Με δυνατό χαρτί την αμερικανική στήριξη της θέσης της στην προώθηση της ενεργειακής απεξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία, αλλά και στην αναζήτηση νέων πηγών ενέργειας στην ελληνική ΑΟΖ, η Ελλάδα διεκδικεί πλέον ενισχυμένο ρόλο στον υπό αναδιάταξη ενεργειακό χάρτη, αλλά και στη νέα αρχιτεκτονική ασφάλειας της Ευρώπης.
Μετά τη συμφωνία ExxonMobil – HELLENiQ Energy – Energean για τους υδρογονάνθρακες στο Ζάππειο, στο πλαίσιο των εργασιών της Διακυβερνητικής Διατλαντικής Συνεργασίας για την Ενέργεια, και με τις Ηνωμένες Πολιτείες να μεταφέρουν LNG μέσω του Κάθετου Διαδρόμου από τη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη προς τα Βαλκάνια, η γεωπολιτική σκακιέρα της ενέργειας κινείται με ταχύτητα.
Σε αυτή τη συγκυρία, η ιδέα του αγωγού EastMed, που θα συνδέει το Ισραήλ με την Ευρώπη μέσω Κύπρου και Ελλάδας, επανέρχεται δυναμικά στο προσκήνιο.
Ο Ισραηλινός υπουργός Ενέργειας και Υποδομών, Ελί Κοέν, μετά τη συνάντησή του στην Αθήνα με τους ομολόγους του από Ελλάδα, Κύπρο και ΗΠΑ, δήλωσε ότι έχει σημειωθεί «πολύ σημαντική πρόοδος» και πως οι Αμερικανοί «είναι πλέον πρόθυμοι να αναλάβουν σημαντικό ρόλο».
Η αναβίωση του σχεδίου EastMed, που είχε «παγώσει» λόγω κόστους και τεχνικών προκλήσεων, φαίνεται πλέον να εντάσσεται σε μια συνολική στρατηγική ενεργειακής αυτονομίας και ασφάλειας της Ευρώπης — και η Ελλάδα βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας.
Το 3+1 ως εργαλείο ισορροπίας
Ο Κωνσταντίνος Φίλης, εξηγεί στο skai.gr πως η πλατφόρμα 3+1 (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, ΗΠΑ) δεν αφορά αποκλειστικά τον αγωγό EastMed, αλλά μια ευρύτερη γεωπολιτική σύμπραξη.
«Το 3+1 είναι μια πλατφόρμα συνεργασίας που έχει ως άξονα την ενέργεια, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτή. Οι Ισραηλινοί, λόγω των κακών σχέσεών τους με την Τουρκία, ήθελαν να φέρουν πιο κοντά την Ελλάδα και την Κύπρο υπό μια αμερικανική ομπρέλα», σημειώνει.
Για την Αθήνα, η συνεργασία αυτή λειτούργησε ως επιβεβαίωση του ρόλου της στην περιοχή:
«Από ελληνικής και κυπριακής πλευράς ήταν μια επιβεβαίωση της θέσης των δύο κρατών, καθώς η συνεργασία με το Ισραήλ ερχόταν με την υποστήριξη των ΗΠΑ».
Η απουσία της Τουρκίας και τι σημαίνει
Η Τουρκία έχει πρακτικά αποκλειστεί από τη διαδικασία, κάτι που, σύμφωνα με τον κ. Φίλη, αποτελεί συνέπεια της δικής της στάσης. «Δεν είχαμε κανένα πρόβλημα με τη συμμετοχή της Άγκυρας, αν αποφάσιζε να εκλογικευτεί και να σεβαστεί τους κανόνες. Ήταν πρόβλημα της Τουρκίας ότι αυτοεξαιρέθηκε με τη συμπεριφορά της ως “νταής” της περιοχής».
Η συγκεκριμένη απομόνωση της Τουρκίας δίνει νέα σημασία στην τριμερή συνεργασία, καθώς η ενεργειακή ασφάλεια μετατρέπεται σε μέσο πολιτικής ισορροπίας.
Παρότι το σχέδιο του EastMed είχε «παγώσει», οι νέες συνθήκες το επαναφέρουν με διαφορετικό βάρος.
Ο κ. Φίλης εξηγεί ότι το έργο παραμένει γεμάτο προκλήσεις:
«Δεν γνωρίζουμε ακόμη αν αυτό που συμβαίνει θα οδηγήσει στην αναβίωση σχεδίων όπως ο EastMed. Ο αγωγός θα αντιμετωπίσει τα ίδια – και ίσως μεγαλύτερα – προβλήματα από το καλώδιο ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Κύπρο, τόσο τεχνικά όσο και πολιτικά».
Ωστόσο, η καθοριστική παράμετρος είναι η επιστροφή των ΗΠΑ στο προσκήνιο. «Αν ο EastMed έμπαινε κάτω από τις φτερούγες των Αμερικανών, αυτό θα έκανε τη διαφορά», υπογραμμίζει.
Τουρκία και LNG
Η σαφής αναφορά του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, προχθές, Παρασκευή, από το βήμα του Ζαππείου, με την οποία απευθύνθηκε τόσο στους Αμερικανούς υπουργούς όσο και στους Ευρωπαίους ομολόγους του ανέδειξε την τρύπα που παραμένει ανοιχτή για το σπάσιμο του εμπάργκο στο ρωσικό φυσικό αέριο με την ανοχή που επιδεικνύεται προς την Τουρκία.
«Πρέπει να επιβάλουμε την απαγόρευση· δεν μπορούμε να αφήνουμε το ρωσικό πετρέλαιο να μπαίνει στην Ευρώπη από την πίσω πόρτα, μέσω Τουρκίας», είπε χαρακτηριστικά ο πρωθυπουργός.
Η Τουρκία, με τον υποθαλάσσιο αγωγό TurkStream (χωρητικότητας 31,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως), που σχεδιάστηκε το 2016 και τέθηκε σε λειτουργία το 2020, επεδίωξε να ενισχύσει τη θέση της ως κόμβου μεταφοράς ενέργειας προς την Ευρώπη διοχετεύοντας και ρωσικό φυσικό αέριο, πέραν του αερίου από το Αζερμπαϊτζάν που έφτανε στην Ευρώπη μέσω του ΤΑΝΑΡ.
Το έργο αυτό αποτέλεσε και ένα φιλόδοξο σχέδιο της Μόσχας ώστε να έχει και δεύτερη έξοδο προς την Ευρώπη και να απεξαρτηθεί από την Ουκρανία, μέσω του εδάφους της οποίας διέρχονταν οι υφιστάμενοι αγωγοί. Η Τουρκία παίρνει επίσης ρωσικό φυσικό αέριο και από τον μικρότερης χωρητικότητας αγωγό Blue Stream (16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως).
Η Τουρκία, με τον αγωγό TurkStream, έχει εξασφαλίσει μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου για τις εσωτερικές της ανάγκες σε προνομιακές τιμές και ταυτόχρονα εξασφαλίζει σημαντικά κέρδη από τα τέλη διαμετακόμισης του ρωσικού φυσικού αερίου.
Παρά τους περιορισμούς που έχουν επιβληθεί στην εισαγωγή ρωσικού φυσικού αερίου λόγω του πολέμου στην Ουκρανία και των κυρώσεων που προωθούνται και από τις Ηνωμένες Πολιτείες επί προεδρίας Τραμπ προκειμένου να στερηθεί σημαντικούς πόρους η ρωσική πολεμική μηχανή, η Τουρκία συνεχίζει έως σήμερα να επωφελείται από τη συναλλαγή αυτή με τη Μόσχα.
Από τις αρχές του έτους έως και τον Ιούλιο είχαν μεταφερθεί στην Τουρκία 12,7 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ρωσικού φυσικού αερίου, παρουσιάζοντας αύξηση 26,4% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του 2024, ενώ έως τον Οκτώβριο, μέσω του TurkStream, μεταφέρθηκε ποσότητα 13 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ρωσικού φυσικού αερίου. Το 2024 οι συνολικές εξαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου προς την Τουρκία ανήλθαν σε 21,5 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Η Τουρκία, πάντως, έχει επιχειρήσει να προλάβει τις εξελίξεις και να λάβει θέση στην αγορά LNG, τόσο για την κάλυψη των δικών της αναγκών όσο και για να κατευνάσει πιθανές αμερικανικές αντιδράσεις σχετικά με τη διατήρηση και μάλιστα σε υψηλούς ρυθμούς της ενεργειακής σχέσης της με τη Μόσχα.
Η επιδίωξη της Αγκυρας
Η χώρα διαθέτει ήδη εγκαταστάσεις εισαγωγής LNG συνολικής δυναμικότητας 58 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων ετησίως, επαρκείς για να καλύψουν πλήρως τη ζήτησή της, συμπεριλαμβανομένων των πλωτών τερματικών σταθμών στο Ντόρτιολ και στο Σάρος. Η επιδίωξή της είναι να μπορεί να επανεξάγει LNG προς την Ευρώπη, κάτι που θα την καταστήσει περιφερειακό ενεργειακό κόμβο, σε συνδυασμό με τον ρόλο που είχε έως τώρα μέσω των αγωγών που μετέφεραν στο έδαφός της αζερικό και ρωσικό φυσικό αέριο.
Προκειμένου να ικανοποιήσει και την αμερικανική πλευρά, η κρατική ενεργειακή εταιρεία BOTAS υπέγραψε τον Σεπτέμβριο 20ετές συμβόλαιο με τη Mercuria για εισαγωγή περίπου 4 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων αμερικανικού LNG ετησίως από το 2026. Παράλληλα, υπέγραψε και προκαταρκτική συμφωνία με την αυστραλιανή Woodside Energy για προμήθεια περίπου 5,8 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων LNG σε διάστημα εννέα ετών, αρχής γενομένης το 2030.
Η αμερικανική στροφή και το «drill baby, drill»
Ο Κωνσταντίνος Φίλης τονίζει ότι η αλλαγή στάσης της Ουάσιγκτον είναι θεμελιώδης.
«Το 3+1, ουσιαστικά, είχε ακυρωθεί από την κυβέρνηση Μπάιντεν. Ο EastMed δεν ενδιέφερε ούτε τους Αμερικανούς ούτε τους Ευρωπαίους. Έρχεται τώρα ο Τραμπ, υπό το δόγμα “drill baby, drill” – όσο περισσότερες εξορύξεις, τόσο το καλύτερο – και αναβιώνει το σχέδιο».
Η πολιτική αυτή μετατόπιση, εάν επιβεβαιωθεί, ανοίγει εκ νέου τον δρόμο για τη συμμετοχή αμερικανικών εταιρειών και τη στήριξη του έργου ως αντίβαρου στη ρωσική επιρροή.
Για την Ευρώπη, το μήνυμα είναι σαφές: ο EastMed δεν είναι μόνο ένας αγωγός φυσικού αερίου, αλλά μια εναλλακτική διαδρομή που παρακάμπτει γεωπολιτικούς κινδύνους και μειώνει την εξάρτηση από τη Μόσχα ή τα σημεία αστάθειας της Ερυθράς Θάλασσας.
«Ο στόχος είναι να δημιουργηθεί ένας διάδρομος που θα αποτελεί εναλλακτική λύση στη ρωσική ενεργειακή διαδρομή και θα παρακάμπτει τους Χούθι», είχε δηλώσει ο Ισραηλινός υπουργός Ενέργειας.
Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι των αγωγών
Η ενεργειακή στρατηγική της Αθήνας δείχνει πλέον ξεκάθαρη: πολυδιάστατη, εξωστρεφής, με στόχο τη γεωπολιτική αναβάθμιση.
Από τη Ρεβυθούσα και την Αλεξανδρούπολη, έως τη νέα συμφωνία στο Ζάππειο, η χώρα αναδεικνύεται σε πύλη φυσικού αερίου, LNG και ηλεκτρικής ενέργειας προς την Ευρώπη.
Η επανεκκίνηση του EastMed, υπό την αμερικανική αιγίδα, έρχεται λοιπόν να συμπληρώσει αυτό το παζλ.
Η πιθανή επιστροφή του EastMed δεν είναι απλώς ένα ενεργειακό project.
Είναι η αντανάκλαση μιας νέας γεωπολιτικής εποχής στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Ελλάδα, η Κύπρος και το Ισραήλ ενώνουν τις δυνάμεις τους με τις ΗΠΑ για να διαμορφώσουν τον ενεργειακό χάρτη των επόμενων δεκαετιών.
Μπορεί το 3+1 να είναι ένα κομμάτι του παζλ που δεν ξέρουμε ακόμα πού ακριβώς θα τοποθετηθεί. Ενδέχεται όμως να καθορίσει ολόκληρη την εικόνα της περιοχής.
Με πληροφορίες από skai.gr - protothema.gr