Μετά τις εκλογές του 2023 στην Τουρκία, ένα νέο κύμα κοινωνικών εντάσεων έχει αναδυθεί, με πρωταγωνιστές τους νέους της Generation Z και την κουρδική μειονότητα. Οι δύο αυτές ομάδες, αν και διαφορετικές, βρίσκονται στο επίκεντρο μαζικών διαδηλώσεων και πολιτικών ζυμώσεων, αμφισβητώντας το καθεστώς του Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Οι νέοι της Τουρκίας, ειδικά η Generation Z, εμφανίζονται πιο δραστήριοι από ποτέ στην πολιτική σκηνή μετά τις εκλογές. Αφορμή στάθηκε η πολιτικά υποκινούμενη σύλληψη ενός ηγετικού στελέχους της αντιπολίτευσης, του δημάρχου Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου. που προκάλεσε τη μεγαλύτερη έκρηξη διαδηλώσεων των τελευταίων ετών. Εκεί που αρχικά κινητοποιήθηκαν μόνο φοιτητές, σύντομα διαμορφώθηκε ένα πανεθνικό κίνημα με αιχμή τη Generation Z, το οποίο αμφισβητεί ανοιχτά την ολοένα και πιο αυταρχική διακυβέρνηση Ερντογάν. Εκατομμύρια πολίτες κατέκλυσαν τους δρόμους της Τουρκίας μέσα σε λίγες εβδομάδες, χωρίς διάθεση υποχώρησης.
Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτών των διαδηλώσεων είναι η νεανική τους σύνθεση. Ενώ σε παλαιότερες αντικυβερνητικές συγκεντρώσεις κυριαρχούσαν οι μεσήλικες υποστηρικτές της αντιπολίτευσης, τώρα στο προσκήνιο βρίσκεται η Generation Z. Πολλοί από αυτούς τους νέους κατεβαίνουν στους δρόμους για πρώτη φορά, ζητώντας όχι μόνο αλλαγή ηγεσίας αλλά και βαθύτερες συστημικές αλλαγές. Τα συνθήματά τους – όπως «Αυτό είναι μόνο η αρχή, ο αγώνας συνεχίζεται!» – αντικατοπτρίζουν μια γενιά που διεκδικεί το μέλλον της με πάθος.
Η αντίδραση της κυβέρνησης: καταστολή και ρητορική
Η κυβέρνηση Ερντογάν αντιμετώπισε αυτό το κύμα διαμαρτυριών με γνώριμες αλλά σκληρές τακτικές. Οι αρχές προχώρησαν σε μαζικές συλλήψεις και προσπάθησαν να φιμώσουν την αντίδραση. Τουλάχιστον 2.000 άνθρωποι έχουν συλληφθεί κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων – ανάμεσά τους τουλάχιστον δέκα δημοσιογράφοι – ενώ πάνω από 300 διαδηλωτές κρατούνται προφυλακισμένοι εν αναμονή δίκηςlens.civicus.org. Η αστυνομία δεν δίστασε να χρησιμοποιήσει δακρυγόνα και πλαστικές σφαίρες για να διαλύσει τα πλήθη. Την ίδια στιγμή, οι νομάρχες επέβαλαν απαγορεύσεις συναθροίσεων σε μεγάλες πόλεις και οι κρατικές αρχές αξιοποίησαν κάθε μέσο ψηφιακού ελέγχου – από συστήματα αναγνώρισης προσώπου για τον εντοπισμό διαδηλωτών, έως επιβράδυνση του διαδικτύου και αποκλεισμό πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης – προκειμένου να περιορίσουν τη διάδοση των πληροφοριών και το συντονισμό των πολιτώνν. Μάλιστα, δόθηκε εντολή στα μεγάλα μέσα ενημέρωσης να μην μεταδίδουν ζωντανά εικόνες από τις κινητοποιήσεις. Παρ’ όλες τις προσπάθειες καταστολής, οι νέοι δεν κάμφθηκαν: σε μία μόνο μέρα υπολογίζεται ότι σχεδόν ένα εκατομμύριο διαδηλωτές συγκεντρώθηκαν έξω από το δημαρχείο της Κωνσταντινούπολης, ενώ περίπου δύο εκατομμύρια πολίτες διαδήλωσαν λίγες μέρες αργότερα σε άλλη τοποθεσία, δείχνοντας το εύρος της λαϊκής οργής.
Παράλληλα με τα μέτρα τάξης, ο ίδιος ο Ερντογάν κλιμάκωσε τη ρητορική του. Ήδη από την προεκλογική περίοδο του 2023, υιοθέτησε έναν ιδιαίτερα εθνικιστικό λόγο, κατηγορώντας συνεχώς τον αντίπαλό του (και κατ’ επέκταση όσους τον στήριζαν) για διασυνδέσεις με τρομοκράτες. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να δημοσιοποιήσει ένα παραπλανητικό βίντεο – προϊόν μοντάζ – που υποτίθεται ότι έδειχνε μαχητές του PKK να υποστηρίζουν τον Κιλιτσντάρογλου. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να δαιμονοποιήσει τις διαμαρτυρίες και να συκοφαντήσει τη συμμετοχή των Κούρδων και της νεολαίας ως υποκινούμενη από «τρομοκρατικά» στοιχεία.
Κουρδικές αντιδράσεις και διώξεις
Οι Κούρδοι της Τουρκίας, μια ιστορικά περιθωριοποιημένη αλλά πολιτικά δραστήρια κοινότητα, βρέθηκαν επίσης στο επίκεντρο των μετεκλογικών εντάσεων. Στις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2024, ο υποψήφιος της φιλοκουρδικής «Δημοκρατικής Ισότητας» (DEM) Αμπντουλάχ Ζεϊντάν πέτυχε μια ευρεία νίκη με πάνω από 55% των ψήφων στην πόλη Βαν. Ωστόσο, το τοπικό εκλογικό συμβούλιο επιχείρησε να ακυρώσει τη νίκη του, ισχυριζόμενο ότι ο Ζεϊντάν δεν ήταν επιλέξιμος λόγω παλαιότερης καταδίκης του, και ανακοίνωσε νέο δήμαρχο τον υποψήφιο του AKP που είχε έρθει δεύτερος με μόλις 27%. Η κίνηση αυτή προκάλεσε άμεσα οργισμένες αντιδράσεις: πλήθη κόσμου βγήκαν στους δρόμους του Βαν, σημειώθηκαν συγκρούσεις που κράτησαν όλη τη νύχτα και η αστυνομία επενέβη με δακρυγόνα, προχωρώντας σε δεκάδες συλλήψεις. Σύμφωνα με το Υπουργείο Εσωτερικών, 89 άτομα συνελήφθησαν με την κατηγορία ότι συμμετείχαν σε «μη εγκεκριμένες συγκεντρώσεις» και ότι φώναζαν συνθήματα υπέρ του εκτός νόμου Εργατικού Κόμματος Κουρδιστάν (PKK).
Μπροστά στη γενική κατακραυγή, η κεντρική Ανώτατη Εκλογική Επιτροπή αναγκάστηκε να παρέμβει. Μέσα σε μία ημέρα ανέτρεψε την απόφαση της τοπικής αρχής και επανέφερε τον Ζεϊντάν στη δημαρχία, σε μια εξέλιξη που χαιρετίστηκε ως νίκη της δημοκρατίας. Το κόμμα DEM απέδωσε ευθέως την ανατροπή «στην αντίσταση του κουρδικού λαού» – ένα σπάνιο παράδειγμα όπου οι λαϊκές κινητοποιήσεις κατάφεραν να επιβάλουν την βούλησή τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ζεϊντάν δεν είναι τυχαίο πρόσωπο: είχε φυλακιστεί το 2016 επειδή επέκρινε στρατιωτικές επιχειρήσεις κατά Κούρδων μαχητών και αποφυλακίστηκε το 2022, ένδειξη του πώς το κράτος στοχοποιεί τα στελέχη του κουρδικού κινήματος.
Η υπόθεση του Βαν φέρνει στο φως τη συστηματική καταπίεση που υφίστανται οι Κούρδοι στην Τουρκία. Τα τελευταία χρόνια, η κυβέρνηση Ερντογάν έχει απομακρύνει δεκάδες εκλεγμένους κουρδικής καταγωγής δημάρχους σε νοτιοανατολικούς δήμους, επικαλούμενη κατηγορίες για σχέσεις με το PKK, και τους έχει αντικαταστήσει με διορισμένους κρατικούς επιτρόπους. Το φιλοκουρδικό Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) – η κύρια πολιτική έκφραση των Κούρδων – βρέθηκε υπό τη διαρκή απειλή δικαστικής απαγόρευσης. Αναγκάστηκε μάλιστα να συμμετάσχει στις βουλευτικές εκλογές του 2023 υπό άλλον φορέα (το Κόμμα Πράσινης Αριστεράς, YSP) ως εφεδρεία, ακριβώς λόγω αυτής της απειλής διάλυσηςfpri.org. Παρά τις πιέσεις, η κουρδική μειονότητα συνεχίζει να αναδεικνύεται σε καθοριστικό παράγοντα στις πολιτικές εξελίξεις.
Ρόλος στην πολιτική σκηνή και εκλογικές ισορροπίες
Η Generation Z και οι Κούρδοι διαδραματίζουν πλέον κρίσιμο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις της Τουρκίας. Η νεολαία αποτελεί ένα ολοένα και πιο ισχυρό εκλογικό μπλοκ: υπολογίζεται ότι στις εκλογές του 2023 περίπου 5 εκατομμύρια νέοι ψήφισαν για πρώτη φορά – αριθμός που αντιστοιχεί σχεδόν στο 10% του συνολικού εκλογικού σώματος. Οι δημοσκοπήσεις και οι αναλύσεις δείχνουν πως η υποστήριξη προς το κυβερνών AKP υπολείπεται σημαντικά μεταξύ των νέων, έως και 10-15 ποσοστιαίες μονάδες χαμηλότερα σε σχέση με το γενικό εκλογικό σώμα. Αυτό συνιστά ένα καμπανάκι για τον Ερντογάν: η νέα γενιά εμφανίζεται πιο δύσπιστη απέναντί του, επηρεασμένη από την οικονομική κρίση, την ανεργία και τον περιορισμό των ελευθεριών. Όλα τα μεγάλα κόμματα επιχειρούν να προσεγγίσουν τη νεολαία – όμως οι παραδοσιακές μέθοδοι μοιάζουν ανεπαρκείς, καθώς οι νέοι δείχνουν να διψούν για πραγματικές αλλαγές και όχι απλώς για ρητορικές εξαγγελίες.
Από την άλλη, και η κουρδική ψήφος έχει αποδειχθεί καθοριστική. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του Μαΐου 2023, οι Κούρδοι ψηφοφόροι μαζικά στήριξαν τον υποψήφιο της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, σε ποσοστά υψηλότερα από κάθε άλλη δημογραφική ομάδαfpri.org. Παρά τη στήριξη αυτή, η συμμετοχή των Κούρδων υπήρξε μικρότερη σε σχέση με προηγούμενες εκλογές – αποτέλεσμα τόσο του κλίματος φόβου λόγω της κρατικής καταστολής, όσο και της έντονης εθνικιστικής ρητορικής που κυριάρχησε στον δεύτερο γύρο. Η επιλογή του Κιλιτσντάρογλου να συμμαχήσει άτυπα με το φιλοκουρδικό κόμμα (YSP/HDP) τού έδωσε μεν πολύτιμη ώθηση στην μάχη, ταυτόχρονα όμως πρόσφερε στον Ερντογάν την ευκαιρία να τον κατηγορεί δημόσια ως «υποχείριο τρομοκρατών» – αφήγημα που αξιοποίησε στο έπακρο για να συσπειρώσει τη δική του εκλογική βάσηfpri.org.
Το πολιτικό παιχνίδι των συμμαχιών που έχει στήσει ο Ερντογάν αντικατοπτρίζει αυτή τη διττή στρατηγική του απέναντι στους Κούρδους. Ενώ δαιμονοποιεί το HDP και τους ηγέτες του (όπως τον φυλακισμένο Σελαχατίν Ντεμιρτάς) ως απειλή για το έθνος, δεν δίστασε ταυτόχρονα να συμπράξει με το μικρό κουρδικό-ισλαμιστικό κόμμα HÜDA-PAR προκειμένου να προσεταιριστεί συντηρητικούς κουρδικής καταγωγής ψηφοφόρους. Το HÜDA-PAR, γνωστό ως πολιτικός βραχίονας της τουρκικής «Χεζμπολάχ», εντάχθηκε στον κυβερνητικό συνασπισμό προκαλώντας έντονες αντιδράσεις – ακόμη και από ορισμένους υποστηρικτές του καθεστώτος – λόγω του βεβαρημένου παρελθόντος του σε βίαιες ενέργειες Αυτό το παράδοξο δείχνει πώς η κυβέρνηση επιχειρεί να διαιρέσει και να εξουδετερώσει την κουρδική επιρροή: αφενός καταστέλλοντας σκληρά την αυτόνομη πολιτική έκφραση των Κούρδων, αφετέρου προσπαθώντας να αποσπάσει ένα τμήμα τους μέσω θρησκευτικών και συντηρητικών συμμαχιών.
Επιπτώσεις στην κυβερνητική συνοχή και προοπτικές
Η ανάδυση της Generation Z και η ανανεωμένη κουρδική διεκδικητικότητα έχουν αρχίσει να ταράζουν τα νερά ακόμα και εντός του κυβερνητικού στρατοπέδου. Οι μεγαλειώδεις διαδηλώσεις των τελευταίων μηνών χαρακτηρίζονται από μια πρωτοφανή συσπείρωση διαφορετικών κοινωνικών ομάδων: κοσμικοί νέοι, Κούρδοι ακτιβιστές, αριστεροί αλλά και υπερσυντηρητικοί εθνικιστές βρέθηκαν να διαδηλώνουν πλάι-πλάι. Το γεγονός ότι ακόμη και οπαδοί των ακροδεξιών «Γκρίζων Λύκων» – της νεολαίας του εθνικιστικού MHP, συμμάχου του Ερντογάν – συμμετείχαν στις κινητοποιήσεις, αποτέλεσε ένδειξη ρωγμών στον κυβερνητικό συνασπισμό Αναλυτές επισημαίνουν πως αν ο Ερντογάν χάσει τη στήριξη αυτής της κρίσιμης μερίδας των συμμάχων του, κινδυνεύει άμεσα η κοινοβουλευτική του πλειοψηφία. Πράγματι, οι εθνικιστές αποτελούν κομβικό μέρος της «Λαϊκής Συμμαχίας» και χωρίς αυτούς η κυβερνητική συνοχή θα δοκιμαστεί σοβαρά.
Εν κατακλείδι, η Τουρκία της μετά τις εκλογές του 2023 βρίσκεται σε μια περίοδο έντονου κοινωνικού αναβρασμού. Η οργή της νεολαίας που νιώθει το μέλλον της να διακυβεύεται και η αποφασιστικότητα της κουρδικής μειονότητας να διεκδικήσει δικαιώματα και εκπροσώπηση, συνθέτουν μια νέα πραγματικότητα που η κυβέρνηση Ερντογάν δεν μπορεί να αγνοήσει. Οι φωνές αυτές ασκούν πρωτόγνωρη πίεση σε ένα καθεστώς δύο δεκαετιών, φέρνοντας στο προσκήνιο ζητήματα δημοκρατίας, δικαιοσύνης και ίσων ευκαιριών. Το εάν αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις θα επιτύχουν ουσιαστικές αλλαγές ή θα κατασταλούν περαιτέρω μένει να φανεί – όμως σε κάθε περίπτωση, έχουν ήδη καταφέρει να επανακαθορίσουν την πολιτική ατζέντα και να αναδείξουν ότι η σύγχρονη Τουρκία δεν μπορεί να προχωρήσει χωρίς να ακούσει τη Generation Z και τους Κούρδους πολίτες της.
Πηγή: sigmalive.com