Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν παίζει το μεγαλύτερο στοίχημα της καριέρας του: θέλει να φέρει στο πλευρό του την μεγάλη κουρδική μειονότητα μετά από δεκαετίες σύγκρουσης, για να επιβιώσει πολιτικά. Και ο τρόπος για το καταφέρει αυτό, είναι να δώσει στον φυλακισμένο ηγέτη του ΡΚΚ, Αμπντουλάχ Οτσαλάν μια θέση στην πολιτική σκηνή της χώρας.
Όπως αναφέρει σε ανάλυσή του το Politico, ο Ερντογάν χάνει την υποστήριξή του στην Τουρκία ακόμη και από τα παραδοσιακά του προπύργια. Και σημάδι της κατρακύλας του είναι πως σκέφτηκε να κάνει ένα τόσο ριζοσπαστικό βήμα, που είτε θα τον κάνει ηγέτη εφ΄όρου ζωής ή θα τον εξαφανίσει πολιτικά.
Από όταν υπέστη συντριπτική ήττα στις δημοτικές εκλογές του 2024, κυρίως στα συντηρητικά προπύργια, ο Ερντογάν έκανε μια απελπισμένη στροφή προς τον πλήρη αυταρχισμό. Έβαλε φυλακή τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, Εκρέμ Ιμάμογλου ενώ οι υπηρεσίες ασφαλείας έχουν ξεκινήσει μια πανεθνική καταστολή, συλλαμβάνοντας και άλλους δημάρχους της αντιπολίτευσης.
Οι σύμμαχοι που τον βοήθησαν να ανέλθει στην εξουσία, τον έχουν εγκαταλείψει και ενώ έχει ανάγκη από ισχυρούς συμμάχους, όπως μπορεί να είναι οι Κούρδοι, πρόκειται για μια κίνηση υψηλού κινδύνου που δεν έχει σίγουρο ποσοστό επιτυχίας.
Παράλληλα, η τουρκική κοινή γνώμη είναι πολύ επιφυλακτική απέναντι στο PKK, ενώ και οι ίδιοι οι Κούρδοι είναι επιφυλακτικοί απέναντι στις τουρκικές αρχές.
Παράδοση όπλων και αναγνώριση των Κούρδων
Μια εξέλιξη αναμένεται να γίνει αύριο, Παρασκευή, όταν μέλη του PKK ανακοίνωσαν πως θα ξεκινούν να παραδίδουν τα όπλα τους στην πόλη Σουλεϊμανίγια, του βορείου Ιράκ.
Και ενώ ο Ερντογάν τονίζει συνεχώς δημόσια τη σημασία της συμφιλίωσης με τους Κούρδος, για «μια Τουρκία χωρίς τρομοκρατία», δείχνει πως έχει επίγνωση των κινδύνων, λέγοντας πως το σχέδιό του κινδυνεύει με «σαμποτάζ» από το εσωτερικό της Τουρκίας και από τις τάξεις του PKK.
Σε ομιλία του στο κοινοβούλιο την Τετάρτη, ο Τούρκος πρόεδρος φρόντισε να προλάβει τυχόν επιθέσεις από πολιτικούς αντιπάλους πως μια συμφωνία θα μπορούσε να ατιμάσει τους βετεράνους ή τις απώλειες της σύγκρουσης. «Πουθενά στις προσπάθειες για μια Τουρκία χωρίς τρομοκρατία, δεν υπάρχει, ούτε μπορεί να υπάρξει, ένα βήμα που θα αμαυρώσει τη μνήμη των μαρτύρων μας ή θα τραυματίσει το πνεύμα τους», είπε. «Με γνώμονα τις αξίες για τις οποίες οι μάρτυρές μας έκαναν τις θυσίες τους, Θεού θέλοντος, σώζουμε την Τουρκία από μια συμφορά μισού αιώνα και αφαιρούμε πλήρως τα αιματηρά δεσμά που μπήκαν στη χώρα μας».
Ο φυλακισμένος Οτσαλάν, σε μήνυμα του ανέφερε επίσης πως το κίνημα του PKK και η προσπάθειά του για ίδρυση κουρδικού κράτους έχουν πλέον τελειώσει, καθώς το βασικό του αίτημα, να αναγνωριστούν οι Κούρδοι, έχει ικανοποιηθεί.
«Η ύπαρξη μας έχει αναγνωριστεί,, επομένως ο πρωταρχικός στόχος μας, έχει επιτευχθεί. Πρόκειται για μια εθελοντική μετάβαση από τη φάση του ένοπλου αγώνα στη φάση της δημοκρατικής πολιτικής και του δικαίου. Αυτό δεν αποτελεί απώλεια, αλλά θα πρέπει να θεωρηθεί ως ιστορικό επίτευγμα», ανέφερε σε βιντεοσκοπημένο μήνυμα την Τετάρτη.
Από εχθροί, «φίλοι»
Η σύγκρουση με τους Κούρδους είναι η πιο πικρή στην ιστορία της Τουρκίας.
Οι Κούρδοι λένε πως είναι ο μεγαλύτερος πληθυσμός χωρίς πατρίδα, με εκατομμύρια ανθρώπους να βρίσκονται στο Ιράκ, το Ιράν και τη Συρία, ενώ στην Τουρκία αντιπροσωπεύουν το 15-20% του πληθυσμού.
Από την άλλη, πολλοί Τούρκοι βλέπουν το ΡΚΚ, που επί δεκατίες ήταν σε πόλεμο με το τουρκικό κράτος, ως τρομοκρατική ομάδα και τον Οτσαλάν, που είναι στη φυλακή για περίπου 26 χρόνια, ως δολοφόνο.
Ο γνωστός και ως «Apo», ο Οτσαλάν εκτίει ποινή ισόβιας κάθειρξης για προδοσία στο αυτονομισμό στο νησί Ιμράλι, στη θάλασσα του Μαρμαρά, που χαρακτηρίζεται και το «Αλκατράζ της Τουρκίας». Ο ηγέτης του PKK ήταν ο μοναδικός κρατούμενος από το 1999 έως το 2013-2015, όταν στο πλαίσιο ειρηνευτικής μεταφέρθηκαν εκεί και άλλοι Κούρδοι κρατούμενοι.
Ενώ η πολιτική του Ερντογάν και του κόμματός του ταλαντεύεται μεταξύ καταστολής και συμφιλίωσης με τους Κούρδους τα 22 χρόνια που βρίσκονται στην εξουσία, οι σκληροπυρηνικοί εθνικιστές της Τουρκίας έχουν καταγγείλει εδώ και καιρό το PKK ως «απειλή».
Ο πιο ειλικρινής εχθρός του Οτσαλάν θεωρείται ο Ντεβλέτ Μπαχτσελί, ένας υπερεθνικιστής ηγέτης, ο οποίος είναι τώρα ο κύριος σύμμαχος του Ερντογάν, βοηθώντας τον να διατηρήσει την κοινοβουλευτική του πλειοψηφία.
Το 2007, ο Μπαχτσελί είχε ζητήσει την εκτέλεση του Οτσαλάν, ενώ πριν από 10 περίπου χρόνια είχε καταφερθεί κατά του Ερντογάν για τις προσπάθειες που έκανε για να διαπραγματευτεί με το PKK.
Ωστόσο, το κλίμα άλλαξε τον περασμένο Οκτώβριο, όταν ο Μπαχτσελί δήλωσε πως το κόμμα του θα συμφωνούσε με την υπό όρους αποφυλάκιση του Οτσαλάν, αν αυτός αποκηρύξει δημοσίως στην Εθνοσυνέλευση την ένοπλη δράση και καλέσει τα μέλη του ΡΚΚ να παραδώσουν τα όπλα τους.
Το Politico σχολιάζει πως είναι αξιοσημείωτη η στροφή που έκανε ο Μπαχτσελί. Είναι σαν ο Μπενιαμίν Νετανιάχου να απευθύνει έκκληση προς τη Χαμάς, αναφέρει.
Το αποτέλεσμα ήταν στις 27 Φεβρουαρίου, ο Οτσαλάν με δημόσιο μήνυμα του να καλεί το PKK να παραδώσει τα όπλα και να διαλυθεί.
Το ΡΚΚ συνεδρίασε και κήρυξε το τέλος του ένοπλου αγώνας του στις 12 Μαΐου, ανακοινώνοντας πως «εκπλήρωσαν την ιστορική τους αποστολής».
Η δήλωση έγινε δεκτή με ικανοποίηση από την Άγκυρα, αλλά το κόλπο του Μπαχτσελί και Ερντογάν δεν έχει ακόμη αποδώσει πλήρως. Για να επιτευχθεί μια μεγάλη συμφωνία, στις φυλακές του Οτσαλάν εστάλησαν περισσότεροι Κούρδοι κρατούμενοι για διευρυνθεί η ομάδα του.
Επιφυλακτικότητα
Ο Νουρκάν Μπαϊσάλ, Κούρδος ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα δήλωσε ότι πολλοί Κούρδοι παραμένουν επιφυλακτικοί απέναντι στην κυβέρνηση.
«Η κυβέρνηση το παρουσιάζει όλο αυτό ως μια διαδικασία για μια Τουρκία χωρίς τρομοκρατία και προσπαθεί να την περιορίσει μόνο στο να καταθέσει το PKK τα όπλα του και να διαλυθεί. Αυτό δεν είναι ειρήνη!», δήλωσε στο Politico.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το ιστορικό κάλεσμα του Οτσαλάν για διάλυση του ΡΚΚ απογοήτευσε και αρκετούς Κούρδους, γιατί δεν αναφέρθηκε στο μήνυμά του στον πολιτισμό, τη γλώσσα, τα διοικητικά δικαιώματα και τις ελευθερίες των Κούρδων.
«Αυτό γίνεται αισθητό σε όλες τις κουρδικές πόλεις. Δεν υπάρχει ο παραμικρός ενθουσιασμός για αυτή τη διαδικασία. Και ένας σοβαρός λόγος γι' αυτό είναι ότι οι Κούρδοι δεν εμπιστεύονται την κυβέρνηση του κόμματος του Ερντογάν», σημείωσε.
Αυτή η αμοιβαία δυσπιστία που υπάρχει οφείλεται εν μέρει και στις αποτυχημένες πρωτοβουλίες του παρελθόντος καθώς και ότι η συμφωνία με τον Ερντογάν ήρθε εν μέσω μεγάλης καταστολής της αντιπολίτευσης.
Ο Ιπέκ Οζμπέι, πολιτικός σχολιαστής του καναλιού Sözcü TV, εκτίμησε ότι οι κινήσεις της τουρκικής κυβέρνησης προς μια κουρδική προσέγγιση δεν ήταν ούτε ειλικρινείς ούτε ελπιδοφόρες.
«Δεν μπορούμε να μιλάμε για δημοκρατία σε ένα περιβάλλον όπου οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι βρίσκονται στη φυλακή... και η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης είναι τόσο πολύ υπό συζήτηση», είπε. «Αν δεν υπάρχει δημοκρατία, πώς θα εκδημοκρατιστούμε;», τόνισε.
Μόνο ο Ερντογάν
Από το κυβερνητικό στρατόπεδο, ο Χαρούν Αρμαγκάν, αντιπρόεδρος Εξωτερικών Υποθέσεων του ΑΚ, παραδέχθηκε ότι η τουρκική κοινή γνώμη παραμένει επιφυλακτική απέναντι στη συμφωνία με το PKK, αλλά χαρακτήρισε τον Ερντογάν ως τον μόνο άνθρωπο που θα μπορούσε να την πετύχει.
Όπως ανέφεραν στο Politico, το PKK έφτασε κοντά στο να καταθέσει τα όπλα πριν από 10 χρόνια αλλά «λόγω της μεταβαλλόμενης δυναμικής στη Συρία [όπου οι συμμαχικοί Κούρδοι μαχητές ήταν σε άνοδο], σκέφτηκαν ότι η επένδυση στον πόλεμο αντί για την ειρήνη θα τους έφερνε σε πιο πλεονεκτική θέση».
«Δέκα χρόνια αργότερα, έχουν συνειδητοποιήσει πόσο μεγάλο λάθος ήταν αυτό», σημείωσε ο Αρμαγκάν. «Το αν το PKK θα αφοπλιστεί και θα διαλυθεί πραγματικά είναι κάτι που θα το δούμε όλοι μαζί ... Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ο μόνος ηγέτης στην Τουρκική Δημοκρατία που θα μπορούσε να ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία», τόνισε.
Ο Μπαϊσάλ, ο Κούρδος ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εκτίμησε ότι οι εξελίξεις στη Συρία είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο η τουρκική κυβέρνηση ξεκίνησε την προσέγγιση των Κούρδων. Ο Αρμαγκάν ωστόσο διαφωνεί με αυτό.
Για πάντα πρόεδρος
Όπως σημειώνει το Politico, κάποιοι παρατηρητές πιστεύουν ότι ο Ερντογάν, χρησιμοποιεί το κουρδικό για να παρατείνει την παραμονή του στην εξουσία, προσπαθώντας να στρατολογήσει Κούρδους βουλευτές στο στρατόπεδό του.
«Και ποιος δεν χρησιμοποιεί το κουρδικό; Κάποιοι το χρησιμοποιούν για να ανέλθουν στην εξουσία και κάποιοι για να παραμείνουν σε αυτή», σχολιάζει ο αναπληρωτής πρόεδρος της ομάδας του κόμματος DEM, Σεζάι Τεμελί.
Ο Ερντογάν έχει ήδη υπηρετήσει τρεις θητείες ως πρόεδρος. Για να παραμείνει στο αξίωμά του μπορεί να χρειαστεί να αλλάξει το Σύνταγμα. Παρά την υποστήριξη του Μπαχτσελί, ο συνασπισμός του Τούρκου προέδρου δεν έχει επαρκή πλειοψηφία για συνταγματική αλλαγή, οπότε ο Ερντογάν μπορεί να υπολογίζει στην υποστήριξη των Κούρδων βουλευτών.
Ο Τούρκος ηγέτης ήδη μιλά ανοιχτά για ένα νέο Σύνταγμα που θα αντικαταστήσει τον χάρτη της Τουρκίας του 1980, ο οποίος καταρτίστηκε από ένα στρατιωτικό καθεστώς μετά από ένα αιματηρό πραξικόπημα.
«Η Τουρκία, για πρώτη φορά στην ιστορία της, έχει μια πραγματική ευκαιρία να συντάξει το πρώτο της πολιτικό σύνταγμα. Πρόκειται για μια σημαντική ευκαιρία για όλους μας να οικοδομήσουμε μια πιο ευημερούσα, δίκαιη και ασφαλή χώρα», ανέφερε χαρακτηριστικά και ο Αρμαγκάν.
Ωστόσο, δεν συμφωνούν όλοι με αυτό, πιστεύοντας πως οι αλλαγές στο Σύνταγμα εξυπηρετούν τις πολιτικές φιλοδοξίες του προέδρου.
«Ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα για να έχει ακόμη μια θητεία ως πρόεδρος και στη συνέχεια θα γίνει πρόεδρος εφ΄όρου ζωής», σχολίασε ο Σονέρ Καγακαπτάι του Washington Institute for Near East Policy.
Από την άλλη ο Μπαϊσάλ παρατηρεί πως δεν εξαρτώνται όλα από τις φιλοδοξίες του Ερντογάν.
«Ο Ερντογάν είναι ένας πολιτικός που έχει τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσει κάθε ζήτημα προς όφελός του και δεν θα διστάσει να εργαλειοποιήσει το κουρδικό ζήτημα. Σίγουρα θα θελήσει να το χρησιμοποιήσει για να παρατείνει την προεδρία του», λέει και σημειώνει πως δεν είναι μόνο ο πρόεδρος που θα αποφασίσει.
Τελικά, το αν η τραγική κουρδική σύγκρουση της Τουρκίας θα περάσει στην ιστορία -και αν ο Ερντογάν θα αποκομίσει το όφελος- θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό και από τους ίδιους τους Κούρδους.
«Νομίζω ότι το πραγματικό ζήτημα εδώ δεν είναι αν το θέλει ο ίδιος, αλλά αν το θέλουν οι Κούρδοι», λέει.