Τον «Φάκελο Λιβύη» επιχειρεί να ανοίξει και πάλι η Αθήνα, καθώς η γειτονική χώρα της Βόρειας Αφρικής αποτελεί τη μεγάλη «μαύρη τρύπα» όχι μόνο για την ασφάλεια της περιοχής αλλά και για την ελληνική εξωτερική πολιτική, από το 2019 όταν και η προσωρινή κυβέρνηση της χώρας υπέγραψε το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο με την κυβέρνηση Ερντογάν.
Πριν ακόμη γίνει γνωστό ότι στην Ανατολική Λιβύη η Βουλή θα εξετάσει το Μνημόνιο με το ερώτημα της επικύρωσής του, στην Αθήνα είχε ήδη διαμορφωθεί ένα σχέδιο για αποκατάσταση των διαύλων επικοινωνίας, τόσο με την κυβέρνηση Ντμπέιμπα στην Τρίπολη όσο και με τους δύο ισχυρούς παράγοντες εξουσίας στην Ανατολική Λιβύη: τον πρόεδρο του Κοινοβουλίου Ακίλα Σάλεχ και τον στρατηγό Χαφτάρ.
Είχε υπάρξει μάλιστα εντατική διπλωματική προετοιμασία (ο Έλληνας πρέσβης Ν. Γαριλιδης συναντήθηκε την περασμένη εβδομάδα με τον Λιβυο ΥΠΕΞ) ώστε εντός του Ιουνίου να πραγματοποιηθεί η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών, Γιώργου Γεραπετρίτη στην Τρίπολη, σε μια πρώτη υψηλού επιπέδου επαφή μετά την επίσκεψη του Κυριάκου Μητσοτάκη και του τότε ΥΠΕΞ, Νίκου Δένδια στη λιβυκή πρωτεύουσα τον Απρίλιο του 2021.
Έκτοτε μεσολάβησε η επεισοδιακή επίσκεψη Δένδια τον Νοέμβριο του 2022, όταν αρνήθηκε να συναντηθεί με τη Λίβυα ομόλογό του στο αεροδρόμιο της Τρίπολης, όπου είχε φθάσει για να συναντηθεί με τον πρόεδρο του Προεδρικού Συμβουλίου Μ. Μένφι, καθώς η υπουργός Εξωτερικών ήταν αυτή που είχε υπογράψει λίγο πριν ακόμη ένα Μνημόνιο με την Τουρκία για την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της χώρας από την τουρκική εταιρεία ΤΡΑΟ. Ο κ. Δένδιας τότε πέταξε στο Τομπρούκ, όπου συναντήθηκε με τον Ακίλα Σάλεχ, με τις σχέσεις έκτοτε να συνεχίζουν να είναι ουσιαστικά παγωμένες.
Το 2019, όταν η Αθήνα αιφνιδιάστηκε (αν και τα μηνύματα έρχονταν μήνες πριν) από το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο, βρήκε τα πρώτα στηρίγματα στην απόκρουση αυτής της πρωτοφανούς προσπάθειας σφετερισμού της ελληνικής υφαλοκρηπίδας στην Αίγυπτο, αλλά και στις αρχές της Ανατολικής Λιβύης, που για λόγους και εσωτερικούς τάχθηκαν εναντίον του Μνημονίου. Το γεγονός μάλιστα ότι το Τουρκολιβυκό Μνημόνιο είχε υπογραφεί από μια κυβέρνηση η οποία δεν είχε την εξουσιοδότηση και κυρίως ότι δεν επικυρώθηκε από τη Βουλή που εδρεύει στο Τομπρούκ, ήταν από τα επιχειρήματα για την ακυρότητα του Μνημονίου, πέραν φυσικά των κραυγαλέων παραβιάσεων των αρχών του Δικαίου της Θάλασσας.
Μετά το επεισόδιο του 2022, οι σχέσεις με την Τρίπολη έμειναν παγωμένες, ενώ ατόνησαν εντελώς οι σχέσεις με την Ανατολική Λιβύη.
Η επίσκεψη του γιου Χαφτάρ
Τη Δευτέρα έγινε γνωστό ότι είχε ζητηθεί άδεια πτήσης από τη Βεγγάζη για ιδιωτικό λίαρ τζετ που συνδέεται με την οικογένεια Χάφταρ. Διπλωματικά είχε υπάρξει ενημέρωση ότι επρόκειτο να έρθει για ένα 24ωρο στην Αθήνα ο γιος του Στρατηγού Χάφταρ για ιδιωτική επίσκεψη, καθώς η οικογένειά του έκανε διακοπές και θα συνέχιζαν για άλλον προορισμό.
Όμως, ήταν ίσως ο πιο «άσημος» από τα έξι παιδιά του Στρατάρχη Χάφταρ, ο Αλ Σαντίκ, ο οποίος ασχολείται με γεωργικές επιχειρήσεις. Και φυσικά, παρά τα όσα γράφτηκαν, δεν υπήρξε καμία επίσημη επαφή του στην Αθήνα.
Οι κρίσιμες σχέσεις
Το γεγονός ότι η Λιβύη είναι γειτονική χώρα και η στοιχειώδης συνεννόηση είναι αναγκαία όχι μόνο για τη διαχείριση των θεμάτων των θαλασσίων ζωνών, αλλά και του μεταναστευτικού, καθώς έχει γίνει πλέον η πρώτη πύλη εξόδου της παράνομης μετανάστευσης προς την Ελλάδα, επιβάλλει την αποκατάσταση των διαύλων επικοινωνίας.
Πολύ περισσότερο όταν, στην παρούσα φάση, η Λιβύη έχει απόλυτη ανάγκη τη στήριξη της Ευρώπης, και συνεπώς υπάρχει ένα ισχυρό εργαλείο στα χέρια της ελληνικής κυβέρνησης. Η Ελλάδα, επίσης, ως μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, έχει κρίσιμο ρόλο στις αποφάσεις του Συμβουλίου για τη Λιβύη, όπου τις προσεχείς ημέρες αναμένεται να τεθεί προς έγκριση η εισήγηση της απεσταλμένης του ΟΗΕ, η οποία προβλέπει συνολικό σχέδιο για την επίλυση της πολιτικής κρίσης στη χώρα.
Ο Γιώργος Γεραπετρίτης θα έχει εξαιρετικά δύσκολη αποστολή εφόσον οι συνθήκες ασφαλείας στη χώρα,που έχουν επιδεινωθεί τις τελευταίες εβδομάδες, επιτρέψουν την πραγματοποίηση της επίσκεψης, καθώς θα πρέπει να ισορροπήσει μεταξύ της Τρίπολης και του Τομπρούκ.
Η τελευταία κίνηση εκ μέρους της Βουλής να συγκροτήσει ειδική επιτροπή για την εξέταση του Τουρκολιβυκού Μνημονίου εκτιμάται ότι αποτελεί προειδοποιητικό μήνυμα προς την Αθήνα, αλλά και δέλεαρ προς την Αγκυρα. Αποκαλύπτει, όμως, και το βάθος της τουρκικής διείσδυσης στη Λιβύη, που πλέον δεν περιορίζεται μόνο στην κυβέρνηση της Τρίπολης, αλλά έχει κάνει βήματα και προς την άλλη πλευρά.
Η Τουρκία
Μεθοδικά τα τελευταία δύο χρόνια, η Τουρκία έχει αποκαταστήσει τις σχέσεις τόσο με τον Α. Σάλεχ όσο και με τον στρατηγό Χαφτάρ, οι οποίοι έχουν επισκεφθεί την Άγκυρα. Επαναλειτούργησε τουρκικό προξενείο στη Βεγγάζη και μόλις τον Απρίλιο ο γιος του στρατηγού Χαφτάρ, επικεφαλής του Λιβυκού Απελευθερωτικού Στρατού, έγινε δεκτός με τιμές από τον Τούρκο ομόλογό του, Γιασάρ Γκιουλέρ.
Τους τελευταίους μήνες, μάλιστα, έχουν υπάρξει βήματα προσέγγισης και των Αμερικανών με την πλευρά Χαφτάρ, παρά το γεγονός ότι ο ίδιος διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Μόσχα. Συγχρόνως, και το Κάϊρο έχει αρχίσει τις επίσημες επαφές με την κυβέρνηση Ντμπέιμπα, την οποία προηγουμένως δεν αναγνώριζε, διατηρώντας πάντως ισχυρή επιρροή και στην Ανατολική Λιβύη.
Μια επίσκεψη Έλληνα Υπουργού Εξωτερικών στην Τρίπολη θα πρέπει να συνδυαστεί με επίσκεψη και στην Ανατολική Λιβύη, ώστε να μη θεωρηθεί ότι η Ελλάδα διαλέγει «στρατόπεδο» σε αυτόν τον σιωπηρό (σε αυτή την περίοδο) εμφύλιο στη Λιβύη. Η πρακτική εξάλλου που ακολουθείται από άλλες επισκέψεις ξένων αξιωματούχων είναι συνδυασμένες επισκέψεις και στην Τρίπολη και στην Βεγγάζη- Αλ Κουμπα.
Αν και οι εσωτερικές εξελίξεις στη Λιβύη είναι απρόβλεπτες και η πορεία για την αποκατάσταση της ομαλότητας και τη διεξαγωγή εκλογών ώστε να προκύψει νόμιμη και αντιπροσωπευτική κυβέρνηση είναι μακρά, η Αθήνα πρέπει να επιδιώξει την ευκαιρία ώστε όχι μόνο να τεθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας για το μεταναστευτικό, στο οποίο θα εμπλακεί και η Ευρώπη, αλλά να συζητήσει συνολικά το πλαίσιο των σχέσεων και να τεθεί, βεβαίως, και το θέμα των θαλάσσιων ζωνών.
Τώρα... τρέχουμε
Η Λιβυκή κυβέρνηση, με την τελευταία χάραξη οικοπέδων τα οποία προσέφερε για αδειοδότηση, ακολούθησε τη μέση γραμμή την οποία είχε ορίσει η Ελλάδα μονομερώς βάσει του νόμου Μανιάτη και δεν έδειξε πρόθεση αμφισβήτησής της ή διεκδίκησης του τμήματος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας που θα της προσέφερε η εφαρμογή της «οριοθέτησης» του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου.
Ούτε επίσης υπήρξε ιδιαίτερη αντίδραση όταν προκηρύχθηκε η αδειοδότηση των δύο οικοπέδων νοτίως της Κρήτης, που επίσης ακολουθούν την ελληνική μέση γραμμή, επικαλύπτοντας περιοχές του Τουρκο-Λιβυκού Μνημονίου στην πλευρά της Λιβύης. Επίσης, και η Αίγυπτος στη διαμάχη της με τη Λιβύη για την οριοθέτηση της μεταξύ τους ΑΟΖ απέρριψε τη λιβυκή γραμμή οριοθέτησης, η οποία ακολουθεί το Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο, δημιουργώντας έτσι μια ντε φάκτο κατάσταση που ευνοεί τις ελληνικές θέσεις.
Η Λιβύη, στις επιστολές που είχε καταθέσει στον ΟΗΕ μετά τις αντιδράσεις της Αθήνας στο Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο (επιστολές 2019 και 2020), είχε, εκτός των άλλων, εκφράσει την πρόθεση για έναρξη διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα για την οριοθέτηση της ΑΟΖ. Αυτή τη δημόσια δέσμευση της Τρίπολης στον ΟΗΕ δεν θα πρέπει να αφήσει ανεκμετάλλευτη η Αθήνα, και θα πρέπει, έστω κι αν η κυβέρνηση Ντμπέιμπα είναι προσωρινή και αμφισβητείται, να επιδιωχθεί η δέσμευσή της για έναρξη προκαταρκτικών συναντήσεων με αντικείμενο την οριοθέτηση.
Με στόχο, εάν αυτή δεν αποδώσει, τότε να συνεχιστεί η διαδικασία για παραπομπή της διαφοράς στη Χάγη, όπου η Λιβύη έχει ήδη προσφύγει δύο φορές (οριοθέτηση με Μάλτα και Τυνησία).
Όμως για αυτές τις πρωτοβουλίες, εφόσον το επιτρέψουν οι συνθήκες, είναι αναγκαίο να υπάρξει ενημέρωση και συνεννόηση και με την Ανατολική Λιβύη, ώστε να μη θεωρηθεί ότι η Ελλάδα παίρνει το μέρος του Ντμπέιμπα στην εσωτερική σύγκρουση, και να γίνει ξεκάθαρο ότι η Ελλάδα θέλει να συνομιλήσει θεσμικά με τη γειτονική χώρα.
Διαφορετικά, θα υπάρχει ο κίνδυνος επιδίωξης τετελεσμένων από την πλευρά Χαφτάρ - Σάλεχ, οι οποίοι ήδη έχουν αποκαταστήσει τη σχέση τους με την Άγκυρα.
Επίσης, η Ανατολική Λιβύη είναι αυτή που έχει κρίσιμο ρόλο και στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού, καθώς από τις περιοχές που ελέγχει ξεκινούν τα «πλοία φαντάσματα» με εκατοντάδες μετανάστες από την Κεντρική Αφρική αλλά και την Αίγυπτο με προορισμό την Κρήτη.
Πηγή: protothema.gr