Η Χάρτα του ΟΗΕ είναι σαφής: «Όλα τα Μέλη στις διεθνείς τους σχέσεις θα απέχουν από την απειλή ή τη χρήση βίας, που εκδηλώνεται εναντίον της εδαφικής ακεραιότητας ή της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους είτε με οποιαδήποτε άλλη ενέργεια ασυμβίβαστη προς τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών» (άρθρο 2 παρ. 4).
Ο σεβασμός της εδαφικής ακεραιότητας ενός κράτους αποτελεί ακρογωνιαίο λίγο του διεθνούς δικαίου αλλά και συστατικό στοιχείο της έννοιας του κράτους. Η εδαφική κυριαρχία ορίζεται σε γενικές γραμμές ως το αποκλειστικό δικαίωμα ενός κράτους να ασκεί εξουσία στο σύνολο της επικράτειάς του.
Ταυτόχρονα είναι συνυφασμένη με μια σειρά κρίσιμων εννοιών και αρχών: με τη μη μονομερή αλλαγή συνόρων, με το δικαίωμα στην αυτοάμυνα ενός κράτους που δέχεται επίθεση, με τη μη αναγνώριση εδαφών που έχουν αποκτηθεί με χρήση βίας, με το σεβασμό των διεθνών αναγνωρισμένων συνόρων.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 αποτελεί τομή. Επέφερε ένα βαρύτατο ρήγμα στην διεθνή αρχιτεκτονική ασφαλείας, προσβάλλοντας κατάφωρα το απαραβίαστο των συνόρων, ξεκινώντας έναν μεγάλης κλίμακας πόλεμο στην Ουκρανία, για πρώτη φορά σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο -και χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων μεθόδους, όπως μετακινήσεις τοπικού πληθυσμού ή κατ’ επίφαση δημοψηφίσματα για προσάρτηση περιοχών της ανατολικής Ουκρανίας.
Ο ρωσικός πόλεμος στην Ουκρανία εισέρχεται στον πέμπτο χρόνο– με κανέναν νικητή τυπικά, όμως με μια Ρωσία που κατέχει παράνομα σημαντικά ουκρανικά εδάφη- τέσσερις ουκρανικές περιφέρειες και την Κριμαία από το 2014.
Η Μόσχα φέρεται, αν όχι να υπαγόρευσε, τουλάχιστον να συνδιαμόρφωσε, το πλαίσιο Τραμπ- Γουίτκοφ που παρουσιάστηκε πρόσφατα στον Ουκρανό πρόεδρο. Το σχέδιο αυτό εμπεριέχει σημαντικές εδαφικές παραχωρήσεις από το Κίεβο προς τη Μόσχα, μοιάζει σαν παράδοση άνευ όρων παρά σαν συμφωνία εκεχειρίας με γνώμονα τη διαρκή ειρήνη και τον αμοιβαίο σεβασμό. Για τη Ρωσία η Ουκρανία είναι «μη χώρα», ένα διεφθαρμένο μόρφωμα με επίφαση κρατικής συγκρότησης.
Μια διαπραγμάτευση επί των ρωσικών εδαφικών διεκδικήσεων – που συναρτώνται με την αξίωση για παραίτηση της Ουκρανίας να διεκδικήσει μια θέσηςστο ΝΑΤΟ- θα ήταν από μόνη της μια κακή βάση εκκίνησης. Θα αποτελούσε μια επικίνδυνη ρευστοποίηση ενός «άκαμπτου» κανόνα του διεθνούς δικαίου: του σεβασμού των συνόρων. Αυτό θα δημιουργούσε ένα νομικό πολιτικό προηγούμενο χωρίς επιστροφή.
Το Ουκρανικό και το θέμα της εδαφικής κυριαρχίας αναπόφευκτα θα «πέσει» και στην εξάμηνη εκ περιτροπής προεδρία της ΕΕ, που αναλαμβάνει η Κυπριακή Δημοκρατία σε λίγες εβδομάδες. Μια χώρα που βιώνει μέχρι σήμερα τις συνέπειες μιας άλλης επώδυνης κατοχής στο βόρειο τμήμα του νησιού. Ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης μάλιστα βρέθηκε στο Κίεβο αυτή την εβδομάδα και συνάντησε τον Ουκρανό ομόλογό του, Ζελένκσι.
Μια εκ περιτροπής προεδρία δεν μπορεί να κάνει πολλά, μπορεί όμως να θέσει ένα πλαίσιο συζήτησης, ειδικά σε μια χρονική συγκυρία όπου ο ιστορικός χρόνος είναι εξαιρετικά συμπυκνωμένος, οι ΗΠΑ απρόβλεπτες και η Μόσχα αποφασισμένη για τετελεσμένα. Αυτό τουλάχιστον το πλαίσιο συζήτησης που εκ των πραγμάτων θα είναι ευρωπαϊκό, ας τεθεί με θάρρος, από τους ίδιους τους Ευρωπαίους, πριν χαθεί άλλη μια ευκαιρία.
Αν χάσει η Ευρώπη την τελευταία ίσως ευκαιρία να προασπίσει τη γραμμή του ουκρανικού μετώπου -που είναι και η τελευταία γραμμή του ευρωπαϊκού μετώπου-το επόμενο ιστορικό κεφάλαιο θα γραφτεί με όρους επιβολής, βίας, αναρχίας.
Πηγή: Deutsche Welle / Δήμητρα Κυρανούδη