Ο ραγδαία κλιμακούμενος πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ισραήλ έχει καταστήσει τα κράτη του Περσικού Κόλπου σε μια δίνη γεωπολιτικού κινδύνου.
Βρισκόμενα σε στρατηγικό έδαφος και φιλοξενώντας ένα πυκνό δίκτυο αμερικανικών στρατιωτικών εγκαταστάσεων , αυτά τα κράτη γνωρίζουν πολύ καλά ότι οποιαδήποτε απόφαση των ΗΠΑ να ενταχθούν στο μέτωπο του πολέμου θα εξαλείψει την ήδη εύθραυστη ουδετερότητά τους. Τα εδάφη τους θα μετατραπούν στη συνέχεια σε στόχους πρώτης γραμμής.
Καθώς ο πόλεμος Ισραήλ - Ιραν κλιμακώνεται, οι μοναρχίες του Περσικού Κόλπου επιχειρούν μια λεπτή πράξη ισορροπίας - διατηρώντας την ασφάλεια, διασφαλίζοντας τις εξαγωγές ενέργειας και αποφεύγοντας έναν πόλεμο χωρίς τέλος που θα μπορούσε να ισοπεδώσει ζωτικούς τομείς όπως η αεροπορία και η αφαλάτωση. Ωστόσο, παραμένουν παγιδευμένες σε ένα στενότερο πλέγμα περιφερειακών ευθυγραμμίσεων και στρατηγικών εξαρτήσεων που αφήνουν ελάχιστα περιθώρια ελιγμών.
Διπλωματικές προσπάθειες εν μέσω καταιγίδων πυρκαγιών
Αμέσως μετά την επίθεση του Τελ Αβίβ στις 13 Ιουνίου σε ιρανικές πυρηνικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις, οι πρωτεύουσες του Κόλπου έσπευσαν να προβάλουν μια στάση αποκλιμάκωσης . Η Σαουδική Αραβία ξεκίνησε μια σειρά διπλωματικών επαφών με ευρωπαϊκές και περιφερειακές πρωτεύουσες - από το Βερολίνο και τις Βρυξέλλες μέχρι το Αμμάν και τη Βαγδάτη - προτρέποντας σε αυτοσυγκράτηση.
Το Κατάρ ακολούθησε το παράδειγμα με κλήσεις προς την Άγκυρα, τη Ρώμη και την Οτάβα, ενώ τα ΗΑΕ συντονίστηκαν με το Παρίσι, το Ισλαμαμπάντ και τη Βουδαπέστη. Ακόμη και το παραδοσιακά παθητικό Κουβέιτ και το ουδέτερο Ομάν ζήτησαν τη βοήθεια της Τουρκίας για να μειώσουν τις εντάσεις στην περιοχή.
Μια κοινή δήλωση από 20 αραβικά και ισλαμικά κράτη, συμπεριλαμβανομένων και των έξι μελών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου (GCC), καταδίκασε οποιαδήποτε στόχευση πυρηνικών εγκαταστάσεων και επανέλαβε τις εκκλήσεις για μια αποπυρηνικοποιημένη περιοχή. Ακολούθησαν συμβολικές χειρονομίες: Τα ΗΑΕ αφαίρεσαν τα πρόστιμα για βίζα για τους Ιρανούς κατοίκους και το Ριάντ επιτάχυνε την επιστροφή των Ιρανών προσκυνητών.
Ωστόσο, η πιο ισχυρή περιφερειακή φωνή προήλθε από τον πρώην πρωθυπουργό του Κατάρ, Χαμάντ μπιν Τζασίμ, ο οποίος προειδοποίησε ότι η κατάρρευση του Ιράν θα προκαλέσει ανεξέλεγκτο χάος. Προέτρεψε τους ηγέτες του Περσικού Κόλπου να πιέσουν την Ουάσιγκτον να «σταματήσει αμέσως την ισραηλινή τρέλα» και να αποτρέψει την περιοχή από το να βυθιστεί σε πόλεμο πλήρους κλίμακας.
Η ωρολογιακή βόμβα των αμερικανικών βάσεων
Το στρατιωτικό αποτύπωμα των ΗΠΑ στον Περσικό Κόλπο αποτελεί ταυτόχρονα αποτρεπτικό και προκλητικό παράγοντα. Το Κατάρ, ο μόνος σύμμαχος του Κόλπου εκτός ΝΑΤΟ, φιλοξενεί τα μεγαλύτερα αμερικανικά φυλάκια στην περιοχή στο Αλ-Ουντέιντ και το Αλ-Σαϊλίγια, τα οποία βρίσκονται σε απόσταση 300 χιλιομέτρων από το Ιράν - πολύ εντός της εμβέλειας ακόμη και των παλαιότερων πυραυλικών συστημάτων του Ιράν. Το Κουβέιτ φιλοξενεί τέσσερις βασικές αμερικανικές βάσεις. Τα ΗΑΕ, τρεις. Η Σαουδική Αραβία, το Μπαχρέιν και το Ομάν παρέχουν κρίσιμη υποστήριξη υλικοτεχνικής υποστήριξης και αεράμυνας.
Ενώ τα κράτη του Κόλπου διατηρούν το νόμιμο δικαίωμα να ασκήσουν βέτο σε επιθετικές επιχειρήσεις από αυτές τις βάσεις, αυτή η κυριαρχία είναι σε μεγάλο βαθμό θεωρητική εάν η Ουάσινγκτον επιλέξει την κλιμάκωση. Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν ήδη καταστήσει σαφές ότι οποιαδήποτε πλατφόρμα που χρησιμοποιείται σε επιθετικότητα θα θεωρείται νόμιμος στόχος αντιποίνων . Σε περίπτωση που εξαπολυθούν αεροπορικές επιδρομές των ΗΠΑ από το έδαφος του Κόλπου, καμία από αυτές τις μοναρχίες δεν θα γλιτώσει τις συνέπειες.
Παράλυση της αεροπορίας και οικονομικοί κραδασμοί
Καθώς οι εντάσεις κλιμακώνονταν, οι αεροπορικοί διάδρομοι της περιοχής άρχισαν να κλείνουν. Οι πτήσεις πάνω από το Ιράν, το Ιράκ, τον Λίβανο και τη Συρία άλλαξαν δρομολόγια, αναστάλθηκαν ή ακυρώθηκαν εντελώς. Η Emirates και η Qatar Airways ακύρωσαν δεκάδες πτήσεις, ενώ το Διεθνές Αεροδρόμιο του Ντουμπάι υπέστη καταιγιστικές καθυστερήσεις.
Το κόστος αναδρομολόγησης αυξήθηκε κατακόρυφα. Τα έξοδα καυσίμων εκτοξεύτηκαν στα ύψη. Ο όγκος των επιβατών μειώθηκε. Το οικονομικό πλήγμα ήταν άμεσο: Οι μετοχές της Air Arabia έπεσαν κατακόρυφα κατά 10% - η μεγαλύτερη πτώση από την οικονομική κρίση του 2008.
Ενεργειακά σημεία φραγμού υπό απειλή
Το Ιράν κατέχει τα δεύτερα μεγαλύτερα αποθέματα φυσικού αερίου στον κόσμο και τα τρίτα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου. Μία μόνο ισραηλινή επιδρομή σε μια πλατφόρμα φυσικού αερίου South Pars – που συνδέεται με το ζωτικής σημασίας Βόρειο Κοιτίδα του Κατάρ – εκτόξευσε τις τιμές του πετρελαίου κατά 10%. Εάν συνεχιστεί η σύγκρουση, οι τιμές προβλέπεται να ξεπεράσουν τα 100 δολάρια ανά βαρέλι.
Αυτή η επίθεση, παρά το γεγονός ότι διασώθηκαν οι εγκαταστάσεις του Κατάρ , τάραξε τις παγκόσμιες αγορές ενέργειας και υπονόμευσε την εμπιστοσύνη στην αξιοπιστία του Κόλπου ως εξαγωγέα. Το GCC αντιμετωπίζει ένα αίνιγμα: Ενώ οι υψηλότερες τιμές του πετρελαίου ενισχύουν προσωρινά τα έσοδα, το φάσμα των διακοπτόμενων αλυσίδων εφοδιασμού και των στοχευμένων υποδομών αποτελεί υπαρξιακή απειλή για τις ενεργειακά βασισμένες οικονομίες τους. Ακόμη και σύντομα κλεισίματα ναυτιλιακών οδών ή διαταραχές στα διυλιστήρια θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφικές οικονομικές επιπτώσεις.
Στενά στο χείλος του γκρεμού
Το Στενό του Ορμούζ είναι η "φλέβα" της περιοχής – το 20% του υγροποιημένου φυσικού αερίου στον κόσμο διέρχεται καθημερινά από τα στενά του νερά. Το Ιράν έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ενδέχεται να κλείσει το στενό σε περίπτωση επίθεσης. Μια τέτοια κίνηση θα παραλύσει τις εξαγωγές του Κουβέιτ, του Κατάρ και του Μπαχρέιν, τα οποία δεν διαθέτουν ουσιαστικές εναλλακτικές οδούς.
Ακόμη και η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, με εφεδρικούς αγωγούς προς την Ερυθρά Θάλασσα και την Αραβική Θάλασσα, δεν μπορούν να αντισταθμίσουν πλήρως τον στρατηγικό ασφυκτικό έλεγχο του Ορμούζ. Νοτιότερα, το Στενό Μπαμπ αλ-Μαντάμπ - που έχει ήδη διαταραχθεί από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της Υεμένης εναντίον της ναυτιλίας - είδε την ημερήσια διαμετακόμιση πετρελαίου να μειώνεται από 8,7 εκατομμύρια βαρέλια το 2023 σε τέσσερα εκατομμύρια το 2024.
Οποιοδήποτε ταυτόχρονο κλείσιμο και των δύο στενών θα σήμαινε καταστροφή: Την απομάκρυνση πάνω από το 60% του πετρελαίου του Κόλπου από τις παγκόσμιες αγορές, ωθώντας τις τιμές πολύ πάνω από τα 200 δολάρια ανά βαρέλι.
Διασταυρούμενα πυρά με πυρηνικά και κυβερνοεπιθέσεις
Ένας άλλος σιωπηλός κίνδυνος διαφαίνεται: η ραδιενεργός ρύπανση. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, που βρίσκονται κοντά στα νερά του Περσικού Κόλπου, αποτελούν σημαντικό περιβαλλοντικό κίνδυνο . Μια διαρροή που θα προκληθεί από ισραηλινές επιθέσεις ή δολιοφθορά θα μπορούσε να καταστρέψει τα θαλάσσια οικοσυστήματα και να καταστήσει το αφαλατωμένο νερό μη πόσιμο - μια υπαρξιακή κρίση για το Κατάρ, το Κουβέιτ και τα ΗΑΕ, τα οποία βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο θαλασσινό νερό για πόση.
Το Κουβέιτ βρίσκεται μόλις 250 χιλιόμετρα από τον πλησιέστερο ιρανικό αντιδραστήρα, με τα ρεύματα του Κόλπου να πηγάζουν από τις ιρανικές ακτές. Ωστόσο, δεν υπάρχει ολοκληρωμένο περιφερειακό σχέδιο έκτακτης ανάγκης. Όπως προειδοποίησε πρόσφατα ο υπουργός Εξωτερικών του Κατάρ, ακόμη και μια μικρή μόλυνση θα μπορούσε να εξαντλήσει τα αποθέματα γλυκού νερού μέσα σε λίγες μέρες.
Εν τω μεταξύ, ο κυβερνοπόλεμος έχει μετακινηθεί από τις σκιές στο επίκεντρο. Οι διαταραχές στο Στενό του Ορμούζ έχουν ήδη αναγκάσει σχεδόν 1.000 πλοία να επιστρέψουν στην αναλογική πλοήγηση εν μέσω υποψίας για παρεμβολές στο GPS. Τα κράτη του Κόλπου αντιμετωπίζουν τώρα την τρομακτική πρόκληση να υπερασπιστούν όχι μόνο τα σύνορα και τις υποδομές, αλλά και την ψηφιακή κυριαρχία.
Στρατηγικές αντιφάσεις
Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς της 7ης Οκτωβρίου 2023 έχει αναδιαμορφώσει την πολιτική γεωμετρία της περιοχής. Τα αραβικά κράτη του Περσικού Κόλπου, που ήταν εδώ και καιρό δεμένα με την προστασία των ΗΠΑ, τώρα προχωρούν σε αντιστάθμιση: ομαλοποιούν τις σχέσεις με το Τελ Αβίβ, απλώνουν κλαδιά ελαίας στην Τεχεράνη και ζητούν στρατηγική αυτοσυγκράτηση από την Ουάσινγκτον.
Αλλά αυτές οι αντιφατικές κινήσεις - η κατευναστική στάση του Ισραήλ, η εξευμενισμός της Ισλαμικής Δημοκρατίας και η εξάρτηση από τις ΗΠΑ - συγκρούονται με μια περιφερειακή πραγματικότητα που δεν ανέχεται πλέον την αμφισβήτηση. Αυτό που προκύπτει είναι μια πολιτική που βασίζεται σε τρεις πυλώνες: συμφιλίωση με το Ιράν, υπό όρους ομαλοποίηση με το Ισραήλ και συνεχή εξάρτηση από την ομπρέλα ασφαλείας των ΗΠΑ.
Μένει να δούμε αν αυτή η εύθραυστη στρατηγική μπορεί να αντέξει ενόψει ενός διευρυνόμενου πολέμου. Αλλά αν οι φλόγες εξαπλωθούν, το επίχρισμα σταθερότητας του Κόλπου θα είναι από τα πρώτα που θα καούν.