Ενώ ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν συχνά διακηρύττει την ανάγκη η Ρωσία να ηγηθεί στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης (AI), η πραγματικότητα, όπως αναφέρει η Wall Street Journal, είναι ότι η χώρα του έχει μείνει σημαντικά πίσω, την ώρα που οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή επενδύουν εντατικά. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει ανατρέψει τις φιλόδοξες ρωσικές στοχεύσεις στον κλάδο, ο οποίος είναι κρίσιμος τόσο για την παγκόσμια οικονομία όσο και για τον στρατιωτικό τομέα.
Σύμφωνα με την πλατφόρμα αξιολόγησης μοντέλων LM Arena, το καλύτερο ρωσικό μοντέλο κατατάσσεται μόλις στην 25η θέση, πίσω από παλαιότερες εκδόσεις ξένων κολοσσών, όπως το ChatGPT και το Gemini της Google. Το Global AI Vibrancy Tool του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ κατατάσσει τη Ρωσία στην 28η θέση μεταξύ 36 χωρών ως προς τη δύναμη του οικοσυστήματος AI της.
Κυρώσεις, εξάρτηση και Brain Drain
Η ρωσική υστέρηση είναι άμεσο αποτέλεσμα των δυτικών κυρώσεων, οι οποίες έκοψαν την πρόσβαση σε κρίσιμα υλικά, όπως οι ημιαγωγοί, παραλύοντας τις εγχώριες παραγωγικές δυνατότητες. Οι ρωσικές εταιρείες αναγκάζονται πλέον να εξαρτώνται από μεσάζοντες σε τρίτες χώρες για την εξασφάλιση τεχνολογικών προϊόντων, από τσιπ υψηλής τεχνολογίας μέχρι και μια απλή συνδρομή στο ChatGPT.
Αυτή η εξάρτηση έχει οδηγήσει σε βαθιά οικονομική υποτέλεια προς την Κίνα, καθώς το μερίδιο της Κίνας και του Χονγκ Κονγκ στις ρωσικές εισαγωγές GPU και άλλων προηγμένων εξαρτημάτων, απαραίτητων για την ανάπτυξη της AI, εκτινάχθηκε από 22% το 2021 σε 92% πέρυσι. Μάλιστα, ο Πούτιν έδωσε εντολή στην κυβέρνηση και την κρατική τράπεζα Sberbank να συνεργαστούν με την Κίνα στον τομέα της έρευνας και ανάπτυξης της AI.
Το πρόβλημα επιδεινώνεται από το brain drain. Κορυφαία τεχνολογικά ταλέντα εγκατέλειψαν τη χώρα μετά την εισβολή του 2022. Ρώσοι αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι τουλάχιστον 100.000 ειδικοί πληροφορικής έφυγαν μόνο το 2022 και δεν έχουν επιστρέψει, με τις προβλέψεις να δείχνουν έλλειψη άνω των 400.000 εργαζομένων πληροφορικής έως το 2030. Οι ρωσικές εταιρείες AI προσέλκυσαν μόλις 30 εκατομμύρια δολάρια σε κεφάλαια πέρυσι, ποσό ασήμαντο μπροστά στα 6 δισ. δολάρια που συγκέντρωσε μόνο η OpenAI.
Τεχνολογική υστέρηση και κρατική κυριαρχία
Η αδυναμία της Ρωσίας αποτυπώνεται σε πολλαπλά επίπεδα. Ενώ οι δυτικοί κατασκευαστές τσιπ περνούν στα τσιπ των 2 νανομέτρων, οι ρωσικοί κατασκευαστές στοχεύουν στην παραγωγή τσιπ των 28 νανομέτρων σε εγχώρια εργοστάσια έως το 2030. Οι κυρώσεις έχουν προκαλέσει τεράστια έλλειψη σε μονάδες επεξεργασίας γραφικών υψηλής απόδοσης (GPU), με τις εισαγωγές να έχουν μειωθεί κατά 84% σε σχέση με την προπολεμική περίοδο. Ακόμη και η πληρωμή για συνδρομές σε ξένα μοντέλα όπως το ChatGPT έχει γίνει δύσκολη, καθώς οι ρωσικές κάρτες δεν λειτουργούν πλέον διεθνώς, οδηγώντας τους χρήστες στη χρήση μεσαζόντων ή καρτών από γειτονικές χώρες.
Οι ειδικοί εκτιμούν ότι η Ρωσία έχει ήδη χάσει στον ανταγωνισμό. Ο Χέρμαν Γκρεφ, διευθύνων σύμβουλος της Sberbank (που ηγείται των ρωσικών προσπαθειών), δήλωσε: «Η συντριπτική πλειοψηφία των βιομηχανιών μας απέχει εκατομμύρια έτη φωτός από την τεχνητή νοημοσύνη». Η αδυναμία έγινε εμφανής και σε μια τεχνολογική διάσκεψη τον Νοέμβριο, όπου το πρώτο ρωσικό ανθρωποειδές ρομπότ εξοπλισμένο με AI, με το όνομα AIDOL, βγήκε στη σκηνή, προσπάθησε να χαιρετήσει και αμέσως έπεσε.
Παρά τα προβλήματα, ο Πούτιν επιμένει, δηλώνοντας πρόσφατα ότι η ανάπτυξη της εγχώριας AI είναι «θέμα κρατικής, τεχνολογικής και αξιακής κυριαρχίας» για τη Ρωσία, τονίζοντας ότι η χώρα δεν μπορεί να επιτρέψει την εξάρτηση από ξένα συστήματα, ιδίως στον στρατιωτικό τομέα.