30 Νοεμβρίου σήμερα και η γιορτή του Αγίου Ανδρέα (χρόνια πολλά στους εορτάζοντες και τις εορτάζουσες) μας δίνει την ευκαιρία να μιλήσουμε για τη χρήση του ονόματος και κάποιες παραδόσεις του λαού μας.
Ανδρέας (< ανήρ, ανδρός ο ανδρείος), όνομα προερχόμενο από την ελληνική Αρχαιότητα. Μας είναι γνωστός ο προπάππους του Κλεισθένη όπως και ένας Αργείος αγαλματοποιός. Γνώρισε ευρεία διάδοση και στα ελληνικά και στις άλλες γλώσσες (αγγλικά, γαλικά, γερμανικά κλπ) εξαιτίας του ομώνυμου μαθητή του Χριστού.
Ο μαθητής του Ιησού Ανδρέας ο πρωτόκλητος από την περιοχή της Γαλιλαίας, ήταν αδελφός του Πέτρου. Ψαράς στο επάγγελμα. Μαζί με τον Πέτρο και τα παιδιά του Ζεβεδαίου Ιωάννη και Ιάκωβο είχαν κοινό αλιευτικό σκάφος.
Πείστηκε από το κήρυγμα του Ιωάννη του Προδρόμου και έγινε μαθητής του. Με τη σύλληψη του Προδρόμου ξαναγύρισε στις αλιευτικές του ασχολίες όπου τον βρήκε ο Ιησούς και τον κάλεσε κοντά του. Ήτα ο πρώτος που κάλεσε ο Ιησούς και για αυτό ονομάστηκε Πρωτόκλητος. Μετά τη σταύρωση του Χριστούς και την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος όλοι οι μαθητές ξεχύθηκαν στο γνωστό τότε κόσμο για να διαδώσουν το μήνυμα του Χριστού. Ο Πρωτόκλητος Ανδρέας πέρασε και δίδαξε στη Μικρά Ασία, στην Κωνσταντινούπολη, στη Μακεδονία, στη Θεσσαλία και κατέληξε στην Πελοπόννησο και πιο συγκεκριμένα στην Πάτρα. Εκεί, κατά την εκκλησιαστική παράδοση, δίδαξε το λόγο του Χριστού, έκανε θαύματα και σταυρώθηκε σε σταυρό σχήματος Χ υπό την πίεση των ειδωλολατρών ιερέων. Έτσι ο άγιος Ανδρέας συνδέθηκε με την πόλη της Πάτρας και είναι ο πολιούχος της.
Σήμερα το όνομα Ανδρέας αντιπροσωπεύει το 1,37% των ανδρικών ονομάτων και βρίσκεται στην 18η θέση της σχετικής κατάταξης. Ιδιαίτερα δημοφιλές είναι το όνομα στο νομό Αχαΐας (και ευρύτερα στην Πελοπόννησο), όπου βρίσκεται στην 9η θέση με ποσοστό 3,63%. Μεγάλο ποσοστό έχει το όνομα σε Ηλεία και Αργολίδα, δύο νομούς όπου υπάρχουν παραδόσεις που σχετίζονται με τον ομώνυμο άγιο.
Στην Ηλεία (11η θέση – 2,80%) υπάρχει παλιά προφορική παράδοση ότι σε παραλιακή τοποθεσία κοντά στο Κατάκολο αποβιβάστηκε ο άγιος Ανδρέας και κήρυξε στους κατοίκους της περιοχής πριν πάει στην Πάτρα, γι’ αυτό και η περιοχή ονομάζεται Άγιος Ανδρέας και έχει κτιστεί και ναός προς τιμήν του. Ευρύτερα στο νομό υπάρχουν αρκετοί ναοί αφιερωμένοι στον Απόστολο Ανδρέα. Στο Ναύπλιο ο άγιος τιμάται ως προστάτης της πόλης αφού τη μέρα της γιορτής του το 1822 οι Έλληνες κατέλαβαν το Παλαμήδι, όπου υπάρχει και εκκλησάκι αφιερωμένο στον άγιο. Στο νομό Αργολίδας το όνομα βρίσκεται στην 11η θέση με ποσοστό 2,04%.
Αυξημένα ποσοστά εμφανίζει το όνομα και σε τρεις άλλους νομούς, χωρίς να καταφέρουμε με τη δική μας έρευνα να δώσουμε έστω μια στοιχειώδη εξήγηση. Στο νομό Φωκίδας (8η θέση και ποσοστό 3,09%), στο νομό Αιτωλοακαρνανίας (11η – 2,89%) και στο νομό Κορινθίας (12η – 2,36%).
Στο δείγμα εμφανίζεται και το Ανδρίτσος που έχει 2 εμφανίσεις πανελλαδικά, όπως και τα γυναικεία Ανδρεα, Αντρεα, Αντρια (από 1 εμφάνιση), Ανδρεούλα (2 εμφανίσεις) και Αντρη (3 εμφανίσεις). Ίσως με το Ανδρέα να συνδέεται και το Ανδρεάνα (2 εμφανίσεις).
Το Αντρεα στις ευρωπαϊκές χώρες αναφέρεται σε γυναίκες. Αντρη και Αντρούλλα, Ανδρούλα είναι κυπριακοί θηλυκοί τύποι του Ανδρέα. Στο νησί της Κύπρου ο άγιος είναι θεραπευτής για την επιληψία και την τύφλωση.
Το όνομα δε εμφανίζεται καθόλου στη Χίο (στο δείγμα μας) και έχει χαμηλή δημοτικότητα σε Λέσβο, Καβάλα, Ροδόπη (από 1 εμφάνιση στο αντίστοιχο δείγμα κατά νομό).
Ο λαός τις περισσότερες γιορτές τις συνέδεσε με τη ζωή του, τις καθημερινές ασχολίες και τις ανάγκες του. Έτσι παρετυμολογικά (Ανδρέας-ανδρείος, αντρειεύομαι) πιστεύεται ότι από αυτή την ημέρα αρχίζει το κρύο ν’ αντρειεύει, δηλαδή να δυναμώνει ή ότι αντρειεύεται (μεγαλώνει) η νύχτα ή ότι ό άγιος αντριεύει (αυξάνει) τα σπαρτά και γενικά ο Αντριάς αντρεύει όλα όσα έχουν ζωή: πρόβατα γίδια και τα χωράφια.
Το συνδέει με το χειμώνα (το χιόνι) και την ευφορία της γης. Λέει ο λαός: «σαν έμπει ο Αντριάς να καρτεράτε να τ’ ασπρίσει, για να πάει καλά η χρονιά, με πλούσια μπερεκέτια». Αυτή την εποχή το χιόνι είναι απαραίτητο για τη γη. Ευλογία Θεού.
Τέλος, ήταν συνήθεια τη μέρα αυτή να κάνουν τηγανίτες κι όποιος δεν κάνει εκείνη την ημέρα θα τρυπήσει το τηγάνι του. Γι’ αυτό και ο άγιος λέγεται Τρυποτηγανάς ή Τρυποτηγανίτης.
(Το δείγμα από τους τηλεφωνικούς καταλόγους του ΟΤΕ, είναι αντιπροσωπευτικό πανελλαδικά της τάξης των 99.246 ανδρών και 52.927 γυναικών)