Η Τουρκία εντείνει την πολιτική, οικονομική και στρατιωτική της εμπλοκή στη Σομαλία, με μια πρόσφατη συζήτηση στο τουρκικό κοινοβούλιο να κάνει μια σκόπιμη παραλληλία μεταξύ της προσέγγισης της χώρας στο Κέρας της Αφρικής και της μακροπρόθεσμης στρατηγικής της στη Συρία: την εδραίωση της ασφάλειας και τη δυνατότητα των τουρκικών επιχειρήσεων να την ακολουθήσουν.
Κατά τη διάρκεια συνεδρίασης της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων του κοινοβουλίου στις 17 Ιουλίου, ο Υφυπουργός Εξωτερικών Νουχ Γιλμάζ τόνισε την πολυεπίπεδη φύση της εμπλοκής της Τουρκίας με τη Σομαλία, τονίζοντας την «ιδιαίτερη φύση» των διμερών δεσμών που βασίζονται στην κοινή ιστορία και τα αυξανόμενα αμοιβαία συμφέροντα.
Ο Γιλμάζ συνέκρινε την εμπλοκή της Τουρκίας στη Σομαλία με την προσέγγισή της στη Συρία, σημειώνοντας ότι μόλις προχωρήσει η συνεργασία με μια χώρα και εδραιωθεί η ασφάλεια, το περιβάλλον ανοίγει φυσικά στις τουρκικές επιχειρήσεις. «Μόλις μια χώρα διασφαλίσει την ασφάλεια σε ένα κράτος-εταίρο, το πεδίο ανοίγει φυσικά στους Τούρκους επιχειρηματίες», δήλωσε ο Γιλμάζ στα μέλη της επιτροπής.
Από τότε που ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τότε πρωθυπουργός, επισκέφθηκε το Μογκαντίσου το 2011, η Τουρκία έχει αναδειχθεί ως ο πιο ορατός ξένος εταίρος της Σομαλίας, δραστηριοποιούμενη σε τομείς που κυμαίνονται από την άμυνα και την υγειονομική περίθαλψη έως τις υποδομές και τα χρηματοοικονομικά.
Η Τουρκία λειτουργεί τη μεγαλύτερη στρατιωτική βάση εκπαίδευσης στο εξωτερικό στη Σομαλία, το Στρατόπεδο Ανατολία στο Μογκαντίσου, το οποίο έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 15.000 Σομαλούς στρατιώτες από την εγκαινίασή του το 2017. Η βάση είναι κεντρικής σημασίας για τον συνεχιζόμενο αγώνα της Σομαλίας κατά της μαχητικής οργάνωσης αλ-Σαμπάμπ που συνδέεται με την Αλ Κάιντα, δήλωσε ο Γιλμάζ.
Παράλληλα με τη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας, η Τουρκία έχει υποστηρίξει αναπτυξιακά έργα μέσω της Τουρκικής Υπηρεσίας Συνεργασίας και Συντονισμού (TIKA), έχει υποστηρίξει την ανθρωπιστική βοήθεια μέσω της Τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου και έχει παράσχει ιατρικές υπηρεσίες μέσω ενός εκπαιδευτικού και ερευνητικού νοσοκομείου στο Μογκαντίσου.
Στο επίκεντρο της τρέχουσας κοινοβουλευτικής συζήτησης βρίσκεται μια διμερής συμφωνία βάσει της οποίας κάθε χώρα παραχωρεί γη για την πρεσβεία της άλλης. Σύμφωνα με τους όρους της συμφωνίας, η Τουρκία θα κατασκευάσει ένα νέο γραφείο και κατοικία για την Πρεσβεία της Σομαλίας στην Άγκυρα σε οικόπεδο 4.918 τετραγωνικών μέτρων στον διπλωματικό θύλακα Ιντζέκ. Αυτό έρχεται σε συνέχεια της προηγούμενης παραχώρησης από τη Σομαλία περισσότερων από 61.000 τετραγωνικών μέτρων γης στο Μογκαντίσου, όπου τώρα βρίσκεται το μεγαλύτερο συγκρότημα πρεσβειών της Τουρκίας στο εξωτερικό.
Η συμφωνία, με τον επίσημο τίτλο «Πρωτόκολλο για την Αμοιβαία Κατανομή Οικοπέδων για Διπλωματικές Αποστολές», υπογράφηκε το 2019, αλλά έφτασε στην επιτροπή για κοινοβουλευτική επικύρωση μόλις τον Ιούλιο του 2025. Ενώ ορισμένοι νομοθέτες εξέφρασαν ανησυχία για την έλλειψη συγκεκριμένων εκτιμήσεων κόστους και σαφήνειας σχετικά με τις διαδικασίες υποβολής προσφορών, ο Γιλμάζ και ανώτεροι διπλωμάτες επέμειναν ότι η συμφωνία βασιζόταν στο αμοιβαίο όφελος.
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν συναντήθηκε με τον Σομαλό πρόεδρο Χασάν Σεΐχ Μοχάμουντ στο προεδρικό μέγαρο στις 11 Ιουλίου στην Άγκυρα. Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν τελευταία φορά στις 12 Απριλίου στην Αττάλεια της Τουρκίας.
Ο Ρεφίκ Αλί Ονάνερ, γενικός διευθυντής Βόρειας και Ανατολικής Αφρικής στο τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, σημείωσε ότι η Τουρκία είχε ήδη λάβει σημαντική ανταπόδοση σε διπλωματική παρουσία και στρατηγική επιρροή. «Το συγκρότημα στο Μογκαντίσου όχι μόνο ενισχύει την προβολή της Τουρκίας στην περιοχή, αλλά έχει γίνει και περιφερειακός διπλωματικός και επιχειρησιακός κόμβος», είπε.
Η συμφωνία έχει δομηθεί ως μια μη χρηματική συμφωνία βοήθειας, με την Τουρκία να παρέχει τη γη και να επιβλέπει την κατασκευή της νέας πρεσβείας της Σομαλίας. Οι επικριτές στην επιτροπή έθεσαν ερωτήματα σχετικά με τη διαφάνεια του κόστους, την πιθανή ευνοϊκή μεταχείριση στην ανάθεση συμβάσεων και το κατά πόσον τέτοιες επενδύσεις παρέχουν μετρήσιμες αποδόσεις στους Τούρκους φορολογούμενους.
Το μέλος της επιτροπής Utku Çakırözer ρώτησε γιατί αναλαμβάνονται τόσο σημαντικές οικονομικές δεσμεύσεις σε μια περίοδο εθνικής λιτότητας, επισημαίνοντας τις πρόσφατες εκκλήσεις της κυβέρνησης για δημοσιονομική περιστολή. «Δεν δίνουμε μόνο τη γη, αλλά κατασκευάζουμε και το κτίριο», είπε. «Δεν γνωρίζουμε το κόστος, ούτε γνωρίζουμε ποιος θα το κατασκευάσει. Δεν θα έπρεπε αυτό να υπόκειται σε αυστηρότερο έλεγχο;»
Ο Γιλμάζ υπερασπίστηκε την πρωτοβουλία ως μέρος μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής. «Δεν πρόκειται για μια τυπική διμερή σχέση», είπε. «Είναι μια σχέση που βασίζεται σε μια στρατηγική συμμαχία και τοποθετεί την Τουρκία ως βασικό παράγοντα στη σταθεροποίηση του Κέρατος της Αφρικής».
Αρκετοί νομοθέτες έθεσαν ερωτήματα σχετικά με την εποπτεία. Ο Çakırözer και ο συνάδελφός του νομοθέτης Yunus Emre ρώτησαν και οι δύο για τους νομικούς μηχανισμούς που είναι διαθέσιμοι σε περίπτωση που η Σομαλία δεν τηρήσει τη διπλωματική συμφωνία ή καταχραστεί την παρεχόμενη περιουσία. Αξιωματούχοι του υπουργείου απάντησαν ότι όλες οι διαφορές θα επιλύονταν φιλικά και χωρίς προσφυγή σε διεθνή δικαστήρια, μια τυπική ρήτρα σε διμερείς συμφωνίες αυτού του είδους.
Το Διεθνές Αεροδρόμιο Άντεν Άντε στο Μογκαντίσου της Σομαλίας διοικείται και λειτουργεί από τουρκική εταιρεία βάσει αμφιλεγόμενης σύμβασης που υπογράφηκε το 2013, με τη διευκόλυνση του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ο Ονάνερ διευκρίνισε ότι η τουρκική πλευρά διατήρησε τον έλεγχο οποιασδήποτε μελλοντικής μεταβίβασης ή πώλησης του συγκροτήματος, τονίζοντας ότι η γη μπορούσε να χρησιμοποιηθεί μόνο για διπλωματικούς σκοπούς και δεν μπορούσε να μεταβιβαστεί χωρίς τη ρητή άδεια της Τουρκίας.
Ένα άλλο σημείο διαφωνίας ήταν η συνολική οικονομική δέσμευση που ανέλαβε η Τουρκία προς τη Σομαλία από το 2011. Ο Ονάνερ εκτίμησε ότι η βοήθεια και η αρωγή έχουν ξεπεράσει το 1 δισεκατομμύριο δολάρια, συμπεριλαμβανομένης μιας πληρωμής 3,5 εκατομμυρίων δολαρίων για την κάλυψη του χρέους της Σομαλίας προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς και σημαντικής ανθρωπιστικής βοήθειας.
Σύμφωνα με ισχυρισμούς των τουρκικών μέσων ενημέρωσης, μεγάλο μέρος της βοήθειας που αποστέλλεται στη Σομαλία χρησιμοποιείται στην πραγματικότητα για την πραγματοποίηση πληρωμών σε εταιρείες κοντά στον Ερντογάν που δραστηριοποιούνται στη Σομαλία. Με άλλα λόγια, υπό το πρόσχημα της επίσημης βοήθειας, λειτουργεί ένας μηχανισμός που ουσιαστικά χρηματοδοτεί επιχειρηματίες που υποστηρίζουν τον Ερντογάν. Αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει κριτική που υποδηλώνει ότι πίσω από την οικονομική και στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Σομαλία κρύβεται μια κρυφή ατζέντα για τη διοχέτευση πόρων σε ορισμένες ομάδες συμφερόντων πέρα από τη δηλωμένη υποστήριξη προς τη χώρα.
Ο όγκος συναλλαγών της Τουρκίας με τη Σομαλία έφτασε τα 426 εκατομμύρια δολάρια το 2023, αλλά μειώθηκε στα 384 εκατομμύρια δολάρια το 2024, σύμφωνα με στοιχεία του υπουργείου. Παρά τη μείωση, η Τουρκία παραμένει ο κορυφαίος ξένος επενδυτής στη Σομαλία, με τουρκικές εταιρείες να διαχειρίζονται τόσο το λιμάνι του Μογκαντίσου όσο και το Διεθνές Αεροδρόμιο Άντεν Άντε .
Οι επικριτές παραμένουν επιφυλακτικοί. «Λέμε ότι αυτή η σχέση είναι ξεχωριστή», είπε ο Çakırözer, «αλλά έχει η Σομαλία ανταποκριθεί σε τομείς σημαντικούς για εμάς, όπως η αναγνώριση της Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου;»
Τελετή αποφοίτησης στρατιωτικής σχολής πραγματοποιήθηκε από τη Διοίκηση της Ομάδας Εργασίας της Σομαλικής Τουρκίας στους στρατώνες Ανατολία στο Μογκαντίσου στις 13 Ιουλίου.
Οι υποστηρικτές, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι τα μακροπρόθεσμα οφέλη της τουρκικής εμπλοκής στη Σομαλία - πολιτικά, οικονομικά και συμβολικά - υπερτερούν του βραχυπρόθεσμου κόστους. Η βουλευτής του κυβερνώντος κόμματος Ντέρια Μπακμπάκ δήλωσε ότι ο λόγος για τον οποίο η Σομαλία εμπιστεύεται την Τουρκία περισσότερο από άλλες χώρες είναι σαφής. Η Τουρκία έχει καθαρό ιστορικό, απαλλαγμένο από το στίγμα της αποικιοκρατίας. Όπου κι αν πάει η Τουρκία, φέρνει δικαιοσύνη, ανάπτυξη και ειλικρίνεια. Αυτή η εμπιστοσύνη ενισχύεται από την κοινή τους ιστορία, πίστη και πολιτιστικούς δεσμούς. Τα βήματα που έχουν γίνει στη Σομαλία δεν είναι απλώς θέμα μεταξύ δύο χωρών, αλλά και αντανάκλαση του οράματος της Τουρκίας να γίνει παγκόσμια δύναμη.
Το Nordic Monitor δημοσίευσε προηγουμένως το πλήρες κείμενο μιας ευρείας συμφωνίας για τους υδρογονάνθρακες μεταξύ Τουρκίας και Σομαλίας, μετά την υποβολή της στο τουρκικό κοινοβούλιο για επικύρωση στις 22 Απριλίου. Η δημοσίευση του εγγράφου παρείχε την πρώτη λεπτομερή εικόνα του πεδίου εφαρμογής, των όρων και των στρατηγικών προθέσεων πίσω από την εμβάθυνση της ενεργειακής και αμυντικής συνεργασίας της Άγκυρας με το Μογκαντίσου. Σύμφωνα με τη συμφωνία, η Τουρκία έχει εξασφαλίσει εκτεταμένα επιχειρησιακά και οικονομικά προνόμια.
Το 2022, οι ερευνητές των Ηνωμένων Εθνών κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία παραβίασε τις διεθνείς κυρώσεις κατά της Σομαλίας, προμηθεύοντας οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη χωρίς να ειδοποιήσει ή να λάβει έγκριση από τον ΟΗΕ. Σύμφωνα με την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τη Σομαλία, η οποία παρακολουθεί τη σύγκρουση βάσει του σχετικού ψηφίσματος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, η Τουρκία παραβίασε το εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ παραδίδοντας οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar που κατασκευάστηκαν από εταιρεία που ανήκει στην οικογένεια του Προέδρου Ερντογάν.
Εμπιστευτικές πληροφορίες που έλαβαν οι ερευνητές του ΟΗΕ αποκάλυψαν ότι η Τουρκία παρέδωσε drones Bayraktar TB2 στο Μογκαντίσου στις 6 Δεκεμβρίου 2021, μέσω δύο στρατιωτικών μεταγωγικών αεροσκαφών Airbus A400M που λειτουργούσαν από την τουρκική πολεμική αεροπορία. Ωστόσο, η τουρκική κυβέρνηση δεν ζήτησε εξαίρεση από τον ΟΗΕ πριν από την αποστολή, παρά το γεγονός ότι το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας απαιτούσε ρητά τέτοια άδεια πριν από οποιαδήποτε παράδοση όπλων στη Σομαλία.
Πηγή: nordicomonitor