Ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται, φως στο βάθος του τούνελ δεν φαίνεται, η Ρωσία παραβιάζει τον εναέριο χώρο της Ε.Ε. και βρίσκεται σε ένταση με το ΝΑΤΟ. Ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής Ντόναλντ Τραμπ εξέφρασε έντονες προειδοποιήσεις προς τις ευρωπαϊκές χώρες καλώντας τες να σταματήσουν την αγορά πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Σύμφωνα με τον ίδιο, τέτοιες ενέργειες ουσιαστικά χρηματοδοτούν τον πόλεμο της Μόσχας κατά της Ουκρανίας.
Επισημαίνει, δε, ότι όσο η Ευρώπη συνεχίζει να εξαρτάται ενεργειακά από τη Ρωσία αποδυναμώνει τη συλλογική προσπάθεια της Δύσης να απομονώσει τον Βλαντιμίρ Πούτιν και να σταματήσει τη ρωσική επιθετικότητα.
Επαναλαμβάνει μάλιστα παλαιότερες θέσεις του, με τις οποίες είχε προειδοποιήσει ότι η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία θα έχει σοβαρές γεωπολιτικές συνέπειες.
Από τον Λακωνικό στο Βόρειο Αιγαίο
Κι ενώ συμβαίνουν όλα αυτά, οι ροές ρωσικού πετρελαίου συνεχίζονται. Οι μυστικές μεταφορτώσεις ρωσικού πετρελαίου από δεξαμενόπλοιο σε δεξαμενόπλοιο έχουν βρει νέα «καταφύγια» στο Αιγαίο. Σύμφωνα με στοιχεία της αγοράς, μετά τη Χίο, τη Λέσβο και την Ικαρία, τα βλέμματα έχουν στραφεί στο τρίγωνο Χίο - Σαμοθράκη - Λήμνο, όπου καταγράφεται αυξημένη δραστηριότητα Ship-To-Ship (STS) φορτώσεων.
Η μετακίνηση αυτή έρχεται σε μια περίοδο έντονης αναδιάταξης στη διεθνή ναυτιλία, καθώς το φετινό καλοκαίρι τέθηκε σε ισχύ η 18η δέσμη κυρώσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης κατά της Ρωσίας, που πλήττει άμεσα τον κλάδο μεταφοράς πετρελαίου. Με την Αθήνα να έχει ήδη απομακρύνει τις ρωσικές δραστηριότητες από τον Λακωνικό κόλπο μέσω στρατιωτικών ασκήσεων του Πολεμικού Ναυτικού, τα ρωσικά «αόρατα» τάνκερ αναζητούν νέους ασφαλείς χώρους. Ο τζίρος ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δολάρια.
Οπως επισημαίνει στο «ΘΕΜΑ» στέλεχος της κυβέρνησης, μετά τις αλλεπάλληλες NAVTEX που εξέδωσε το Πολεμικό Ναυτικό στον Λακωνικό κόλπο, η δραστηριότητα λαμβάνει χώρα πιο βόρεια: «Οι μεταφορτώσεις πραγματοποιούνται στα διεθνή χωρικά ύδατα. Παρακολουθούμε τις κινήσεις των πλοίων του σκιώδους στόλου, αλλά όσο βρίσκονται στα διεθνή ύδατα δεν μπορούμε να παρέμβουμε.
Ομως άλλα τα νερά του Λακωνικού κόλπου, που είναι πιο ήσυχα, και άλλα τα νερά στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, που είναι ανοιχτή θάλασσα (open water). Με τις εντάσεις των ανέμων να ξεπερνούν πολλές φορές τα 8 μποφόρ και παραπάνω υπάρχει πλέον σοβαρότατος κίνδυνος να προκληθεί ατύχημα με τεράστιες περιβαλλοντικές επιπτώσεις», για να καταλήξει: «Θα γεμίσει το Αιγαίο πετρέλαιο».
Διαδοχικές «μετακομίσεις»
Η πρακτική των Ship-To-Ship μεταφορτώσεων ρωσικού πετρελαίου εντάθηκε μετά τις πρώτες κυρώσεις της Ε.Ε. τον Φεβρουάριο του 2023, σε βάρος της Ρωσίας. Από εκείνο το σημείο οι έμποροι καυσίμων αναζήτησαν εναλλακτικές διαδρομές για να συνεχίσουν τις εξαγωγές προς την Τουρκία, τη Βραζιλία, την Ινδία, την Κίνα και Αφρική. Ενα από τα πρώτα hotspots ήταν ο Λακωνικός κόλπος, τοποθεσία με στρατηγικά πλεονεκτήματα λόγω της εγγύτητας με τα ρωσικά λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας και τη Διώρυγα του Σουέζ. Εκεί δεκάδες τάνκερ αγκυροβολούσαν περιμένοντας σειρά για μεταφόρτωση.
Η εικόνα άλλαξε όταν το Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό άρχισε να δεσμεύει τη θαλάσσια περιοχή για πολεμικές ασκήσεις και με αυτόν τον τρόπο απέτρεψε τη συγκέντρωση δεξαμενόπλοιων στον Λακωνικό κόλπο. Ως αποτέλεσμα είχε οι μεταφορτώσεις να μετακινηθούν βορειότερα: πρώτα νότια της Χίου και της Ικαρίας, κατόπιν κοντά στη Λέσβο και στη συνέχεια σε εναλλακτικές περιοχές της Μεσογείου όπως η Μάλτα, το Πορτ Σάιντ της Αιγύπτου, η Αουγκούστα της Ιταλίας και το Ναντόρ στο Μαρόκο. Παρά τις εναλλακτικές, το Αιγαίο παραμένει προνομιακό σημείο. Ετσι, ύστερα από διαδοχικές «μετακομίσεις», η δραστηριότητα επιστρέφει δυναμικά στα ελληνικά νερά, αυτή τη φορά γύρω από τη Σαμοθράκη και τη Λήμνο.
Αυστηρότερες κυρώσεις
Την ίδια στιγμή, σε ευρωπαϊκό επίπεδο οι κυρώσεις σφίγγουν. Τον Δεκέμβριο του 2022 είχε τεθεί πλαφόν 60 δολαρίων/βαρέλι στο ρωσικό αργό, που αφορούσε αποκλειστικά τις θαλάσσιες μεταφορές και δέσμευε τις υπηρεσίες ναυτιλίας, ασφάλισης και χρηματοδότησης να συμμορφώνονται. Το πλαφόν αυτό ήταν σταθερό, δηλαδή αποτελούσε το ανώτατο επιτρεπτό όριο για συναλλαγές που περνούσαν μέσα από τον μηχανισμό της Δύσης.
Με τη 18η δέσμη κυρώσεων της Ε.Ε. (Ιούλιος 2025), το πλαφόν μειώθηκε στα 47,60 δολάρια/βαρέλι. Η διαφορά είναι ότι το νέο καθεστώς είναι δυναμικό: το όριο θα αναπροσαρμόζεται ώστε να παραμένει περίπου 15% κάτω από τη μέση διεθνή τιμή του ρωσικού αργού, με μεταβατικές περιόδους (wind-down) για παλιές συμβάσεις. Με αυτόν τον τρόπο, η ρύθμιση δεν αφήνει περιθώρια παράκαμψης μέσω τεχνητών τιμολογήσεων και περιορίζει περαιτέρω τα έσοδα της Μόσχας.
Σύμφωνα με την Oil Brokerage, περίπου 60 aframaxes και 35 suezmaxes θα αναγκαστούν να αποσυρθούν από τη ρωσική αγορά μέχρι τα μέσα αυτού του μήνα. Τα πλοία αυτά αναμένεται να επιστρέψουν σε παραδοσιακές διαδρομές προκαλώντας αναταράξεις στην ισορροπία προσφοράς - ζήτησης και πιέσεις στους ναύλους των βασικών ναυτιλιακών γραμμών. Πέρα από την επίσημη ναυτιλία, το πακέτο στοχοποιεί απευθείας τους δομικούς μηχανισμούς του σκιώδους στόλου, με τις πιο ουσιαστικές κυρώσεις μέχρι σήμερα.
Η Ε.Ε. επιλέγει πλέον να χτυπά το δίκτυο γύρω από τα πλοία, αντί μόνο τα πλοία αυτά καθαυτά, και στέλνει σαφές μήνυμα πως όποιος συμμετέχει ή διευκολύνει τις δραστηριότητες του σκιώδους στόλου θα βρεθεί στο στόχαστρο. Οπως επισημαίνουν διεθνείς αναλυτές, το νέο πακέτο κυρώσεων της Ε.Ε. αποτελεί καμπή για τη ναυτιλιακή βιομηχανία. Από τη μία, υποχρεώνει τους Ευρωπαίους πλοιοκτήτες να επαναπροσδιορίσουν τη στρατηγική τους και αποκόπτει έσοδα από αμφιλεγόμενες ροές ρωσικού πετρελαίου.
Από την άλλη, χτυπά μεθοδικά το παρασκηνιακό σύστημα νηολόγησης και εταιρικών οντοτήτων που επιτρέπει τη λειτουργία του σκιώδους στόλου. Παρά την καθυστέρηση στην υιοθέτηση ενιαίας στάσης από ΗΠΑ και Ε.Ε., η ευρωπαϊκή προσέγγιση πλέον βάζει στο στόχαστρο όχι μόνο τα πλοία, αλλά και την υποδομή που τα στηρίζει, αναγκάζοντας τη ναυτιλιακή αγορά να κινηθεί σε πιο διαφανές και συμμορφούμενο πλαίσιο.
Το μήνυμα της Ε.Ε. είναι σαφές: το ρίσκο για όσους κινούνται στις σκιές έχει μόλις αυξηθεί κατακόρυφα. Η συνδυαστική πίεση -από τη μία οι κυρώσεις που μειώνουν το επιτρεπόμενο όριο τιμής, από την άλλη η απομάκρυνση των hotspots από τον Νότο της Ελλάδας- εξηγεί γιατί οι traders (έμποροι) στράφηκαν στο Βόρειο Αιγαίο και τις «γκρίζες ζώνες» των μεταφορτώσεων για να διατηρήσουν τις εξαγωγές ενεργές.
Οι επιλογές αυτές δεν είναι τυχαίες:
■ Τα νησιά βρίσκονται σε στρατηγική θέση ανάμεσα στη Μαύρη Θάλασσα και
τις αγορές της Μεσογείου και της Ασίας μέσω της Διώρυγας του Σουέζ.
■ Παρέχουν εύκολη πρόσβαση για Ship-To-Ship μεταφορτώσεις σε διεθνή
ύδατα χωρίς άμεση παρουσία ελληνικών αρχών, αλλά εντός της ελληνικής
οικονομικής ζώνης.
■ Ο σκιώδης στόλος της Ρωσίας περιλαμβάνει πάνω από 1.400 πλοία, πολλά
με απενεργοποιημένο AIS (Σύστημα Αυτόματης Αναγνώρισης) ή παραποιημένα
στοιχεία, ώστε να μην εντοπίζονται από τις δυτικές υπηρεσίες
παρακολούθησης.
■ Η περιοχή γύρω από τη Σαμοθράκη και τη Λήμνο αποτελεί φυσική συνέχεια
των στοιχείων που παρακολουθούσαν traders και αναλυτές: Χίος, Ικαρία,
Λέσβος.
■ Οι μεταφορτώσεις σε αυτά τα νεότερα σημεία παραμένουν πιο δύσκολα
ανιχνεύσιμες, ενώ μειώνεται ο κίνδυνος παρέμβασης από το Πολεμικό
Ναυτικό σε σύγκριση με τον Λακωνικό κόλπο.
■ Περίπου 1 εκατομμύριο βαρέλια/μήνα ντίζελ, μαζούτ και άλλα προϊόντα πετρελαίου μεταφέρονται από πλοίο σε πλοίο.
■ Η περιοχή επιτρέπει συνδυασμό διεθνών και εθνικών χωρικών υδάτων για ευελιξία στις κινήσεις.
■ Οι traders αποφεύγουν πλέον περιοχές με συχνές ασκήσεις ή στρατιωτική
παρουσία, μεταφέροντας τη δραστηριότητα σε πιο απομονωμένα σημεία.
Η στρατηγική αυτή αποκαλύπτει ότι η μετατόπιση των Ship-To-Ship hotspots δεν είναι μόνο γεωγραφική, αλλά ταυτόχρονα νομοθετική και επιχειρησιακή, προκειμένου να συνεχιστούν οι μεταφορές ρωσικού πετρελαίου παρά τις αυστηρές κυρώσεις της Ε.Ε. και των G7.
Κίνδυνος ρύπανσης
Στο μεταξύ, η κλιμάκωση των STS μεταφορών ρωσικού πετρελαίου στο Βόρειο Αιγαίο εγείρει σειρά ερωτημάτων σχετικά με την ασφάλεια των πλοίων και τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις:
■ Οι μεταφορτώσεις γίνονται συχνά σε ανοιχτή θάλασσα, μερικές φορές υπό κακές καιρικές συνθήκες και με απενεργοποιημένα συστήματα παρακολούθησης. Η πρακτική αυτή αυξάνει τον κίνδυνο ρύπανσης από πετρελαιοκηλίδες, που θα μπορούσε να επηρεάσει σημαντικές περιοχές του Αιγαίου, όπως το οικοσύστημα των νησιών Λέσβου, Χίου, Σαμοθράκης και Λήμνου.
■ Παράλληλα, τα δεξαμενόπλοια που συμμετέχουν σε STS σε «γκρίζες ζώνες» αντιμετωπίζουν δυσκολίες ασφάλισης, καθώς οι ασφαλιστικές εταιρείες διστάζουν να καλύψουν κινδύνους που σχετίζονται με παραβίαση κυρώσεων.
Η συνδυαστική επίδραση όλων αυτών των παραγόντων καθιστά τις νέες μεταφορτώσεις γύρω από τη Σαμοθράκη και τη Λήμνο ένα φαινόμενο με πολυδιάστατους κινδύνους, που αγγίζει θέματα ασφάλειας, περιβάλλοντος, διεθνούς ναυτιλίας και γεωπολιτικής στρατηγικής. Στη γεωπολιτική διάσταση της υπόθεσης η ενεργή εμπλοκή του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού σε ασκήσεις αποτροπής στον Λακωνικό κόλπο και η παρακολούθηση των νέων hotspots τοποθετούν τη χώρα μας σε ευαίσθητη θέση στον άξονα Δύσης - Ρωσίας. Η Ελλάδα πλέον λειτουργεί ως τοποτηρήτρια των κυρώσεων της Ε.Ε. στην περιοχή.
Πηγή: protothema.gr