Στις 17 Απριλίου 1944, οι άνδρες του Ελληνικού Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) διαλύουν το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που αποτελεί το στρατιωτικό σκέλος της αντιστασιακής οργανώσεως «Εθνική Και Κοινωνική Απελευθέρωση» (ΕΚΚΑ), δολοφονώντας τον εκ των ηγετών της Οργανώσεως και διοικητή της Μονάδος, Συνταγματάρχη Δημήτριο Ψαρρό, στο Κλήμα Δωρίδος, συνθέτοντας έτσι μία από τις πιο σκοτεινές ημέρες της Κατοχής.
Ο Δημήτριος Ψαρρός γεννήθηκε στο Χρισσό Φωκίδας το 1893 και ήταν Έλληνας στρατιωτικός, αντιμοναρχικός κινηματίας του 1935, αποταχθείς για τη συμμετοχή του σε αυτό το αποτυχημένο κίνημα και ηγετική μορφή της Εθνικής Αντιστάσεως (1941-44), συνιδρυτής της σοσιαλδημοκρατικής αντιστασιακής οργανώσεως ΕΚΚΑ.
Ο νεαρός Ψαρρός ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του στην Άμφισσα και ακολούθως σπούδασε στη Νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το 1912, με την κήρυξη του Ελληνοτουρκικού Πολέμου (1912) κατατάχθηκε εθελοντής στο Στρατό, μετά το πέρας των Βαλκανικών πολέμων, ήταν ένας από τους πρώτους επιτυχόντες στον διαγωνισμό εισαγωγής στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε το 1916, ως Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού.
Αμέσως σχεδόν προσχώρησε στο κίνημα της «Εθνικής Αμύνης» του Βενιζέλου και συμμετείχε πήρε στις επιχειρήσεις του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μακεδονικό μέτωπο, στην Εκστρατεία στη Μεσημβρινή Ρωσία (1919) και στην Μικρασιατική Εκστρατεία (1919-1922). Σπούδασε και στην Ανωτέρα Σχολή Πολέμου της Γαλλίας.
Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή ο Ψαρρός τοποθετήθηκε στο ΓΕΣ και συμμετείχε στην οργάνωση της λεγόμενης «Στρατιάς του Έβρου». Ως επιτελάρχης της Χ (10ης) Μεραρχίας, κατηγορήθηκε για τη συμμετοχή του στο φιλοβενιζελικό κίνημα του 1935, συνελήφθη και καταδικάστηκε από το στρατοδικείο Θεσσαλονίκης σε 12ετή φυλάκιση και απόταξη από το στράτευμα, μαζί με το σύγαμπρό του, έτερο ήρωα της Εθνικής Αντιστάσεως, Ιωάννη Τσιγάντε. Ο Ψαρρός αφέθηκε όμως ελεύθερος, χωρίς να φυλακιστεί, και ως πολίτης πλέον ασχολήθηκε ενεργώς με το εμπόριο.
Με την έναρξη της Κατοχής ο Ψαρρός αναπτύσσει αντιστασιακή δράση και στη Θεσσαλονίκη θα ιδρύσει την Οργάνωση «Ελευθερία», μία από τις πρώτες αντιστασιακές ομάδες, και ακολούθως στην Αθήνα με τον κεντρώο πρώην Υπουργό Γεώργιο Καρτάλη ιδρύουν την ΕΚΚΑ, με ένοπλο τμήμα το 5/42 Σύνταγμα Ευζώνων, που ονομάστηκε έτσι προς τιμήν του ομώνυμου θρυλικού Συντάγματος της Μικρασιατικής Εκστρατείας του Συνταγματάρχη Πλαστήρα. Το 5/42 ΣΕ έδρασε στη Στερεά Ελλάδα και κυρίως στη Γκιώνα.
Στόχος της ΕΚΚΑ (και του 5/42 ΣΕ) ήταν να κερδίσει το μετριοπαθές κέντρο που από την μία αντιμετώπιζε με τρόμο το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, από την άλλη όμως δυσπιστούσε απέναντι στον ΕΔΕΣ του Συνταγματάρχη Ναπολέοντα Ζέρβα.
Το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ακολούθησε από την αρχή μια τακτική ασφυκτικής πολιτικής και στρατιωτικής πίεσης για να αναγκάσει το 5/42, είτε να ενταχθεί στους κόλπους του είτε να διαλυθεί. Λίγες ημέρες μετά την επίσημη συγκρότηση του Συντάγματος, δυνάμεις του ΕΛΑΣ αφόπλισαν τους άνδρες του τμήματος στη Στρώμη της ορεινής Δωρίδας, ενώ σχεδόν αμέσως μετά την ανασυγκρότησή του, ο ΕΛΑΣ με ισχυρές δυνάμεις επιτέθηκε εκ νέου στο 5/42 στην Ταράτσα της Γκιώνας.
`Τον Απρίλιο 1944 και ενώ στη Μέση Ανατολή ο Σοφοκλής Βενιζέλος έχει λάβει εντολή σχηματισμού εξορίστου κυβερνήσεως και συζητά τη σύνθεσή της με απεσταλμένους των τριών μεγαλύτερων αντιστασιακών οργανώσεων (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ-5/42 ΣΕ), στην κατεχόμενη Ελλάδα, ο ΕΛΑΣ εξαπολύει επίθεση εναντίον των δύο άλλων αντιστασιακών οργανώσεων με σκοπό να τις διαλύσει. Οι επιθέσεις κατά του ΕΔΕΣ θα αποτύχουν, όμως κατά του πολύ μικρότερου αριθμητικά 5/42 ΣΕ θα στεφθούν με επιτυχία. Θυμίζουμε ότι στις αρχές Απριλίου 1944, στη Μέση Ανατολή είχε ξεσπάσει ανταρσία στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις, υποκινούμενη από τους κομμουνιστές, που προκάλεσε νεκρούς και τραυματίες, ενώ δημιούργησε τεράστια προβλήματα – εν μέσω παγκοσμίου πολέμου – στις μαχόμενες ελληνικές δυνάμεις, προκαλώντας διάλυση αυτών και δημιουργία νέων, και γενικότερα στην Ελλάδα!
Επανερχόμενοι στην Ελλάδα τον Απρίλιο του 1944, ισχυρές δυνάμεις του ΕΛΑΣ υπό τον Ταγματάρχη Ζούλα και τον Αρη Βελουχιώτη θα περικυκλώσουν το 5/42 ΣΕ έξω από το χωριό Κλήμα Δωρίδας και θα το διαλύσουν μετά σκληρότατη μάχη. Αξίζει να σημειωθεί ότι η επίθεση αυτή του ΕΛΑΣ εναντίον του 5/42 ΣΕ ήταν η τρίτη («και φαρμακερή») αφού είχαν προηγηθεί άλλες δύο, το Μάιο και τον Ιούνιο 1943). Δεκάδες αιχμάλωτοι θα σφαγιασθούν επί τόπου από τους κομμουνιστές, ενώ ο ίδιος ο Συνταγματάρχης Ψαρρός, μαζί με 150 συναγωνιστές του, θα συλληφθεί αιχμάλωτος και ακολούθως θα εκτελεστεί. Μετά τη φυσική του εξόντωση θα ακολουθήσει η ηθική του δολοφονία αφού με μουλάρι θα συρθεί στο χωριό και στον τάφο του στον πρόχειρο Σταυρό θα γράψουν τη λέξη «Προδότης»! «"Προδότης», ένας παρασημοφορημένος αξιωματικός, δημοκρατικών πεποιθήσεων, μία ηγετική μορφή της Εθνικής Αντιστάσεως, ο οποίος είχε συμμετάσχει σε όλους τους Αγώνες της Πατρίδος από το 1912 μέχρι τον θάνατό του.
Συμφώνως με μια εξαίρετη και ψύχραιμη ανάλυση του Αργύρη Μαμαρέλη (ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 16/01/2011) – τη μεταφέρουμε ως έχει – «Οι εκδοχές για τη δολοφονία του Ψαρρού είναι κυρίως τρεις. Σύμφωνα με την πρώτη, αποκλειστικός υπεύθυνος ήταν ο Ζούλας, ο οποίος έδρασε εντελώς αυτόβουλα. Προφορικές μαρτυρίες υποδηλώνουν ότι αιτία ήταν μια ερωτική αντιζηλία που είχε με τον Ψαρρό, ενώ έχει διατυπωθεί και η άποψη ότι το συμβάν ήταν εντελώς συμπτωματικό. Για παράδειγμα, ο γραμματέας του ΕΑΜ, Θανάσης Χατζής, αναφέρει ότι «ο Ζούλας είχε μια έντονη λογομαχία με τον αιχμάλωτο Ψαρρό και θυμωμένος φώναξε: «Μωρέ τι τον φυλάτε και δεν τον σκοτώνετε;». Ενας αντάρτης από τη συνοδεία πήρε τα λόγια του διοικητή του στα σοβαρά και τράβηξε μια ριπή με το αυτόματό του πάνω στον ατυχή συνταγματάρχη». Η εκδοχή αυτή επιδιώκει να υποβαθμίσει το γεγονός και είναι ασφαλώς πολύ απλοϊκή, αλλά κυρίως πολύ βολική για ένα τόσο ειδεχθές έγκλημα που κηλίδωσε ανεπανόρθωτα το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.
Το πιο λογικό είναι ότι ο στρατιωτικός ηγέτης της τρίτης μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης δολοφονήθηκε ύστερα από εντολή ηγετικού στελέχους του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, κάτι που αφήνει δύο υποψήφιους θύτες, τον Γιώργο Σιάντο και τον Αρη Βελουχιώτη.
Το πιο ενοχοποιητικό στοιχείο για τον Σιάντο είναι το γεγονός ότι ο Ζούλας ήταν άνθρωπος της εμπιστοσύνης του και ενεργούσε υπό τις άμεσες εντολές του. Συγκεκριμένα, ο Σιάντος είχε αναθέσει στον Ζούλα να διαχειρίζεται τις υποθέσεις του 5/42, ενώ μπορεί να θεωρηθεί ασφαλές το ότι του είχε ανάψει και το πράσινο φως για να ενορχηστρώσει την τελική διάλυση του Συντάγματος. Από την άλλη μεριά, ο Ζούλας, σε μεταπολεμική μαρτυρία του, ενοχοποιεί τον Βελουχιώτη, υποστηρίζοντας ότι ο Αρης ήταν σύμφωνος με τη δολοφονία. Χωρίς ποτέ να ξεχνάμε ότι ένοχος ένοχον ου ποιεί, το βασικό ενοχοποιητικό στοιχείο για τον Βελουχιώτη δεν είναι η μαρτυρία Ζούλα, αλλά το γεγονός ότι ουσιαστικά αυτός διεύθυνε την επιχείρηση κατά του 5/42. Η επιβλητική παρουσία του στην περιοχή αφαιρούσε, σιωπηρά ή μη, την πρωτοβουλία από κάθε παρευρισκόμενο στέλεχος του ΕΛΑΣ. Συνεπώς, σύμφωνα με αυτήν την ερμηνεία, ο Βελουχιώτης -που παρέμεινε στο Κλήμα τέσσερις ημέρες μετά το τέλος της μάχης- είχε τον τελικό λόγο για ό,τι επακολούθησε και σίγουρα φέρει ευθύνη για τις μαζικές εκτελέσεις αιχμαλώτων ανταρτών του 5/42, στις οποίες, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, συμμετείχαν και μαυροσκούφηδες. Σε έκθεσή του, εξάλλου, προς το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ παραδέχεται ότι ώθησε τις τοπικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ «προς γραμμήν τοιαύτης και ανηλεούς εξοντώσεως», θεωρώντας πως ενέργησε «απολύτως προς το συμφέρον του αγώνος».
Επικουρικώς των προαναφερθέντων, αξίζει να σημειωθεί, ότι μετά τη διάλυση του 5/42 ΣΕ και τη δολοφονία του Ψαρρού, ο ΕΛΑΣ τον προήγαγε τον Θύμιο Ζούλα σε Συνταγματάρχη και του αναθέτει τιμητικώς να εισέλθει πρώτος στις 18 Οκτωβρίου 1944 στην ελεύθερη Λαμία επικεφαλής του 36ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, ακολουθούμενο από το 2ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ Παρνασσίδας, με καπετάνιο τον καπετάν Νικηφόρο (Ανθυπίλαρχο Δημήτρη Δημητρίου) και παραδίδουν τα κλειδιά της πόλεως στον Βελουχιώτη που έπεται, ενώ στην ομιλία του τελευταίου που ακολουθεί έχει τιμητική θέση στο μπαλκόνι, μαζί με τον Γεώργιο Σημίτη (πατέρα του πρώην Πρωθυπουργού του ΠΑΣΟΚ Κωνσταντίνου Σημίτη) και τον παπά-Ανυπόμονο.
Τον Φεβρουάριο του 1945, αμέσως μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ο Ζούλας μεταβαίνει στο στρατόπεδο Ρούμπικ της Αλβανίας και στη συνέχεια στο Μπούλκες της Γιουγκοσλαβίας, όπου του ανατίθενται από το ΚΚΕ ηγετικά καθήκοντα, καθώς και καθήκοντα καθοδηγητή.
Στον Εμφύλιο (1946-49) ο Ζούλας στάλθηκε από το ΚΚΕ στην Ελλάδα από το Μπούλκες και τον επιβράβευσε με την ανάθεση της θέσεως του επιτελάρχη στο Στρατηγείο Στερεάς Ελλάδας του λεγόμενου «Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας.
Στις 2 Μαρτίου 1951, ο Ζούλας, σε επιστολή του προς την ηγεσία του ΚΚΕ, από το ανατολικό μπλοκ, όπου είχε καταφύγει μετά το τέλος του Εμφυλίου σημειώνει τα εξής : «Τον Ψαρρό τον σκότωσα εγώ όταν τον έπιασα αιχμάλωτο στη μάχη της διάλυσης του 5/42 τον Απρίλη του 1944 στο Κλήμα», όπως αναφέρεται στο βιβλίο του πρώην Γραμματέα του ΚΚΕ Γρηγόρη Φαράκου «Άρης Βελιουχιώτης-Το χαμένο αρχείο» (σελ.296).
Ο ίδιος ο Γρ. Φαράκος, σε ένα άλλο βιβλίο του «Ο ΕΛΑΣ και η εξουσία» (Α’ τόμος, σελ 192), γράφει για τον Ζούλα : «Στο διάστημα των ερευνών μου, συνάντησα τα τελευταία χρόνια στα αρχεία το προσωπικό του σημείωμα, όπου - κατά κάποιο τρόπο υπερηφάνως θα έλεγε κανείς- δήλωσε ότι σκότωσε τον Ψαρρό. Ομολογώ πως η μόλις αποκρυπτόμενη ικανοποίηση από την πράξη του, μου προκάλεσε έκπληξη και απαρέσκεια. Διερευνώντας παραπέρα τη στάση της ηγεσίας του ΚΚΕ απέναντί του, ήταν ακόμη πιό οδυνηρή η εντύπωσή μου. Όχι μόνο δεν προέβη σε κάποια απλή έστω κριτική της πρωτοβουλίας του εκείνης, αλλά αντίθετα, όπως προκύπτει απ τα αρχειακά υλικά, προχώρησε σε μιά σειρά ενεργειών για να πετύχει - ωσεί επιβράβευση- την ανάδειξή του όταν αργότερα ζούσε ως πολιτικός πρόσφυγας στη Ρουμανία».
Τελικώς, στις 17 Απριλίου 1944 και ενώ η ημέρα της Λευτεριάς από τους Κατακτητές πλησίαζε, η διάλυση με τα όπλα του 5/42 ΣΕ, με νεκρούς, τραυματίες, εκτελεσμένους αιχμαλώτους, αλλά και η δολοφονία του Συνταγματάρχη Ψαρρού από τον Ζούλα, έφερε τα σύννεφα του Εμφυλίου Πολέμου πολύ πιο κοντά, αρχίζοντας έχουν να σκοτεινιάζουν τον κατά τα άλλα καταγάλανο ελληνικό ουρανό.
Από την άλλη πλευρά, ο δολοφόνος του Ψαρρού, Θύμιος Ζούλας, πέθανε την δεκαετία του 1950, εγκαταλελειμμένος και έγκλειστος σε κάποιο ψυχιατρείο του «σοσιαλιστικού παραδείσου».