Η δημοφιλής τουρκική σειρά του κρατικού καναλιού TRT 1, «Mehmed: Fetihler Sultanı», κατέκτησε για άλλη μια φορά την κορυφή της τηλεθέασης στην Τουρκία, με το 61ο επεισόδιο, το οποίο ήταν πλήρως αφιερωμένο στην άλωση της Τραπεζούντας από τον Μωάμεθ Β΄ το 1461.
Η επιλογή του θέματος δεν είναι τυχαία, καθώς η κατάληψη της Τραπεζούντας θεωρείται το τελικό κεφάλαιο της οθωμανικής επέκτασης στη Μικρά Ασία και τον Εύξεινο Πόντο, στέλνοντας ένα ισχυρό σύγχρονο πολιτικό μήνυμα για την ολοκλήρωση της «ιστορικής αποστολής» της ισχυρής, ενωμένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε σκηνή έντονου συμβολισμού, όπου ο ηθοποιός που υποδύεται τον «μάρτυρα» Ερεν Μπουλμπούλ υψώνει στις επάλξεις ένα λάβαρο με τρεις ημισελήνους, ενισχύοντας το εθνικιστικό και θρησκευτικό αφήγημα του «ιερού αγώνα».
Η Πολιτισμική στρατηγική της Τουρκίας ως Soft Power
Η μαζική επιτυχία σειρών όπως το «Mehmed: Fetihler Sultanı» δεν είναι απλώς τηλεοπτικό φαινόμενο, αλλά εντάσσεται σε μια συνεκτική πολιτιστική στρατηγική της Άγκυρας που χρησιμοποιεί την «ήπια ισχύ» (soft power) για την προώθηση της νεοοθωμανικής πολιτικής του «Στρατηγικού Βάθους» του Αχμέτ Νταβούτογλου.
Μέσω υπερπαραγωγών, όπως τα «Diriliş: Ertuğrul», «Kuruluş: Osman» και «Barbaroslar», η Τουρκία προβάλλει μια εξιδανικευμένη και ηρωική εικόνα της αυτοκρατορίας, ενισχύοντας την εθνική συνοχή στο εσωτερικό και νομιμοποιώντας συμβολικά την αναθεωρητική ρητορική της σε Ανατολική Μεσόγειο, Βαλκάνια και Μέση Ανατολή.
Η Επέκταση της ήπιας ισχύος σε Βαλκάνια και Μέση Ανατολή
Η πολιτισμική στρατηγική της Άγκυρας χρησιμοποιείται ως πολυεργαλείο επιρροής σε περιοχές με έντονη οθωμανική κληρονομιά και μουσουλμανικούς πληθυσμούς:
Στα Βαλκάνια
Τα Βαλκάνια θεωρούνται προνομιακή ζώνη για την άσκηση της τουρκικής ήπιας ισχύος. Στόχος είναι η δημιουργία μιας ζώνης χωρών φιλικών προς την Άγκυρα, με έμφαση στους Αλβανούς και τους Βόσνιους Μουσουλμάνους. Τα βασικά εργαλεία περιλαμβάνουν:
Διάδοση Πολιτισμού/Γλώσσας: Μέσω του Ινστιτούτου Yunus Emre, το οποίο προωθεί τον τουρκικό πολιτισμό και τη διδασκαλία της τουρκικής γλώσσας.
Αποκατάσταση Κληρονομιάς: Η Τουρκική Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης (ΤΙΚΑ) αναλαμβάνει την ανέγερση τεμενών και την αποκατάσταση οθωμανικών μνημείων, βιβλιοθηκών και τζαμιών, ενισχύοντας τη σύνδεση με το οθωμανικό παρελθόν.
Θρησκευτική Διπλωματία: Η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων (Diyanet) χρηματοδοτεί θρησκευτικές δραστηριότητες και την ανέγερση μεγάλων τεμενών (π.χ. στα Τίρανα), ενισχύοντας την επιρροή της.
Τηλεοπτικά Σίριαλ: Η μεγάλη δημοτικότητα των τουρκικών σειρών δημιουργεί έλξη και ενδιαφέρον για το «τουρκικό μοντέλο» (συνδυασμός Ισλάμ, δημοκρατίας και ελεύθερης αγοράς).
Πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η υπογραφή για δημιουργία τουρκικού σχολείου στη Χειμάρρα, με φερόμενη ανάδοχο την οργάνωση Türkiye Maarif Vakfı (Ιδρυμα Maarif). Το Ίδρυμα Maarif έχει θεσπιστεί από το τουρκικό Κοινοβούλιο, χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό και δημιουργήθηκε με αποστολή να αντικαταστήσει το δίκτυο σχολείων του Φετουλάχ Γκιουλέν σε όλο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένων των Βαλκανίων, καθιστώντας το επίσημο όργανο του τουρκικού κράτους και όχι έναν ιδιωτικό ή «ουδέτερο» εκπαιδευτικό φορέα.
Τη συμφωνία, μάλιστα, υπέγραψαν το Ιδρυμα Maarif και ο διορισμένος από τον Έντι Ράμα δήμαρχος Χειμάρρας, ο οποίος αντικατέστησε τον εκλεγμένο Φρέντι Μπελέρη, τον άνθρωπο που σήμερα βρίσκεται στη θέση του ευρωβουλευτή της ΝΔ έπειτα από την πολύκροτη υπόθεση της παράνομης κράτησής του, που ήταν αποτέλεσμα της πολιτικής στοχοποίησής του από το καθεστώς του σημερινού Αλβανού πρωθυπουργού.
Για τη Χειμάρρα –και συνολικά τη Βόρεια Ήπειρο– αυτό δεν είναι αθώο. Εκεί όπου η Ελλάδα παλεύει για την προστασία των περιουσιών και των δικαιωμάτων της ελληνικής μειονότητας, η Τουρκία επιχειρεί να διεισδύσει μεθοδικά. Ένα σχολείο δεν είναι κτήριο. Είναι φορέας διαμόρφωσης ταυτότητας. Και ταυτότητα που διαμορφώνεται σήμερα, αύριο γίνεται πολιτική στάση και γεωπολιτικό δεδομένο.
Στη Μέση Ανατολή
Στις μουσουλμανικές χώρες της Μέσης Ανατολής, η Τουρκία επιδιώκει να αναδειχθεί ως περιφερειακή δύναμη και πρότυπο (model country), λόγω του συνδυασμού συντηρητικής μουσουλμανικής δημοκρατίας και αναπτυσσόμενης οικονομίας. Η ήπια ισχύς εδώ εκδηλώνεται μέσω:
Οικονομικών Σχέσεων: Ανάπτυξη εμπορίου, επενδύσεων και προώθηση του τουρισμού (μέσω διευκολύνσεων βίζας), πριν από το 2015.
Πολιτισμική Προβολή: Τα τουρκικά τηλεοπτικά σίριαλ έχουν τεράστια απήχηση, συμβάλλοντας στην αύξηση της φήμης της χώρας και στην επέκταση της πολιτισμικής της επιρροής.
Η Τουρκία αξιοποιεί αυτά τα «άυλα εργαλεία» για να διαμορφώσει τις προτιμήσεις της ξένης κοινής γνώμης προς όφελός της, επιδιώκοντας την ηγεμονία στον ευρύτερο γεωγραφικό της χώρο, βασιζόμενη στον πολιτισμό, τις πολιτικές αξίες και την οικονομική ισχύ, αντί της στρατιωτικής επιβολής.