Σαν σήμερα 27 Αυγούστου 1922 οι τελευταίοι Έλληνες στρατιώτες εγκαταλείπουν την Σμύρνη και λίγο αργότερα, γύρω στις 11:00 το πρωί οι πρώτοι Τούρκοι ιππείς μπαίνουν στην πόλη.
Ο νέος διοικητής της πόλης, Νουρεντίν πασάς, με προκήρυξή του απαγόρευε την κυκλοφορία των κατοίκων μετά τις 7 το βράδυ. Και παρά το γεγονός ότι είχε δηλώσει ότι η τιμή, η ζωή και η περιουσία των κατοίκων θα τύχαιναν σεβασμού, οι Τούρκοι στρατιώτες άρχισαν τις σφαγές και τις λεηλασίες.
Η αρχή έγινε από την αρμένικη συνοικία του Αγίου Στεφάνου. Ο Αμερικανός πρόξενος στην Σμύρνη, φιλέλληνας George Horton, έγραφε: «Οι δρόμοι που οδηγούσαν στην αρμένικη συνοικία, φυλάγονταν από Τούρκοι στρατιώτες. Οσο διήρκεσε η σφαγή, δεν επετράπη σε κανέναν η είσοδος. Οι συγκλονιστικότερες στιγμές της τραγωδίας εκτυλίχθηκαν στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, όπου είχαν καταφύγει περισσότεροι από 4.000 άνθρωποι. Επειδή αρνήθηκαν να παραδοθούν, δέχτηκαν πυρά και χειροβομβίδες, ενώ στη συνέχεια οι Τούρκοι εισέβαλαν στον περίβολο και εντός του ναού, κατασφάζοντας και εκτελώντας».
Η εφημερίδα Daily news έγραφε: «Η φωτιά άρχισε από την αρμένικη συνοικία… Τούρκοι στρατιώτες έχυναν πετρέλαιο στα σπίτια και έβαζαν φωτιά. Σαφώς οι τουρκικές αρχές μπορούσαν να παρεμποδίσουν την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Οι Τούρκοι στρατιώτες, που δρούσαν εσκεμμένα, ήταν οι κύριοι υπαίτιοι της τρομερής καταστροφής».
Ο μαρτυρικός θάνατος του Μητροπολίτη Χρυσοστόμου
Ένα από τα πρώτα θύματα της τουρκικής θηριωδίας ήταν ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος. Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου μια γαλλική περίπολος είκοσι ανδρών, πήγε στη μητρόπολη για να ζητήσει από τον Χρυσόστομο να καταφύγει στο γενικό προξενείο της Γαλλίας.
Ο Χρυσόστομος αρνήθηκε λέγοντας ότι ως «ποιμένας» έπρεπε να παραμείνει κοντά στο ποίμνιό του. Το απόγευμα της 27ης Αυγούστου, ένας Τούρκος αξιωματικός μαζί με ένοπλους στρατιώτες, μετέβη στη Μητρόπολη και διέταξε τον Χρυσόστομο να παρουσιαστεί στον Τούρκο στρατιωτικό διοικητή Νουρεντίν πασά, μαζί με τους Δημογέροντες της Σμύρνης Γεώργιο Κλιμάνογλου και Νικόλαο Τσουρουκτσόγλου.
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος προσήχθη ενώπιον του Νουρεντίν στο Διοικητήριο. Εκεί ο Τούρκος διοικητής τον κατηγόρησε για τη φιλελληνική του στάση και τις ενέργειές του εναντίον του τουρκικού έθνους και αφού τον εξύβρισε τον παρέδωσε στους εξαγριωμένους Τούρκους που είχαν κατακλύσει την πλατεία του Διοικητηρίου. Πρώτοι δολοφονήθηκαν από τους Τούρκους οι δύο Δημογέροντες.
Ο Μητροπολίτης Χρυσόστομος βασανίσθηκε, τυφλώθηκε και διαμελίστηκε από τον τουρκικό όχλο βρίσκοντας έτσι μαρτυρικό θάνατο.
Ο σκοτεινός ρόλος του Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη
Μία ημέρα νωρίτερα, στις 26 Αυγούστου, ο Ύπατος Αρμοστής της Ελλάδος στην Σμύρνη, Αριστείδης Στεργιάδης, μια σκοτεινή προσωπικότητα, (πολλοί τον χαρακτήρισαν την εποχή εκείνη προδότη των Ελλήνων της Σμύρνης), εγκαταλείπει τη πόλη.
Φυγαδεύτηκε με το αγγλικό πολεμικό ως την Κωνσταντινούπολη κι από εκεί στη Ρουμανία και με ρουμανικό πλοίο κατέφυγε τελικά στη Νίκαια της Γαλλίας. Κατά τη διέλευση του από την Κωνσταντινούπολη, πρόσφυγες από την Προύσα και τα Μουδανιά, όταν έμαθαν πως στο πλοίο βρισκόταν ο μοιραίος Αρμοστής, περικύκλωσαν το ρουμανικό πλοίο με βάρκες, προσπάθησαν να ανέβουν επάνω και να τον κακοποιήσουν. Όμως και πάλι οι Άγγλοι τον προστάτεψαν. Δύο ατμάκατοι με οπλισμένους Άγγλους πεζοναύτες απομάκρυναν τους εξαγριωμένους πρόσφυγες.
Αξίζει να σημειωθεί -για τον ρόλο που διαδραμάτισε- πως ο Στεργιάδης, (στην φωτογραφία επάνω), με τον κυνισμό που τον χαρακτήριζε είχε πει στον Γεώργιο Παπανδρέου, που τον είχε επισκεφθεί λίγο πριν από την καταστροφή: «Βλέπω την κατάρρευσιν». «Και γιατί δεν ειδοποιείς τον κόσμο να φύγει;» «Καλύτερα να μείνουν εδώ για να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα»!!!
Και πράγματι έτσι έγινε...
Η Τουρκική Κεμαλική «Δημοκρατία» γεννιόταν μέσα από την γενοκτονία των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και αργότερα από την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και των Αρμενίων.
Ο Edward Hale Bierstadt, το βιβλίο του «Η μεγάλη προδοσία», έγραφε πως «100.000 άτομα σφαγιάσθησαν, 280.000 είχαν κατακλύσει την προκυμαία ικετεύοντας τη σωτηρία τους (τόσο ασφυκτικά ήταν ο κόσμος στην προκυμαία ώστε όταν κάποιος πέθαινε, δε μπορούσε να πέσει, αλλά συνέχιζε να παραμένει όρθιος στηριζόμενος αναγκαστικά από τους διπλανούς του), και 160.000 εκτοπίστηκαν από τους Τούρκους στο εσωτερικό (Αμελέ Ταμπουρού) για να μη ξαναφανούν ποτέ».
Οι σύμμαχοι, Αγγλοι, Γάλλοι, Ιταλοί και Αμερικάνοι, μπροστά σ' αυτή την πρωτοφανή σφαγή είχαν παραμείνει απαθείς. Ένα χρόνο νωρίτερα είχαν υπογράψει, σύμφωνα φιλίας και ουδετερότητας. Μάλιστα μέσα στα συμμαχικά πλοία, που ήταν προσορμισμένα στην προκυμαία της Σμύρνης, παιάνιζαν εμβατήρια και τραγούδια, για να μην ακούγονται οι κραυγές των αθώων από τις σφαγές και τις πρωτόγονες ωμότητες που συνέβαιναν στη Σμύρνη.
Ο Αμερικανός πρόξενος George Horton γράφει: «Η εικόνα των πολεμικών πλοίων το λιμάνι της Σμύρνης το σωτήριο έτος 1922, να παρακολουθούν σιωπηλά την τελευταία πράξη της τραγωδίας των χριστιανών της Τουρκίας, ήταν ίσως η πιο θλιβερή και πιο σημαντική απ’ όλες». Ο νομπελίστας Ερνεστ Χέμινγουεϊ, μόλις 20 χρονών διετέλεσε πολεμικός ανταποκριτής της «Toronto Star» και γράφει: «Το χειρότερο ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δε μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους νεκρά, ακόμα κι έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δεν μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία».
Διδώ Σωτηρίου, Ματωμένα Χώματα:
ΠΗΓΕΣ: Στοιχεία από τα βιβλία του Χρήστου Σ. Σολομωνίδη «Σμυρναϊκά σημειώματα», «Χαμένες Πατρίδες», Γιάννη Π. Καψή, «Μικρά Ασία. Ένας οδυνηρός μετασχηματισμός (1908-1923)» (προδημοσίευση στην Εφημερίδα «Καθημερινή» 27-9-15), Βλάση Αλτζίδη, «Η Μεγάλη προδοσία», Bierstadt Edward, «The Blight of Asia», Horton George, «Σμύρνη – Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922», Ηλιού Μαρία και Κιτροέφ Αλέξανδρος, Βικτωρία Γ. Σολομωνίδου «Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία, 1919-1922», Διαδικτυακοί Ιστότοποι.