Έως και 35.000 παιδιά από την Ουκρανία εξακολουθούν να αγνοούνται και πιστεύεται ότι κρατούνται στη Ρωσία ή σε ρωσικά κατεχόμενα εδάφη, σύμφωνα με μια αμερικανική ομάδα εμπειρογνωμόνων, με τις οικογένειες να λένε ότι αναγκάζονται να λάβουν απεγνωσμένα και επικίνδυνα μέτρα για να προσπαθήσουν να τα σώσουν.
Καθώς οι ρωσικές δυνάμεις ξεκίνησαν την εισβολή τους τον Φεβρουάριο του 2022, παιδιά απήχθησαν από οίκους ευγηρίας, από το πεδίο της μάχης μετά τον θάνατο των γονιών τους ή κατόπιν εξαναγκασμού απευθείας από τις οικογένειές τους.
Η Ρωσία απέρριψε τα αιτήματα για την επιστροφή των παιδιών, με έναν αξιωματούχο να κατηγορεί την Ουκρανία ότι «σκηνοθετεί μια παράσταση με θέμα τα χαμένα παιδιά» κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για την κατάπαυση του πυρός στην Τουρκία αυτόν τον μήνα.
Απελπισμένοι γονείς ταξιδεύουν στη Ρωσία για να βρουν τα παιδιά τους
Μιλώντας στον Guardian, μια μητέρα περιέγραψε τη δική της δραματική διάσωση των δύο έφηβων γιων της, οι οποίοι κρατούνταν σε στρατόπεδο στη Ρωσία για σχεδόν έξι μήνες.
Αφού οι ρωσικές δυνάμεις κατέλαβαν την πόλη καταγωγής της Ναταλίας, Χερσώνα, στα ανατολικά σύνορα με την Ουκρανία, τον Σεπτέμβριο του 2022, ένας γείτονας τη συμβούλεψε να στείλει τους γιους της σε μια παιδική κατασκήνωση στην Ανάπα, μια παραθαλάσσια πόλη-θέρετρο στη Ρωσία.
«Το 21ήμερο ταξίδι ήταν δωρεάν και επρόκειτο να επιστρέψουν στη Χερσώνα στο τέλος. Τα αγόρια ήθελαν επίσης να πάνε, αλλά ήταν μεγάλο λάθος εκ μέρους μου που το επέτρεψα», λέει.
Στα τέλη του 2022, οι ουκρανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν την πόλη της Ναταλίας, αλλά τα παιδιά της βρίσκονταν σε έναν καταυλισμό στην άλλη πλευρά της πρώτης γραμμής και η Ρωσία δεν τα άφηνε να επιστρέψουν στην πατρίδα τους.
«Οι αρχές του καταυλισμού αρνήθηκαν να αφήσουν τα παιδιά να φύγουν χωρίς τη φυσική μου παρουσία», λέει. «Δεν ήξερα τι να κάνω».
Τελικά, με τη βοήθεια μιας ουκρανικής οργάνωσης, η Ναταλία απέκτησε διαβατήριο και ουκρανικά έγγραφα ταυτότητας για τα παιδιά της. Στη συνέχεια, ταξίδεψε μόνη της πέρασε τα σύνορα προς τη ρωσική πόλη Ανάπα στη βόρεια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, περνώντας από πολλά συνοριακά σημεία ελέγχου όπου έπρεπε να εξηγήσει σε Ρώσους στρατιώτες γιατί βρισκόταν στη χώρα.
Ταξίδευε για έξι ημέρες, εν μέσω βομβαρδισμών, πριν τελικά επανενωθεί με τα παιδιά της τον Φεβρουάριο του 2023. «Δεν μπορείτε καν να φανταστείτε τα συναισθήματά μου, γιατί τα παιδιά μου είναι όλα όσα έχω», λέει.
Η μεγαλύτερη απαγωγή παιδιών από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μέχρι στιγμής, μόνο 1.366 παιδιά έχουν επιστραφεί ή έχουν δραπετεύσει πίσω στην Ουκρανία, σύμφωνα με την ουκρανική οργάνωση Bring Kids Back. Μια ομάδα εμπειρογνωμόνων στο Πανεπιστήμιο Yale έχει εκτιμήσει ότι έως και 35.000 παιδιά ενδέχεται να κρατούνται στη Ρωσία και στα κατεχόμενα εδάφη της.
Υπάρχουν φόβοι ότι πολλά έχουν ληφθεί από ρωσικές δυνάμεις και έχουν σταλεί σε στρατιωτικά στρατόπεδα ή σε ανάδοχες οικογένειες, ή ακόμη και έχουν υιοθετηθεί από ρωσικές οικογένειες
Μέσω εκτενούς εξέτασης ρωσικών βάσεων δεδομένων, επίσημων εγγράφων, οικογενειακών διασυνδέσεων, ακόμη και δορυφορικών εικόνων ρωσικών τοποθεσιών, επίσημων κτιρίων και άλλων πηγών, η ομάδα του Γέιλ μπόρεσε να προσδιορίσει την ταυτότητα χιλιάδων παιδιών.
Ο Ναθάνιελ Ρέιμοντ, εκτελεστικός διευθυντής του Εργαστηρίου Ανθρωπιστικής Έρευνας του Γέιλ, το οποίο διερευνά τις απαγωγές, λέει: «Αυτή είναι πιθανώς η μεγαλύτερη απαγωγή παιδιών σε πόλεμο από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – συγκρίσιμη με τη γερμανοποίηση παιδιών από την Πολωνία από τους Ναζί».
Σοκάρουν οι μαρτυρίες παιδιών
Μαρτυρίες παιδιών που διασώθηκαν πρόσφατα αποκαλύπτουν ότι έλαβαν στρατιωτική εκπαίδευση στα στρατόπεδα και τιμωρήθηκαν επειδή μιλούσαν ουκρανικά. «Έπρεπε να τραγουδήσουμε τον ρωσικό ύμνο και να ζωγραφίσουμε την τρίχρωμη σημαία», λέει ένα εννιάχρονο παιδί που διασώθηκε.
Τα παιδιά επίσης πείθονται ότι οι γονείς τους θα αντιμετωπίσουν συνέπειες αν δεν συμμορφωθούν, λέει η Ντάρια Κασιάνοβα, πρόεδρος του Ουκρανικού Δικτύου Δικαιωμάτων του Παιδιού, το οποίο αγωνίζεται για τον επαναπατρισμό των απαχθέντων παιδιών.
Η βίαιη απέλαση και απαγωγή παιδιών από την Ουκρανία δεν είναι κάτι καινούργιο, λένε ακτιβιστές και ερευνητές. Η Κασιάνοβα λέει ότι υπήρξε μάρτυρας παρόμοιων απαγωγών και απελάσεων κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής στη χερσόνησο της Κριμαίας το 2014.
Τότε, εργάστηκε για την εκκένωση περισσότερων από 40.000 ανθρώπων από το Ντόνετσκ και το Λουχάνσκ, συμπεριλαμβανομένων 12.000 παιδιών. «Η κόρη μου ήταν τότε 11 ετών και μερικοί από τους φίλους της που έμειναν πίσω στάλθηκαν σε στρατιωτικά στρατόπεδα στη Ρωσία», λέει.
Οι ακτιβιστές φοβούνται ότι πολλά από τα παιδιά θα εξαφανιστούν στο σύστημα υιοθεσίας της Ρωσίας, όπου οι νόμοι άλλαξαν πρόσφατα για να επιτρέψουν στα παιδιά της Ουκρανίας να υιοθετηθούν και να ανατραφούν από Ρώσους υπηκόους
«Μερικές φορές υπάρχουν περιπτώσεις όπου ο ένας γονέας βρίσκεται σε ουκρανικό έδαφος και ο άλλος εργάζεται με το παιδί. Και αν αυτός ο γονέας πεθάνει ή συλληφθεί, τότε το παιδί μένει μόνο του και κινδυνεύει να μπει σε ορφανοτροφείο. Και αν συμβεί αυτό, είναι ουσιαστικά αδύνατο να πάρεις πίσω το παιδί. Θα χαθεί», λέει η Κασιάνοβα.
Έγκλημα πολέμου οι απαγωγές παιδιών
Ο Ρέιμοντ λέει ότι αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η έρευνα για τις απαγωγές είναι τόσο σημαντική: «Να τεκμηριωθεί ότι αυτά τα παιδιά έχουν απελαθεί βίαια.
«Το να παίρνεις ένα παιδί από μια εθνοτική ή εθνική ομάδα και να το κάνεις μέλος μιας άλλης εθνοτικής ή εθνικής ομάδας είναι έγκλημα πολέμου», λέει.
Το διεθνές ποινικό δικαστήριο συμφωνεί και τον Μάρτιο του 2023 εξέδωσε εντάλματα σύλληψης κατά του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, και της επιτρόπου του για τα δικαιώματα του παιδιού, Μαρία Λβόβα-Μπέλοβα , για το «έγκλημα πολέμου» της παράνομης απέλασης παιδιών από την Ουκρανία.
Η επιστροφή των παιδιών παραμένει βασικό αίτημα για την Ουκρανία σε οποιεσδήποτε ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. Η Ξένια, ειδικός σε θέματα εκκένωσης στην ουκρανική φιλανθρωπική οργάνωση Helping to Leave, λέει: «Συζητάμε για εδάφη – και οι άνθρωποί μας, τα παιδιά μας, είναι τα εδάφη μας. Πώς μπορούμε να τα παραδώσουμε;
«Αυτά είναι τα παιδιά μας, είναι Ουκρανοί και πρέπει να τα φέρουν [σπίτι]. Η Ρωσία δεν έχει κανένα δικαίωμα πάνω τους», λέει.
Ο Ρέιμοντ λέει ότι τα παιδιά χρησιμοποιούνται ως διαπραγματευτικό χαρτί στις διαπραγματεύσεις. «Όταν ξεκίνησαν οι Ρώσοι, πίστευαν ότι θα νικούσαν γρήγορα, οπότε αυτό το πρόγραμμα ξεκίνησε, όχι για να πάρουν αυτά τα παιδιά και να τα κρατήσουν, αλλά για να μπορέσουν να εκρωσίσουν την Ουκρανία.
«Αλλά επειδή τα πράγματα άρχισαν να χειροτερεύουν γρήγορα, έπρεπε να μετακινήσουν την προπαγάνδα τους από τη φάση της απόκρυψης ευθυνών στη χρήση αυτών των παιδιών ως ομήρων για να αξιοποιηθούν στις διαπραγματεύσεις», λέει.