Η αποπομπή του Αντρίι Γερμάκ, του πανίσχυρου στενού συνεργάτη του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, σε μία από τις σοβαρότερες έρευνες διαφθοράς από την έναρξη του πολέμου, προκαλεί πολιτικό σεισμό στο Κίεβο, τη στιγμή που η Ουκρανία δίνει τη δυσκολότερη μάχη της: Τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία.
Η «πτώση» του ανθρώπου που καθόριζε την εσωτερική πειθαρχία και μονοπωλούσε τη διαπραγμάτευση για το τέλος του πολέμου αφήνει ένα επικίνδυνο κενό ισχύος γύρω από τον Ζελένσκι, στην πιο κρίσιμη καμπή για το μέλλον της χώρας.
Ο Γερμάκ, πρώην παραγωγός κινηματογράφου και στενός συνεργάτης του Ζελένσκι επί χρόνια, υπήρξε μια σκληρή και επιβλητική πολιτική φιγούρα, σε τέτοιο βαθμό ώστε η αντιπολίτευση και οι δημοσιογράφοι τον κατηγορούσαν για καταστολή και κατάχρηση εξουσίας. Πολλοί χαιρέτισαν την αποχώρησή του, σημειώνουν σε ανάλυσή τους οι New York Times.
Στη διπλωματική προσπάθεια για τον τερματισμό του πολέμου, επίσης, ο Γερμάκ είχε αναλάβει κεντρικό ρόλο. Παραμέρισε έναν πρώην υπουργό Εξωτερικών που διατηρούσε καλές σχέσεις συνεργασίας με αμερικανικές και ευρωπαϊκές κυβερνήσεις. Στον τελευταίο γύρο συνομιλιών με την κυβέρνηση Τραμπ, ο Ζελένσκι είχε ορίσει τον Γερμάκ επικεφαλής της ουκρανικής αντιπροσωπείας, παρά την εν εξελίξει έρευνα για διαφθορά.
Η επιμονή του Γερμάκ να βρίσκεται σχεδόν πάντα κοντά στον Ουκρανό πρόεδρο είχε τραβήξει την προσοχή τόσο στην Ουκρανία όσο και σε ξένες πρωτεύουσες. Ψηλός και γεροδεμένος, δημιουργούσε μια αντίθεση δίπλα στον μικρόσωμο Ζελένσκι, ειδικά στις φωτογραφίες όπου εμφανίζονταν μαζί με ταιριαστές χακί στρατιωτικού τύπου ενδυμασίες. Στις κυβερνήσεις τόσο του Τραμπ όσο και του Μπάιντεν, ο Γερμάκ είχε εκνευρίσει αρκετούς αξιωματούχους, σύμφωνα με διπλωμάτες.
Η αντικατάσταση του κορυφαίου διαπραγματευτή της Ουκρανίας δεν θα αλλάξει τα βαριά, θεμελιώδη ζητήματα των συνομιλιών, δηλαδή την ασφάλεια της Ουκρανίας και της Ευρώπης.
«Οι διαπραγματεύσεις είναι ομαδική δουλειά», δήλωσε ο Ολεξάντρ Μερέζκο, πρόεδρος της επιτροπής εξωτερικής πολιτικής του ουκρανικού Κοινοβουλίου. «Αν ένα άτομο αποχωρήσει, ο μηχανισμός δεν αλλάζει».
Ο Ζελένσκι έχει υπογραμμίσει ότι οι συνομιλίες συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό. Σε ανάρτησή του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το Σάββατο, ανέφερε ότι ουκρανική αντιπροσωπεία, με επικεφαλής τον Ρουστέμ Ουμέροφ, επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας, «ήδη βρίσκεται καθ’ οδόν προς τις Ηνωμένες Πολιτείες» για τις συνομιλίες.
«Η Ουκρανία συνεχίζει να εργάζεται με τις Ηνωμένες Πολιτείες με τον πιο εποικοδομητικό τρόπο», έγραψε ο Ζελένσκι. Πρόσθεσε ότι αναμένει τα αποτελέσματα των προηγούμενων διαπραγματεύσεων στη Γενεύη «να οριστικοποιηθούν τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες» κατά τη συνάντηση της Κυριακής.
Την τελευταία εβδομάδα, ο Γερμάκ είχε διαπραγματευθεί για να μετριάσει μια πρόταση της κυβέρνησης Τραμπ, τα 28 σημεία της οποίας αντανακλούσαν σε μεγάλο βαθμό τις ρωσικές απαιτήσεις. Μεταξύ αυτών ήταν:
- η απόσυρση από περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας,
- η παραίτηση από την προοπτική ένταξης στο ΝΑΤΟ,
- και ο αποκλεισμός ανάπτυξης δυτικής ειρηνευτικής δύναμης στην Ουκρανία μετά τον πόλεμο.
Η πρόταση περιλάμβανε επίσης κάποιες υποσχέσεις για «εγγυήσεις ασφαλείας» για την αποτροπή νέας ρωσικής εισβολής, εγγυήσεις που θα επιβάλλονταν εν μέρει από τις ΗΠΑ, χωρίς όμως να διευκρινίζεται το επίπεδο της αμερικανικής δέσμευσης για την άμυνα της Ουκρανίας. Οι Ουκρανοί αντιμετωπίζουν το πλαίσιο αυτό με επιφύλαξη.
Η Ρωσία δηλώνει ότι αντιτίθεται στα ευρωπαϊκά σχέδια για «ειρηνευτική δύναμη» εντός της Ουκρανίας μετά από οποιαδήποτε κατάπαυση του πυρός. Η Ουκρανία, από την πλευρά της, αντιστέκεται στις ρωσικές απαιτήσεις για αποχώρηση από περιοχές στο Ντονμπάς που συνεχίζει να ελέγχει ο στρατός της, συμπεριλαμβανομένων των καλά οχυρωμένων πόλεων Σλοβιάνσκ και Κραματόρσκ, που το Κίεβο υπερασπίζεται από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος στο ανατολικό μέτωπο το 2014.
Η πτώση ενός πανίσχυρου άνδρα
Ανακοινώνοντας την παραίτηση του Γερμάκ, ο Ζελένσκι δήλωσε ότι ο πρώην συνεργάτης του είχε εκπροσωπήσει με συνέπεια τα ουκρανικά συμφέροντα στις συνομιλίες, αλλά απομακρυνόταν για να αποφευχθεί «η απόσπαση της προσοχής».
Οι ερευνητές το πρωί της Παρασκευής είχαν ερευνήσει το σπίτι του Γερμάκ, αφού είχαν απαγγείλει κατηγορίες σε πρόσωπα που βρίσκονταν κοντά τόσο στον πρόεδρο όσο και στον ίδιο τον Γερμάκ για υπεξαίρεση περίπου 100 εκατομμυρίων δολαρίων από εργολάβους της κρατικής εταιρείας Energoatom, στο πλαίσιο ενός εκτεταμένου κυκλώματος μιζών.
Ο ίδιος ο Ζελένσκι δεν έχει εμπλακεί στην υπόθεση διαφθοράς και δεν κινδυνεύει να απομακρυνθεί από την προεδρία. Ο στρατιωτικός νόμος απαγορεύει τις εκλογές και κανένα σημαντικό πολιτικό πρόσωπο δεν ζητά την παραίτησή του.
Η αποχώρηση του στενού του συνεργάτη μείωσε τις ανησυχίες στην Ουκρανία ότι η Ρωσία ή οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιήσουν το σκάνδαλο διαφθοράς ως μοχλό πίεσης για να εξαναγκάσουν τους Ουκρανούς αξιωματούχους σε επώδυνες παραχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις. Ένα κόμμα της αντιπολίτευσης, η «Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη», είχε μάλιστα εκδώσει ανακοίνωση την Πέμπτη απαιτώντας την απομάκρυνση του Γερμάκ από την ομάδα διαπραγμάτευσης γι’ αυτόν τον λόγο.
Ακτιβιστές κατά της διαφθοράς υποστηρίζουν ότι ο Γερμάκ και ένας ακόμη διαπραγματευτής που εμπλέκεται στην υπόθεση, ο Ουμέροφ, επικεφαλής του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας, είχαν σύγκρουση συμφερόντων στις διαπραγματεύσεις σχετικά με διατάξεις του ειρηνευτικού σχεδίου, μεταξύ αυτών και η προτεινόμενη αμνηστία για εγκλήματα πολέμου. Ένας τέτοιος όρος θα μπορούσε να καλύψει τις έρευνες που τους έχουν βάλει στο στόχαστρο.
Η αποχώρηση του Γερμάκ αποτελεί σεισμικό γεγονός στην πολεμική πολιτική σκηνή της Ουκρανίας. Παραμερίζοντας συστηματικά αντιπάλους στο υπουργικό Συμβούλιο και στο προεδρικό γραφείο, είχε αποκτήσει τεράστια παρασκηνιακή ισχύ. Ήταν σαν να συνδύαζε τα καθήκοντα αντιπροέδρου, πρωθυπουργού και επιτελάρχη σε ένα πρόσωπο και θεωρούνταν ο πιο ισχυρός μη εκλεγμένος παράγοντας από τότε που η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητη το 1991.
Οι ακτιβιστές κατά της διαφθοράς πανηγύρισαν την παραίτησή του. Όμως τώρα ο Ζελένσκι αντιμετωπίζει το ερώτημα: Πώς θα διατηρήσει τον έλεγχο του κόμματός του και των υπουργείων χωρίς τον Γερμάκ μέσα σε ένα πολυφωνικό πολιτικό σύστημα της Ουκρανίας;
Με τον Γερμάκ να μην βρίσκεται πια εκεί για να εποπτεύει την εσωτερική πολιτική, να συγκρατεί τις διαμάχες εντός του στρατού και να διαχειρίζεται τις ειρηνευτικές συνομιλίες, ο πολιτικός έλεγχος του Ζελένσκι ενδέχεται να αποδυναμωθεί, λένε αναλυτές. Ο Ζελένσκι έχει δηλώσει ότι θα διαβουλευθεί με πολιτικούς και στρατιωτικούς πριν διορίσει αντικαταστάτη.
Πριν από την αποπομπή του, το πολιτικό σύστημα γύρω από τον Ζελένσκι είχε αποκτήσει στην Ουκρανία το παρατσούκλι «Γερμακσίνα», μια περίοδος όπου ο στενός του συνεργάτης συγκέντρωνε εξουσίες πέρα από κάθε θεσμικό όριο. Η κυριαρχία αυτή είχε τις ρίζες της στη σαρωτική νίκη του Ζελένσκι το 2019, όταν οι κρίσιμοι διορισμοί σε υπουργεία και υπηρεσίες έπαψαν να αποτελούν προϊόν πολιτικών ισορροπιών και έγιναν εσωτερικές αποφάσεις της δικής του ομάδας.
Ο Γερμάκ ασκούσε τεράστια επιρροή, καθώς μοίραζε θέσεις και επέβαλλε πίστη, αναφέρουν οι ΝΥΤ. Ήταν επίσης ευρέως γνωστό ότι έλεγχε ένα ισχυρό δίκτυο φιλοκυβερνητικών καναλιών στο Telegram. Ένα από αυτά, το «Office of Cards», χρησιμοποιούνταν για εκστρατείες δυσφήμισης κατά των αντιπάλων της κυβέρνησης αλλά και για την προώθηση του ίδιου του Ζελένσκι.
Η υπόθεση διαφθοράς που ανέτρεψε τον Γερμάκ ανέδειξε τον ρόλο του χρήματος ως συνεκτικό στοιχείο της ουκρανικής πολιτικής. Οι πρόεδροι της Ουκρανίας χρησιμοποιούν παραδοσιακά τέτοιες «χάρες» για να κερδίσουν και να διατηρήσουν συμμάχους. Σκάνδαλα του παρελθόντος είχαν αποκαλύψει μυστικά πολιτικά ταμεία, προερχόμενα είτε από ολιγάρχες είτε από κρατικές επιχειρήσεις όπως εταιρείες φυσικού αερίου ή αμυντικοί εργολάβοι.
Ο προκάτοχος του Γερμάκ ως επιτελάρχης, ο Αντρίι Μπόγνταν, σε συνέντευξη το 2021 είχε ουσιαστικά παραδεχθεί ότι τέτοιου τύπου πελατειακά δίκτυα συνέχισαν να λειτουργούν και επί Ζελένσκι. Μιλώντας σε Ουκρανό παρουσιαστή, είπε ότι βουλευτές του κόμματος του προέδρου λάμβαναν «μαύρα μπόνους» για να ψηφίζουν νομοσχέδια, έναν «άτυπο μισθό», όπως τον αποκάλεσε, ο οποίος συγκεντρωνόταν από επιχειρηματίες.
Απέναντι στη διαφθορά και στα άλλα λάθη της κυβέρνησης στέκεται η ουκρανική κοινωνία των πολιτών, ένα ενεργό δίκτυο εθελοντών, ΜΚΟ και διαδικτυακών ομάδων. Η αποπομπή του Γερμάκ θεωρείται νίκη γι’ αυτή τη δύναμη.
Η υποτίμηση της κοινωνίας των πολιτών έχει κοστίσει ακριβά σε προηγούμενους ηγέτες, όπως στον Βίκτορ Γιανουκόβιτς, που ανατράπηκε το 2014 μετά τις μαζικές διαδηλώσεις για την πορεία προσέγγισης με τη Ρωσία.
Ο Ζελένσκι έχει δείξει ότι ανταποκρίνεται στην πίεση. Η θέση του Γερμάκ υπέστη το πρώτο σοβαρό πλήγμα το καλοκαίρι, όταν παρερμήνευσε το κλίμα της κοινής γνώμης και προώθησε έναν νόμο που θα περιόριζε την ανεξαρτησία των αρχών κατά της διαφθοράς.
Ξέσπασαν διαδηλώσεις για πρώτη φορά μετά τη ρωσική εισβολή το 2022. Ο Ζελένσκι αντέδρασε άμεσα, αλλάζοντας πορεία, και ο Γερμάκ βρέθηκε σε μια σπάνια θέση: σε εκείνη του χαμένου μιας εσωτερικής μάχης.
Ο Γερμάκ άφησε να εννοηθεί την Παρασκευή ότι μπορεί να υπάρξουν κι άλλες εξελίξεις μετά την αιφνίδια αποχώρησή του. Σε ανταλλαγή μηνυμάτων με τη New York Post, είπε ότι σκοπεύει να καταταγεί στον στρατό και να πολεμήσει τους Ρώσους.
«Πηγαίνω στο μέτωπο», έγραψε ο Γερμάκ, σύμφωνα με τη Post. «Είμαι έντιμος και αξιοπρεπής άνθρωπος.»