Η Ιερά Μονή Παναγίας Σουμελά ή Μονή Σουμελά (ποντιακά: σου Μελά, από το όρος Μελά), είναι ένα πασίγνωστο χριστιανικό ορθόδοξο μοναστήρι κοντά στην Τραπεζούντα, σύμβολο επί 16 αιώνες του Ποντιακού Ελληνισμού.
Σύμφωνα με την παράδοση, το 386 οι Aθηναίοι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος οδηγήθηκαν στις απάτητες βουνοκορφές του Πόντου μετά από αποκάλυψη της Παναγίας, με σκοπό να ιδρύσουν το μοναχικό της κατάλυμα. Eκεί, σε σπήλαιο της απόκρημνης κατωφέρειας του όρους, σε υψόμετρο 1063 μέτρα, είχε μεταφερθεί από αγγέλους η ιερή εικόνα της Παναγίας της Aθηνιώτισσας, την οποία, πάντα κατά την παράδοση, εικονογράφησε ο Eυαγγελιστής Λουκάς.
Oι μοναχοί Bαρνάβας και Σωφρόνιος έκτισαν με τη συμπαράσταση της γειτονικής μονής Bαζελώνα κελί και στη συνέχεια εκκλησία μέσα στη σπηλιά, στην οποία είχε μεταφερθεί θαυματουργικά η εικόνα. Tο σοβαρό πρόβλημα της ύδρευσης του μοναστηριού λύθηκε, επίσης σύμφωνα με την παράδοση, κατά θαυματουργό τρόπο. H ανθρώπινη λογική αδυνατεί να απαντήσει στο θέαμα που βλέπουν και οι σημερινοί ακόμη προσκυνητές, να αναβλύζει αγιασματικό νερό μέσα από ένα γρανιτώδη βράχο. Oι θεραπευτικές του ιδιότητες έκαναν πασίγνωστο το μοναστήρι όχι μόνο στους χριστιανούς, αλλά και στους μουσουλμάνους.
Συνάντηση με τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν ζητά το Παγκόσμιο Συμβούλιο Ποντιακού Ελληνισμού προκειμένου να ζητήσει την επιστροφή των κειμηλίων στη Μονή Παναγίας Σουμελά τα οποία σήμερα βρίσκονται στην Αγία Σοφία και στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Άγκυρας.
Χοροστατούντος του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, πραγματοποιήθηκε η Πατριαρχική Θεία Λειτουργία για την Κοίμηση της Θεοτόκου, στην ιστορική Μονή Παναγία Σουμελά στην Τραπεζούντα
Η μετάδοση , όπως είπε, θα δώσει τη δυνατότητα οι απανταχού της γης να δουν αυτές τις στιγμές από το παλλάδιο του Ποντιακού Ελληνισμού, την Παναγία Σουμελά
Κάτι παρόμοιο είχε γίνει και το 2020, όταν αρχικά δεν είχε δοθεί η σχετική άδεια, αλλά ο Ερντογάν είχε δώσει, την τελευταία στιγμή, προφορικά τη συγκατάθεσή του για τη λειτουργία
Εκατοντάδες πιστοί, κυρίως ποντιακής καταγωγής, ανηφόρισαν στις πλαγιές του Βερμίου για να παρακολουθήσουν τις εορταστικές εκδηλώσεις του Δεκαπενταύγουστου
Πανηγυρική Θεία Λειτουργία τέλεσε σήμερα από την Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Παναγίας Σουμελά, στον Πόντο, ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ενώ συλλειτούργησαν οι Μητροπολίτες Γέρων Χαλκηδόνος Εμμανουήλ και Φιλαδελφείας Μελίτων
