Το εμπορικό πλεόνασμα-μαμούθ της Κίνας, που άγγιξε το 1 τρισ. δολάρια στους πρώτους 11 μήνες του 2025, δεν είναι απλώς ένα εντυπωσιακό στατιστικό στοιχείο. Είναι το καύσιμο ενός ευρύτερου μετασχηματισμού, με το Πεκίνο να εδραιώνεται πλέον ως ο μεγαλύτερος επίσημος πιστωτής στον κόσμο, αναδιαμορφώνοντας τους κανόνες της διεθνούς χρηματοδότησης. Παρά το «τείχος» δασμών της κυβέρνησης Τραμπ, οι κινεζικές εξαγωγές προς την Ευρώπη, τη Λατινική Αμερική και τη Νοτιοανατολική Ασία κράτησαν τα εργοστάσια σε πλήρη λειτουργία — και τα ταμεία γεμάτα.
Το κρίσιμο ερώτημα, όμως, είναι πού κατευθύνονται αυτά τα κεφάλαια. Σύμφωνα με τη νέα έκθεση της AIDDATA, το εξωτερικό δανειακό χαρτοφυλάκιο της Κίνας έχει εκτιναχθεί στα 2,1 τρισ. δολάρια έως το 2023, υπερδιπλασιάζοντας προηγούμενες εκτιμήσεις. Με παρουσία σε 179 χώρες, το Πεκίνο έχει μετατραπεί στον πιστωτή «πρώτης και έσχατης επιλογής» για μεγάλο μέρος του πλανήτη, υποσκελίζοντας θεσμούς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα.
Σε αντίθεση με το δυτικό μοντέλο αναπτυξιακής βοήθειας, η κινεζική προσέγγιση δεν δίνει προτεραιότητα στη φιλανθρωπία ή στα χαμηλά επιτόκια. Αντιθέτως, πρόκειται για μια σκληρά υπολογισμένη στρατηγική, όπου τα δάνεια συνδέονται στενά με εμπορικά, βιομηχανικά και γεωπολιτικά οφέλη. Δεν είναι τυχαίο ότι η επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια της Κίνας έχει υποχωρήσει σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, την ώρα που η δανειοδοτική της δραστηριότητα διογκώνεται.
Ενδεικτικό της αλλαγής πορείας είναι το γεγονός ότι πλέον η πλειονότητα των νέων κινεζικών δανείων κατευθύνεται σε χώρες υψηλότερου εισοδήματος, με χαμηλότερο ρίσκο και μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία. Παραδόξως, ο μεγαλύτερος μεμονωμένος αποδέκτης κινεζικής χρηματοδότησης είναι οι ίδιες οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσω έργων LNG, αγωγών, data centers και μεγάλων αεροδρομίων. Όπως επισημαίνει η έκθεση, πρόκειται κυρίως για επενδύσεις με καθαρό στόχο το κέρδος και όχι απαραίτητα για άμεση γεωπολιτική διείσδυση.
Παράλληλα, τα κινεζικά δάνεια λειτουργούν ως προέκταση της βιομηχανικής πολιτικής του Πεκίνου. Η εποχή της αποκλειστικής έμφασης στην Πρωτοβουλία «Μία Ζώνη, Ένας Δρόμος» υποχωρεί, ενώ στο προσκήνιο έρχεται το «Made in China 2025». Μέσω χρηματοδοτούμενων εξαγορών, η Κίνα ενισχύει τον έλεγχο σε κρίσιμους τομείς όπως οι ημιαγωγοί, η ρομποτική, η βιοτεχνολογία και η άμυνα, μετατρέποντας τη χρηματοδότηση σε εργαλείο τεχνολογικής αυτάρκειας και στρατηγικής ισχύος.
Αυτή η μετατόπιση έχει ήδη προκαλέσει αντιδράσεις στη Δύση. Οι ΗΠΑ και η Ευρώπη αναγκάζονται να επανεξετάσουν τα δόγματα της αναπτυξιακής βοήθειας, εγκαταλείποντας τον αμιγώς αλτρουιστικό χαρακτήρα της και στρέφοντάς τη πιο καθαρά στο εθνικό συμφέρον. Από το νέο «America First Opportunity Fund» μέχρι την ενίσχυση της DFC και την αυστηρότερη εποπτεία κινεζικών εξαγορών τεχνολογίας στην Ευρώπη, το μήνυμα είναι σαφές: το παιχνίδι των κανόνων αλλάζει.
Όπως σημειώνουν οι συγγραφείς της έκθεσης, το διεθνές καθεστώς βοήθειας και χρηματοδότησης βρίσκεται σε φάση ανασχηματισμού. Το Πεκίνο έχει ήδη ανατρέψει το status quo, αναγκάζοντας τους ανταγωνιστές του να προσαρμοστούν. Το αν αυτή η νέα εποχή θα οδηγήσει σε καινοτομία και ανθεκτικότητα ή σε νεποτισμό και κακές επενδύσεις, θα κριθεί από το πώς οι δυτικές οικονομίες θα απαντήσουν: μιμούμενες την Κίνα ή αξιοποιώντας τα δικά τους συγκριτικά πλεονεκτήματα για να κάνουν το επόμενο άλμα.