Οι πρώτες διερευνητικές κινήσεις της Αθήνας για τη δημιουργία ενός νέου πολυμερούς πλαισίου συνεργασίας στην Ανατολική Μεσόγειο φαίνεται ότι έχουν ήδη ξεκινήσει.
Σε μια από τις πιο ώριμες στιγμές των τελευταίων ετών, η ελληνική διπλωματία επιδιώκει την ενίσχυση του ρόλου της στην περιοχή, προωθώντας τη σύσταση ενός νέου σχήματος συνεργασίας με τη συμμετοχή πέντε παράκτιων χωρών: της Ελλάδας, της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Τουρκίας και της Λιβύης. Η πρωτοβουλία αυτή αποσκοπεί στην αντιστροφή του κλίματος έντασης που επικράτησε τα προηγούμενα χρόνια.
Όπως ανέφερε η εκπρόσωπος του Υπουργείου Εξωτερικών, Λάνα Ζωχιού, ο υπουργός Γιώργος Γεραπετρίτης παρουσίασε την πρόταση στον Τούρκο ομόλογό του, Χακάν Φιντάν, κατά τη συνάντησή τους στο περιθώριο του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων της ΕΕ στο Λουξεμβούργο. Τόνισε μάλιστα ότι ένα τέτοιο σχήμα μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμο ενόψει των μεγάλων γεωπολιτικών ανακατατάξεων παγκοσμίως.
Οι τέσσερις υπόλοιπες χώρες επιλέχθηκαν επειδή γειτνιάζουν θαλάσσια με την Ελλάδα και αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις στην περιοχή.
«Στόχος της Ελλάδας είναι η εμπέδωση σταθερότητας σε έναν χώρο που μέχρι σήμερα χαρακτηριζόταν από ανταγωνισμούς και εντάσεις», δήλωσε η εκπρόσωπος του ΥΠΕΞ, επισημαίνοντας ότι η Αθήνα θέλει να συμβάλλει ενεργά στη διαμόρφωση των εξελίξεων και όχι απλώς να τις παρακολουθεί.
Αδιαπραγμάτευτη προϋπόθεση για τη συμμετοχή είναι «η πλήρης προσήλωση στο Διεθνές Δίκαιο και ο απόλυτος σεβασμός της κυριαρχίας όλων των κρατών». Με άλλα λόγια, το νέο σχήμα δεν θα λειτουργεί κατά το δοκούν· όλοι οι συμμετέχοντες θα αποδέχονται κοινούς κανόνες.
Η πρόταση της Ελλάδας περιλαμβάνει πέντε βασικούς τομείς συνεργασίας: μεταναστευτικό, προστασία θαλάσσιου περιβάλλοντος, συνδεσιμότητα, οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών και πολιτική προστασία.
Προοπτική διεύρυνσης
Ο Γιώργος Γεραπετρίτης έχει υπογραμμίσει ότι το σχήμα μπορεί μελλοντικά να ανοίξει και σε άλλα κράτη της περιοχής που έχουν κοινά συμφέροντα. Παράλληλα, συνεχίζονται οι άτυπες ενημερώσεις του Έλληνα υπουργού προς τους ομολόγους του, αν και δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Η Αθήνα αναγνωρίζει ότι πρόκειται για ένα πολύπλοκο εγχείρημα.
Τα εμπόδια
Παρά τις θετικές προθέσεις, το «5×5» ήδη αντιμετωπίζει δυσκολίες. Κεντρικό ζήτημα αποτελεί η στάση της Τουρκίας, η οποία προβάλλει ενστάσεις σχετικά με θέματα κυριαρχίας και θαλασσίων ζωνών. Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική πλευρά επιμένει στον διάλογο, χωρίς ωστόσο να παρεκκλίνει από τις πάγιες «κόκκινες γραμμές» της.
Ο πρωθυπουργός αναφέρθηκε στα οφέλη της περιόδου ήρεμων νερών με την Τουρκία και δεν απέκλεισε ενδεχόμενη συνάντηση με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Όπως δήλωσε στην ΕΡΤ, «κάθε συνάντηση μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη, ακόμη κι αν δεν παράγει άμεσα αποτελέσματα», ενώ σημείωσε ότι η αποκλιμάκωση των εντάσεων τα τελευταία δύο χρόνια είναι θετική εξέλιξη.
Παράλληλα, η Τουρκία εξακολουθεί να μην αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία, γεγονός που περιπλέκει σημαντικά την υλοποίηση της πρωτοβουλίας. Η κατάσταση στη Λιβύη αποτελεί επίσης παράγοντα αστάθειας, καθώς η χώρα παραμένει διαιρεμένη. Το ζήτημα της εκπροσώπησης μεταξύ Τρίπολης και Βεγγάζης παραμένει ανοιχτό, ενώ το παράνομο τουρκολιβυκό μνημόνιο συνεχίζει να αποτελεί πηγή έντασης.
Η χρονική συγκυρία
Η πρωτοβουλία της Ελλάδας δεν είναι τυχαία. Η Αθήνα επιδιώκει να αξιοποιήσει τη νέα ισορροπία δυνάμεων. Οι νέες ενεργειακές συμφωνίες που υπεγράφησαν πρόσφατα την καθιστούν σημαντικό πάροχο ενεργειακής ασφάλειας για τα Βαλκάνια και την Ουκρανία, ενισχύοντας τον γεωπολιτικό της ρόλο. Παράλληλα, υπεγράφη συμφωνία για την έναρξη των τελικών μελετών διασύνδεσης των δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας Ελλάδας–Αιγύπτου, με στόχο τη μεταφορά ενέργειας προς την Ευρώπη.