Ο Σαντάμ Χουσεΐν θα μπορούσε να είχε αλλάξει τα πάντα. Σε μια ειρωνική ανατροπή, ο Ιρακινός δικτάτορας που ευθύνεται για αμέτρητους θανάτους σε όλη τη Μέση Ανατολή είχε κάποτε την ευκαιρία να εξαλείψει τον ηγέτη της Ιρανικής Επανάστασης, Αγιατολάχ Ρουχόλα Χομεϊνί , και ενδεχομένως να σώσει την περιοχή από 46 χρόνια Ισλαμικής Δημοκρατίας, την κρίση ομηρίας στο Ιράν, ακόμη και τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ.
Στον περίπλοκο κόσμο της πολιτικής ισχύος στη Μέση Ανατολή, υπάρχουν στιγμές που ξεθωριάζουν, μένουν ακαταγράφητες εκτός από τις αναμνήσεις κατασκόπων, υπουργών και μοναρχών.
Μια τέτοια στιγμή ήρθε τη δεκαετία του 1970, όταν ο Σαντάμ Χουσεΐν, τότε αντιπρόεδρος του Ιράκ, αλλά ήδη η κυρίαρχη δύναμη του καθεστώτος, πιστεύεται ότι έκανε μια εξαιρετική προσφορά στον σάχη του Ιράν: να δολοφονήσει τον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, τον εξόριστο κληρικό που αγωνιζόταν κατά του καθεστώτος των Παχλεβί από μια σκονισμένη γωνιά της Νατζάφ.
Ο σάχης αρνήθηκε.
Σύμφωνα με Ιρανούς εξόριστους, βετεράνους των μυστικών υπηρεσιών και βιογράφους της περιόδου, η προσφορά έγινε διακριτικά, πιθανώς ακόμη και κατά τη διάρκεια μιας συνάντησης παρασκηνίου στα Ηνωμένα Έθνη. Το μήνυμα ήταν σαφές: Ο Σαντάμ, ήδη καχύποπτος για την επιρροή του Χομεϊνί στον σιιτικό πληθυσμό του Ιράκ, ήταν πρόθυμος να «λύσει» οριστικά το πρόβλημα του Χομεϊνί του Σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλεβί . Ο σάχης, ωστόσο, αρνήθηκε να εμπλακεί σε πολιτική δολοφονία, φέρεται να είπε: «Δεν ασχολούμαστε με τη δολοφονία κληρικών».
Είναι μια στιγμή χαμένη στα επίσημα αρχεία, αλλά θυμάται στο περιθώριο των απομνημονευμάτων και ψιθυρίζεται από όσους έζησαν τις τελευταίες μέρες της μοναρχίας του Ιράν. Τα αντικρουόμενα χρονοδιαγράμματα καθιστούν αδύνατη την κατασκευή ενός άμεσου χρονοδιαγράμματος. Ωστόσο, υπάρχουν επαρκή στοιχεία που υποδηλώνουν ότι τα θεμελιώδη σημεία είναι ακριβή. Είναι επίσης μια ιστορία με διαρκείς συνέπειες, μια από εκείνες τις σπάνιες στιγμές του τύπου «τι θα γινόταν αν» όπου η ιστορία ισορροπεί στα όριά της.
Ο Χομεϊνί ήταν εξόριστος από το Ιράν από το 1964, αφού είχε καταδικάσει δριμύτατα τη «Λευκή Επανάσταση» του σάχη, την οποία κατηγόρησε ότι προδίδει το Ισλάμ και υπηρετεί τους δυτικούς ιμπεριαλιστές. Μετά από ένα σύντομο καταφύγιο στην Τουρκία, του χορηγήθηκε άσυλο στο Ιράκ, όπου εγκαταστάθηκε στην ιερή πόλη των σιιτών, Νατζάφ, ένα κέντρο κληρικής μάθησης.
Η επιρροή του Χομενέι αυξάνεται καθώς απειλείται ο έλεγχος του Χουσεΐν
Ενώ ο σάχης πιθανότατα ήλπιζε ότι ο Χομεϊνί θα εξαφανιζόταν, συνέβη το αντίθετο. Από ένα μικρό σπίτι κοντά στο ιερό του Ιμάμη Αλί, ο Αγιατολάχ ηχογράφησε κηρύγματα σε κασέτες που πέρασαν λαθραία από τα σύνορα στο Ιράν. Αυτές οι κασέτες, που συχνά διανέμονταν σε παζάρια και τζαμιά, έγιναν πολιτικός δυναμίτης.
Καθώς η επιρροή του μεγάλωνε, μεγάλωναν και οι ανησυχίες του Σαντάμ Χουσεΐν. Το καθεστώς Μπάαθ στο Ιράκ ήταν κοσμικό, αραβικό εθνικιστικό και ολοένα και πιο αυταρχικό. Η πανσιιτική ρητορική του Χομεϊνί αποτελούσε άμεση απειλή για τον ιρακινό έλεγχο επί της σιιτικής πλειοψηφίας. Ήταν μόνο θέμα χρόνου πριν ο Σαντάμ καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η φιλοξενία του Χομεϊνί δεν άξιζε τον κόπο.
Μια εκδοχή λέει ότι η προσφορά διαβιβάστηκε από έναν Ιρακινό διπλωμάτη σε έναν Ιρανό απεσταλμένο στα Ηνωμένα Έθνη στο πλαίσιο της αναθέρμανσης των σχέσεων μετά τη Συμφωνία του Αλγερίου, η οποία έλυσε μια εδαφική διαφορά μεταξύ των δύο καθεστώτων.
Ο τελευταίος πρεσβευτής του σάχη στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Αρντεσίρ Ζαχεντί, θυμόταν: «Ήμουν στον ΟΗΕ. Ο υπουργός Εξωτερικών του Ιράκ μας έφερε ένα μήνυμα από τον Σαντάμ. Ο Σαντάμ μας πρόσφερε μια επιλογή. Ή θα απελάσει τον Χομεϊνί ή θα τον εξαλείψει».
Στο βιβλίο του, «Το Πνεύμα του Αλλάχ», ο Αμίρ Ταχέρι, πρώην συντάκτης της ημερήσιας εφημερίδας Kayhan, περιγράφει μια δραματική στιγμή τον Σεπτέμβριο του 1978: Ένα μη προγραμματισμένο Boeing των Iraqi Airways προσγειώθηκε στην Τεχεράνη με έναν μόνο επιβάτη, τον Μπαρζάν αλ-Τικρίτι, ετεροθαλή αδελφό του Σαντάμ Χουσεΐν και επικεφαλής των ιρακινών μυστικών υπηρεσιών. Οδηγήθηκε κατευθείαν στο Παλάτι Νιαβαράν του Σάχη, το οποίο στη συνέχεια φωτίστηκε αμυδρά εν μέσω συνεχόμενων διακοπών ρεύματος που διέταξαν οι οπαδοί του Χομεϊνί.
Ο Μπαρζάν μετέφερε ένα μήνυμα από τον Σαντάμ: «Η Αυτού Μεγαλειότητα πρέπει να παραμείνει σταθερή. Το Ιράκ είναι έτοιμο να βοηθήσει με κάθε τρόπο». Υπαινίχθηκε έντονα ότι το Ιράκ θα μπορούσε να οργανώσει την «φυσική εξόντωση» του προβληματικού μουλά.
«Ο σάχης, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη του για το ενδιαφέρον και την προσφορά βοήθειας του Προέδρου Χουσεΐν, απέκλεισε οποιαδήποτε υπόνοια οργάνωσης ενός ατυχούς ατυχήματος για τον Χομεϊνί», έγραψε ο Ταχέρι. «Αντίθετα, ωστόσο, ζήτησε από τους Ιρακινούς να αναγκάσουν τον αγιατολάχ να εγκαταλείψει τη χώρα τους. Ο Μπαρζάν συμφώνησε αμέσως».
Ο Σάχης, αν και απειλούνταν βαθιά από την αυξανόμενη επιρροή του Χομεϊνί, απέρριψε την προσφορά. Η συλλογιστική του έχει αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης. Κάποιοι πιστεύουν ότι επρόκειτο για ηθική αυτοσυγκράτηση, μια πεποίθηση ότι η πολιτική δολοφονία, ειδικά ενός σεβαστού κληρικού, ήταν αδιανόητη. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ήταν θέμα οπτικής και κληρονομιάς: ο σάχης ήθελε να θεωρηθεί ως ένας εκσυγχρονιστικός μονάρχης, όχι ως μαφιόζος.
Η χήρα του σάχη, η βασίλισσα Φαράχ, η οποία έχει περάσει 46 χρόνια στην εξορία, δήλωσε σε συνέντευξή της στο BBC: «Εκείνες τις μέρες, πιστεύαμε ότι αν κάποιος ξεφορτωνόταν τον Χομεϊνί, θα γινόταν μάρτυρας ή κάποιος ανώτερος».
Ο Ταχέρι συμφώνησε, γράφοντας: «Ο λόγος για τον οποίο ο σάχης αρνήθηκε να δολοφονήσει τον Χομεϊνί ήταν αρκετά σαφής: μια τέτοια κίνηση θα είχε πυροδοτήσει πάθη στο Ιράν πέρα από κάθε δυνατό έλεγχο».
Όποιο και αν ήταν το κίνητρό του, η απόφαση αποδείχθηκε μοιραία.
Ενώ τα αρχεία της SAVAK, της τρομερής υπηρεσίας πληροφοριών του σάχη, καταστράφηκαν σε μεγάλο βαθμό μετά την επανάσταση, πρώην αξιωματικοί επιβεβαίωσαν ότι παρακολουθούσαν κάθε κίνηση του Χομεϊνί. Ο Παρβίζ Σαμπέτι, κορυφαίος αξιωματούχος της SAVAK, έχει παραδεχτεί σε συνεντεύξεις ότι η υπηρεσία γνώριζε την απογοήτευση του Ιράκ με τον Χομεϊνί και ότι ο Σαντάμ «μπορεί να ήταν πρόθυμος να προχωρήσει περισσότερο». Αλλά, είπε, ο σάχης ήταν σταθερός: το Ιράν δεν συμμετείχε σε δολοφονίες στο εξωτερικό.
Σίγουρα υπήρχαν και άλλοι τρόποι με τους οποίους ο σάχης άσκησε πιέσεις στο Ιράκ. Διπλωματικά τηλεγραφήματα υποδηλώνουν ότι η Τεχεράνη άσκησε πιέσεις στη Βαγδάτη να περιορίσει την πρόσβαση του Χομεϊνί στον Τύπο και στους μαθητές του. Το καθεστώς Μπάαθ, πάντα συναλλακτικό, υπάκουσε για ένα διάστημα. Ωστόσο, ο σάχης δεν προχώρησε ποτέ σε μια μόνιμη λύση.
Τον Οκτώβριο του 1978, υπό την αυξανόμενη εσωτερική αναταραχή και την ανανεωμένη ιρανική πίεση, ο Σαντάμ απέλασε τον Χομεϊνί από το Ιράκ , ελπίζοντας ότι αυτό θα έλυνε το πρόβλημα.
Αντίθετα, ενίσχυσε την εμβέλειά του πέρα από οτιδήποτε είχε παρατηρηθεί μέχρι τώρα.
Ο Χομεϊνί κατέφυγε στο Νεόφλ-λε-Σατό, λίγο έξω από τη γαλλική πρωτεύουσα Παρίσι, όπου είχε απεριόριστη πρόσβαση στον τύπο, το τηλέφωνο και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Εκεί, οι καθημερινές του δηλώσεις αποστέλλονταν με φαξ και μεταδίδονταν στο Ιράν, και έδινε πέντε έως έξι συνεντεύξεις την ημέρα σε ξένα μέσα ενημέρωσης. Νέοι Ιρανοί διασκορπισμένοι σε όλη τη διασπορά συνέρρευσαν στο Νεόφλ-λε-Σατό για να ενωθούν με τον Χομεϊνί και έγιναν μέρος της ιστορίας. Οι ψίθυροι του Νατζάφ έγιναν θύελλα στην Τεχεράνη.
Μέσα σε τέσσερις μήνες, ο σάχης είχε φύγει.
ΓΙΑΤΙ Ο Χομεϊνί, τότε ένας ηλικιωμένος κληρικός, με τον σπαρτιατικό τρόπο ζωής του, αποτελούσε τέτοια απειλή; Στα χαρτιά, ήταν απλώς ένας θρησκευτικός λόγιος στην εξορία, χωρίς στρατό, χωρίς πολιτικό κόμμα και χωρίς έδαφος. Αλλά στην πραγματικότητα, είχε κάτι πολύ πιο ισχυρό που άρεσε σε όσους ήταν δυσαρεστημένοι με το καθεστώς του σάχη: μια ιδεολογία, βασισμένη στην ισλαμική καθαρότητα, και ένα μήνυμα που αντηχούσε σε όλες τις τάξεις και τις περιοχές του Ιράν.
Συνδύασε τη θεολογία του μαρτυρίου των Σιιτών με την αντι-ιμπεριαλιστική επανάσταση, προσφέροντας μια κοσμοθεωρία που παρουσίαζε τον σάχη ως αιρετικό και μαριονέτα. Δεν χρειαζόταν να είναι χαρισματικός, καθώς η αυστηρότητά του και η άρνησή του για συμβιβασμούς έγιναν τα δυνατά του σημεία.
Ο Σαντάμ αναγνώρισε αυτή την απειλή νωρίτερα από τους περισσότερους. Το ίδιο και ο Σαβάκ. Αλλά ο σάχης, είτε από υπερηφάνεια είτε από αρχές, δεν κατάφερε να δράσει αποφασιστικά.
Όταν ο Σαντάμ εισέβαλε στο Ιράν το 1980 για να ξεκινήσει τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ , πίστευε ότι η νέα Ισλαμική Δημοκρατία ήταν αδύναμη και διαιρεμένη και θα έπεφτε μέσα σε λίγες εβδομάδες. Έκανε λάθος. Ο πόλεμος κράτησε οκτώ βάναυσα χρόνια, σκοτώνοντας πάνω από ένα εκατομμύριο ανθρώπους και περιλαμβάνοντας τη χρήση παιδιών-στρατιωτών και χημικών όπλων. Ο Σαντάμ τελικά θα εκτέλεζε δεκάδες σιίτες κληρικούς μέσα στο Ιράκ, προσπαθώντας να σβήσει την ιδεολογική φωτιά που είχε πυροδοτήσει ο Χομεϊνί.
Όσο για τον σάχη, πέθανε στην εξορία από καρκίνο το 1980, χωρίς ποτέ να επιστρέψει στη χώρα που κυβέρνησε για σχεδόν τέσσερις δεκαετίες.
Αν είχε δεχτεί την προσφορά του Σαντάμ, θα ήταν τα πράγματα διαφορετικά; Θα είχε ακολουθήσει το Ιράν διαφορετικό δρόμο; Ίσως έναν δρόμο προς τη δημοκρατία, μια συνταγματική μοναρχία ή τουλάχιστον ένα λιγότερο θεοκρατικό κράτος;
Είναι αδύνατο να γνωρίζουμε. Ωστόσο, αυτό που είναι βέβαιο είναι το εξής: Μία απόφαση, που ελήφθη αθόρυβα, προσεκτικά και με τις καλύτερες προθέσεις, αναδιαμόρφωσε τη μοίρα ενός έθνους και ολόκληρης της περιοχής.
Πηγή: Jerusalempost.com