίας, οι εγγυήτριες χώρες να παρέχουν ενεργή στρατιωτική στήριξη, που θα μπορούσε να περιλαμβάνει την επιβολή ζώνης απαγόρευσης πτήσεων, την παροχή οπλισμού και τη χρήση ένοπλης βίας. Ωστόσο, ήθελε κάθε τέτοια απόφαση να λαμβάνεται ομόφωνα, ουσιαστικά εξασφαλίζοντας για τη Μόσχα δικαίωμα βέτο.
- Οι δύο πλευρές διαφώνησαν έντονα ως προς το μέγεθος και τις δυνατότητες των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. Το Κίεβο πρότεινε όριο 250.000 στρατιωτών, 800 αρμάτων μάχης και πυραύλων με εμβέλεια έως 280 χλμ. Η Ρωσία ζητούσε μείωση στις 85.000 στρατιώτες, 342 άρματα μάχης και πυραύλους με εμβέλεια έως 40 χλμ.
- Η Μόσχα απαιτούσε την αναγνώριση των ρωσικών ως επίσημης γλώσσας στην Ουκρανία και την κατάργηση των νόμων που – κατά την ίδια – εισάγουν διακρίσεις εις βάρος των ρωσόφωνων. Το Κίεβο απέρριψε αυτές τις αιτιάσεις.
- Επιπλέον, η Ρωσία ζητούσε την ακύρωση των ουκρανικών νόμων που, σύμφωνα με την ίδια, προωθούν τον ναζισμό ή εξυμνούν ναζιστικές φιγούρες – κατηγορία που η Ουκρανία θεωρεί αβάσιμη και προπαγανδιστική.
Γιατί κατέρρευσαν οι συνομιλίες;
Έως τον Απρίλιο του 2022, το κλίμα στο πεδίο των μαχών είχε αρχίσει να ευνοεί την Ουκρανία, η οποία είχε απωθήσει τις ρωσικές δυνάμεις από τα περίχωρα του Κιέβου και είχε καταγγείλει διεθνώς ρωσικά εγκλήματα πολέμου - ισχυρισμοί που η Μόσχα αρνείται.
Η ενισχυόμενη στρατιωτική βοήθεια από τη Δύση και η αυστηροποίηση των κυρώσεων κατά της Ρωσίας ενίσχυσαν τη θέση της Ουκρανίας και μείωσαν την προθυμία της να αποδεχτεί τους ρωσικούς όρους, σύμφωνα με ανάλυση των Foreign Affairs από τον ιστορικό Sergey Radchenko και τον αναλυτή Samuel Charap.
Έχουν σήμερα αξία τα προσχέδια του 2022;
Ο ειδικός απεσταλμένος των ΗΠΑ, Στιβ Γουίτκοφ, δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι τα λεγόμενα «πρωτόκολλα της Κωνσταντινούπολης» μπορούν να αποτελέσουν οδηγό για μελλοντικές διαπραγματεύσεις.
Αντίστοιχα, αξιωματούχος του Κρεμλίνου ανέφερε ότι τυχόν νέες ειρηνευτικές συνομιλίες θα πρέπει να λάβουν υπόψη τα προσχέδια του 2022, καθώς και το γεγονός ότι η Ρωσία ελέγχει σήμερα σχεδόν το 20% της ουκρανικής επικράτειας.
Από την πλευρά του, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι δήλωσε τον Δεκέμβριο του 2024 ότι ουδέποτε υπήρξε συμφωνία, αλλά μόνο ρωσικό τελεσίγραφο στο οποίο η Ουκρανία απάντησε χωρίς να υπογράψει τίποτε.
Τι έχει αλλάξει από τότε;
Οι αρχικές συνομιλίες επικεντρώνονταν κυρίως σε ζητήματα ουδετερότητας και ασφάλειας. Σήμερα, όμως, η στάση της Μόσχας έχει σκληρύνει, με τον Βλαντίμιρ Πούτιν να απαιτεί την πλήρη αποχώρηση των ουκρανικών δυνάμεων από τις περιοχές Ντονέτσκ, Λουχάνσκ, Ζαπορίζια και Χερσώνα – τις οποίες η Ρωσία διεκδικεί, αλλά δεν ελέγχει πλήρως.
Η Ουκρανία, από την πλευρά της, δηλώνει ότι δεν θα αποδεχτεί ποτέ νομικά τη ρωσική κατοχή ουκρανικών εδαφών. Ο Ζελένσκι έχει αναγνωρίσει πως, επί του παρόντος, οι ουκρανικές δυνάμεις δεν μπορούν να ανακτήσουν όλα τα χαμένα εδάφη, υποστηρίζοντας ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την πάροδο του χρόνου μέσω διπλωματικών μέσων.