Παρά τον πόλεμο στην Ουκρανία και τις πρωτοφανείς δυτικές κυρώσεις, ο αριθμός των δισεκατομμυριούχων στη Ρωσία εκτοξεύθηκε σε επίπεδα-ρεκόρ. Την ίδια στιγμή, όμως, οι πλούσιοι και ισχυροί επιχειρηματίες της χώρας –οι περίφημοι ολιγάρχες– έχουν χάσει σχεδόν κάθε πολιτική επιρροή κατά τα 25 χρόνια της εξουσίας του Βλαντίμιρ Πούτιν, όπως επισημαίνει το BBC.
Για το Κρεμλίνο, αυτή η εξέλιξη θεωρείται επιτυχία. Οι κυρώσεις της Δύσης δεν κατάφεραν να μετατρέψουν τους υπερπλούσιους σε αντιπολιτευόμενη δύναμη, ενώ η στρατηγική «καρότου και μαστιγίου» τούς οδήγησε σε σιωπηρή, αν όχι πρόθυμη, ευθυγράμμιση με την εξουσία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ολέγκ Τίνκοφ. Ο άλλοτε δισεκατομμυριούχος τραπεζίτης βίωσε από πρώτο χέρι τις συνέπειες της δημόσιας αμφισβήτησης του πολέμου. Μία μόλις ημέρα μετά την ανάρτησή του στο Instagram, στην οποία χαρακτήρισε την εισβολή «τρελή», το Κρεμλίνο έστειλε ξεκάθαρο μήνυμα: η Tinkoff Bank θα εθνικοποιούνταν αν δεν κοβόταν κάθε δεσμός με τον ιδρυτή της. Η πώληση ολοκληρώθηκε άρον-άρον, σε τίμημα που –σύμφωνα με τον ίδιο– δεν ξεπερνούσε το 3% της πραγματικής αξίας της τράπεζας. Ο Τίνκοφ εγκατέλειψε τη Ρωσία έχοντας χάσει σχεδόν 9 δισ. δολάρια.
Η σημερινή πραγματικότητα απέχει παρασάγγας από τη δεκαετία του 1990, όταν, μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, μια μικρή ομάδα επιχειρηματιών απέκτησε τεράστια κρατικά περιουσιακά στοιχεία και, μαζί με τον πλούτο, πολιτική ισχύ. Τότε γεννήθηκε η ρωσική ολιγαρχία, με πρόσωπα όπως ο Μπόρις Μπερεζόφσκι να διαδραματίζουν ρόλο στα ανώτατα κλιμάκια της εξουσίας. Ο ίδιος ισχυρίστηκε αργότερα ότι συνέβαλε στην άνοδο του Πούτιν, για να μετανοήσει δημόσια χρόνια μετά. Ο θάνατός του στην εξορία, το 2013, συμβόλιζε για πολλούς και το οριστικό τέλος εκείνης της εποχής.
Έτσι, όταν ο Πούτιν συγκάλεσε τους ισχυρότερους επιχειρηματίες στο Κρεμλίνο, λίγες ώρες μετά την έναρξη της πλήρους εισβολής στην Ουκρανία, τα περιθώρια αντίδρασης ήταν μηδενικά. Παρά τις βαριές απώλειες που γνώριζαν ότι έρχονταν, άκουσαν τον Ρώσο πρόεδρο να ζητά συνέχιση της «αποτελεσματικής συνεργασίας». Όπως περιέγραψε παριστάμενος δημοσιογράφος, οι δισεκατομμυριούχοι έδειχναν καταβεβλημένοι και ανήσυχοι.
Το πρώτο διάστημα του πολέμου ήταν όντως καταστροφικό για την οικονομική ελίτ. Σύμφωνα με το Forbes, ο αριθμός των Ρώσων δισεκατομμυριούχων μειώθηκε δραστικά το 2022, ενώ οι απώλειες ξεπέρασαν τα 260 δισ. δολάρια. Ωστόσο, η στροφή της χώρας σε πολεμική οικονομία άλλαξε τα δεδομένα. Οι αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες τροφοδότησαν ανάπτυξη άνω του 4% το 2023 και το 2024, ωφελώντας άμεσα ή έμμεσα μεγάλο μέρος της οικονομικής ελίτ.
Σήμερα, περισσότεροι από τους μισούς Ρώσους δισεκατομμυριούχους έχουν άμεση ή έμμεση εμπλοκή στην πολεμική προσπάθεια, ενώ σχεδόν όλοι διατηρούν στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο. Το 2024, ο αριθμός τους έφτασε τους 140 – τον υψηλότερο που έχει καταγραφεί ποτέ – με τη συνολική περιουσία τους να προσεγγίζει τα προπολεμικά επίπεδα.
Το μήνυμα της εξουσίας παραμένει σαφές: όσοι συμμορφώνονται ανταμείβονται, όσοι αμφισβητούν τιμωρούνται. Η υπόθεση του Μιχαήλ Χοντορκόφσκι, που φυλακίστηκε και είδε την αυτοκρατορία του να εθνικοποιείται, λειτουργεί ακόμη ως προειδοποίηση. Έτσι, μετά την εισβολή, οι περισσότεροι επέλεξαν τη σιωπή, ενώ όσοι μίλησαν ανοιχτά βρέθηκαν εκτός χώρας και εκτός περιουσίας.
Παρά το γεγονός ότι πολλοί από αυτούς έχουν στοχοποιηθεί από δυτικές κυρώσεις, η επιδίωξη της Δύσης να τους στρέψει εναντίον του Πούτιν δεν ευοδώθηκε. Αντίθετα, οι περιορισμοί και οι κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων περιόρισαν τις επιλογές τους και, όπως επισημαίνουν αναλυτές, συνέβαλαν στη συσπείρωσή τους γύρω από το Κρεμλίνο.
Το κενό που άφησε η αποχώρηση δυτικών εταιρειών καλύφθηκε από επιχειρηματίες φιλικούς προς την εξουσία, οι οποίοι απέκτησαν πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία σε εξευτελιστικές τιμές. Έτσι διαμορφώθηκε μια νέα τάξη πλούσιων «ενεργών υποστηρικτών», των οποίων η ευημερία εξαρτάται άμεσα από τη συνέχιση της σύγκρουσης με τη Δύση.
Παρά τον πόλεμο και τις κυρώσεις –ή ίσως εξαιτίας τους– ο Βλαντίμιρ Πούτιν διατηρεί τον έλεγχο των ισχυρότερων οικονομικών και πολιτικών παικτών της Ρωσίας, εδραιώνοντας ένα σύστημα πλούτου χωρίς πολιτική αυτονομία.