Ο λεγόμενος «σκιώδης στόλος» που αξιοποιούν η Ρωσία, το Ιράν και η Βενεζουέλα για την παράκαμψη των δυτικών κυρώσεων και τη μεταφορά πετρελαίου σε αγοραστές όπως η Κίνα και η Ινδία, διευρύνεται τόσο σε μέγεθος όσο και σε γεωγραφική εμβέλεια, προκαλώντας αυξανόμενη ανησυχία για τον κίνδυνο επικίνδυνων στρατιωτικών αντιπαραθέσεων στη θάλασσα.
Η κατάσταση περιπλέκεται περαιτέρω από το γεγονός ότι η Μόσχα έχει αρχίσει να τοποθετεί ρωσική σημαία σε ορισμένα πρώην δεξαμενόπλοια του σκιώδους στόλου, σε μια κίνηση που εκλαμβάνεται ως ανοιχτή πρόκληση προς την Ευρώπη. Ο παγκόσμιος στόλος παλαιών πετρελαιοφόρων, με αδιαφανή ιδιοκτησία και αμφισβητήσιμη νηολόγηση, βρίσκεται πλέον στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής, με θαλάσσιες απαγορεύσεις, ελέγχους και νέες κυρώσεις. Ενδεικτικό παράδειγμα αποτελεί ο πρόσφατα ανακοινωθείς ναυτικός αποκλεισμός της Βενεζουέλας από τις ΗΠΑ για πλοία που τελούν υπό κυρώσεις.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ειδικές δυνάμεις των Ηνωμένες Πολιτείες πραγματοποίησαν επιχείρηση σε δεξαμενόπλοιο ανοικτά της Βενεζουέλας, στο οποίο το αμερικανικό υπουργείο Οικονομικών είχε επιβάλει κυρώσεις ήδη από το 2022, με ισχυρισμούς ότι μετέφερε λαθραία πετρέλαιο για λογαριασμό των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν και της Χεζμπολάχ. Το Σάββατο ακολούθησε νέα κατάσχεση δεύτερου εμπορικού πλοίου σε διεθνή ύδατα ανοικτά της Βενεζουέλας, παρότι το συγκεκριμένο δεν φαινόταν να περιλαμβάνεται στον επίσημο κατάλογο κυρώσεων των ΗΠΑ.
Οι ενέργειες αυτές προστίθενται σε μια σειρά περιστατικών μέσα στο 2024, κατά τα οποία η Εσθονία και η Γαλλία απαγόρευσαν την είσοδο πλοίων ύποπτων για συμμετοχή στον ρωσικό σκιώδη στόλο. Παράλληλα, ουκρανικά εναέρια και θαλάσσια μη επανδρωμένα μέσα έχουν εξαπολύσει επανειλημμένες επιθέσεις σε ρωσικά δεξαμενόπλοια που κατηγορούνται για παράκαμψη κυρώσεων.
Η κλιμάκωση αυτή έχει οδηγήσει ειδικούς να προειδοποιούν για τον κίνδυνο θερμού επεισοδίου, καθώς υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ρωσία είναι διατεθειμένη να χρησιμοποιήσει στρατιωτικά μέσα για την προστασία των δεξαμενόπλοιών της. Το ζήτημα ανέδειξε δραματικά η ανακοίνωση της Ουκρανία την Παρασκευή, ότι έπληξε ρωσικό δεξαμενόπλοιο με drones σε διεθνή ύδατα ανοικτά της Λιβύη, σε μια επιχείρηση που χαρακτηρίστηκε «άνευ προηγουμένου», καθώς ήταν η πρώτη επίθεση της Ουκρανίας σε ρωσικό δεξαμενόπλοιο στη Μεσόγειο, σε απόσταση περίπου 2.000 χιλιομέτρων από τα σύνορά της.
Η δομή του σκιώδους στόλου
Όπως εξηγεί ο ερευνητής του Royal United Services Institute Γκονθάλο Σάιθ Εραουσκίν, ο σκιώδης στόλος δεν αποτελεί νέο φαινόμενο, αλλά έχει διογκωθεί σημαντικά μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, φτάνοντας σήμερα να αριθμεί περίπου 900 έως 1.200 πλοία παγκοσμίως. Πρόκειται για έναν ετερόκλητο στόλο, που βασίζεται σε μεταχειρισμένα πλοία, εταιρείες «κελύφη», ψευδή νηολόγηση και ένα παράλληλο δίκτυο μεσιτών, ασφαλιστών και νηολογίων.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του δεξαμενόπλοιου Boracay, το οποίο απαγορεύτηκε από Εσθονία και Γαλλία. Το πλοίο ανήκε σε εταιρεία «κέλυφος» στις Σεϋχέλλες, είχε καταχωρηθεί κατά καιρούς σε Γκάμπια, Μαλάουι και Μπενίν και τέθηκε σε μαύρη λίστα από το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σύμφωνα με τη Lloyd’s List, είχε ερευνηθεί ακόμη και για πιθανή χρήση του σε επιθέσεις με drones εναντίον του αεροδρομίου της Κοπεγχάγη.
Ο κίνδυνος κλιμάκωσης
Οι προσπάθειες περιορισμού του σκιώδους στόλου βασίζονται σε διεθνείς κανόνες για την ασφάλεια, την αξιοπλοΐα και την ασφάλιση. Ωστόσο, αυτές οι παρεμβάσεις ενέχουν κινδύνους. Τον Μάιο, απόπειρα του εσθονικού ναυτικού να αναχαιτίσει ρωσικό πετρελαιοφόρο στον Κόλπο της Φινλανδίας προκάλεσε παραβίαση του εσθονικού εναέριου χώρου από ρωσικό μαχητικό Su-35.
Αναλυτές επισημαίνουν ότι ο σκιώδης στόλος δεν στηρίζει μόνο οικονομικά τη ρωσική πολεμική προσπάθεια, αλλά συνδέεται πλέον και με δολιοφθορές, αναγνώριση κρίσιμων υποδομών και επιθετικές ενέργειες. Παρά τις κυρώσεις, η Ρωσία συνεχίζει να εξάγει πετρέλαιο, ιδίως προς την Ινδία, με τις εισαγωγές ρωσικού αργού να αυξάνονται τους τελευταίους μήνες.
Όπως σημειώνουν αναλυτές, όσο το πετρέλαιο που υπόκειται σε κυρώσεις πωλείται με έκπτωση και οι πλοιοκτήτες αποκομίζουν υψηλά κέρδη από την ανάληψη του ρίσκου, το παράνομο αυτό εμπόριο δύσκολα θα ανακοπεί, παρά τις αυξανόμενες προσπάθειες αστυνόμευσής του.