Με τη νέα Εθνική Στρατηγική Ασφαλείας των ΗΠΑ, ο Αμερικανός πρόεδρος διαμηνύει ανοιχτά την πρόθεσή του να στηρίξει ιδεολογικά συγγενή ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη, υποστηρίζοντας ότι στόχος είναι να «σωθεί» η ήπειρος και να αποκατασταθεί το «μεγαλείο» της. Ωστόσο, όπως επισημαίνει η δημοσιογράφος των New York Times Κατρίν Μπένχολντ, η ανταπόκριση από τα ευρωπαϊκά «πατριωτικά κόμματα» είναι, με ελάχιστες εξαιρέσεις, αξιοσημείωτα υποτονική.
Το σχετικό κεφάλαιο της στρατηγικής των ΗΠΑ για την Ευρώπη, με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Προώθηση του Ευρωπαϊκού Μεγαλείου», θυμίζει περισσότερο πολιτικό μανιφέστο της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς παρά επίσημο κρατικό έγγραφο. Υιοθετεί επιχειρήματα περί «αλλοίωσης» της ευρωπαϊκής ταυτότητας λόγω μετανάστευσης, καταγγέλλει τις ελίτ για φίμωση της ελευθερίας του λόγου και παρουσιάζει την ήπειρο ως αδύναμη και σε παρακμή — μια ρητορική που ο Ντόναλντ Τραμπ έχει επαναλάβει δημόσια, χαρακτηρίζοντας τα ευρωπαϊκά κράτη «παρακμάζοντα».
Στο ίδιο πλαίσιο, η Ουάσιγκτον υποστηρίζει ότι οφείλει να ενισχύσει δυνάμεις που αντιστέκονται στην «τρέχουσα πορεία» της Ευρώπης, στηρίζοντας κόμματα που έχουν στο επίκεντρο της πολιτικής τους την αντιμετανάστευση και την εθνική κυριαρχία.
Οργή στις Βρυξέλλες, σιωπή στα δεξιά
Το έγγραφο προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Αντόνιο Κόστα και η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατηγόρησαν ανοιχτά τις ΗΠΑ για ωμή παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις της Ευρώπης, τονίζοντας ότι υπονομεύεται η ίδια η ευρωπαϊκή κυριαρχία που, υποτίθεται, η Ουάσιγκτον επικαλείται.
Το ερώτημα, όμως, είναι πώς αντέδρασαν τα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα, τα οποία θεωρητικά θα έπρεπε να είναι οι βασικοί ωφελημένοι αυτής της αμερικανικής στρατηγικής. Σύμφωνα με τη Μπένχολντ, πλην ορισμένων εξαιρέσεων — όπως το γερμανικό AfD — η στάση τους χαρακτηρίζεται από προσεκτική σιωπή.
Η αιτία είναι, όπως σημειώνει, βαθύτερη: η δεύτερη θητεία Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» δεν συνδυάζεται εύκολα με το «Πρώτα η Γερμανία», «Πρώτα η Γαλλία» ή «Πρώτα η Βρετανία».
Από τον ενθουσιασμό στην επιφύλαξη
Το 2016, η πρώτη εκλογή Τραμπ είχε προκαλέσει ενθουσιασμό στην ευρωπαϊκή ακροδεξιά, που την εξέλαβε ως προάγγελο της δικής της ανόδου. Σήμερα, όμως, τα πράγματα είναι πιο σύνθετα. Το AfD επιχειρεί να καλλιεργήσει δεσμούς με το κίνημα MAGA, ενώ ακροδεξιοί σχηματισμοί σε χώρες όπως η Ολλανδία και η Ουγγαρία έχουν επικροτήσει την καταστολή κινημάτων όπως το Antifa στις ΗΠΑ. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι μιλά για την ανάγκη να «ξαναγίνει η Δύση μεγάλη». Όμως αυτές οι δηλώσεις δεν αρκούν για να γεφυρώσουν τις ουσιαστικές διαφορές.
Οι ψηφοφόροι στέλνουν μήνυμα
Καθοριστικό ρόλο παίζει και η στάση των ίδιων των ψηφοφόρων της ακροδεξιάς. Μετά την ανακοίνωση των σαρωτικών δασμών από τον Τραμπ, δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) κατέγραψε έντονη επιφυλακτικότητα. Στη Γερμανία, μόλις το 20% των ψηφοφόρων του AfD θεωρεί ότι ο Τραμπ ωφελεί τη χώρα τους, ενώ σχεδόν οι μισοί πιστεύουν το αντίθετο. Παρόμοια εικόνα καταγράφεται στη Γαλλία μεταξύ των υποστηρικτών της Μαρίν Λεπέν, ενώ μόνο στη Βρετανία οι απόψεις εμφανίζονται πιο μοιρασμένες.
Ο διευθυντής του ECFR, Μαρκ Λέναρντ, τονίζει ότι η επιθετική και απρόβλεπτη εμπορική πολιτική του Τραμπ είναι ευρέως αντιδημοφιλής στην Ευρώπη, ακόμη και μεταξύ κοινωνικών ομάδων που αποτελούν εκλογική δεξαμενή της ακροδεξιάς. Το «brand Τραμπ», όπως λέει, ενέχει σοβαρούς πολιτικούς κινδύνους.
Δεν είναι τυχαίο ότι η συμπρόεδρος του AfD, Άλις Βάιντελ, χαρακτήρισε τους δασμούς «εξαιρετικά κακούς» για τη Γερμανία, ενώ ο Ζορντάν Μπαρντελά του Εθνικού Συναγερμού μίλησε για «οικονομικό πόλεμο» από πλευράς ΗΠΑ.
«Πρώτα ποια χώρα;»
Σύμφωνα με τη Μπένχολντ, το σύνθημα «Πρώτα η Αμερική» λειτουργεί ως γρίφος για την ευρωπαϊκή ακροδεξιά. Όπως σημειώνει ο Λέναρντ, τα κόμματα αυτά μπορούν εύκολα να συμφωνήσουν με τον Τραμπ σε ζητήματα μετανάστευσης ή «αντι-woke» κουλτούρας. Όμως εκεί που εμφανίζεται το πραγματικό ρήγμα είναι στα σκληρά εθνικά συμφέροντα: το εμπόριο και την ασφάλεια.
Εκεί ακριβώς χαράσσεται και το όριο των συμμαχιών. Όσο τα ακροδεξιά κόμματα εμφανίζονται ως αντισυστημικές δυνάμεις, η ρητορική σύμπλευση είναι εύκολη. Όταν όμως καλούνται να ευθυγραμμιστούν με τον ηγέτη της ισχυρότερης χώρας του κόσμου — του οποίου οι αποφάσεις έχουν άμεσο κόστος για τις δικές τους κοινωνίες — τα πράγματα περιπλέκονται.
Το ερώτημα παραμένει ανοιχτό: αν αυτά τα κόμματα βρεθούν στην εξουσία, θα μπορέσουν πράγματι να αντισταθούν στον Τραμπ στο όνομα του «Πρώτα η χώρα μου» ή θα αποδειχθούν πιο διστακτικοί σύμμαχοι απ’ ό,τι προσδοκά η Ουάσιγκτον; Οι πρώτες ενδείξεις δείχνουν ότι η απάντηση μόνο αυτονόητη δεν είναι.