«Η Ευρώπη βρίσκεται σε πόλεμο», δήλωσε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του εκτελεστικού και διοικητικού οργάνου της ΕΕ, σε ομιλία της για την κατάσταση της Ένωσης στις 10 Σεπτεμβρίου.
«Αυτή τη στιγμή χαράσσονται οι γραμμές μάχης για μια νέα παγκόσμια τάξη βασισμένη στην ισχύ».
Η Ευρώπη πρέπει να αγωνιστεί για τις αξίες της και για το δικαίωμα να επιλέξει το πεπρωμένο της, είπε.
Η φον ντερ Λάιεν περιέγραψε έναν κόσμο στον οποίο «οι σχέσεις εξάρτησης χρησιμοποιούνται αδίστακτα ως όπλα» και στον οποίο «πολλές μεγάλες δυνάμεις είναι είτε αμφίθυμες είτε ανοιχτά εχθρικές προς την Ευρώπη».
Βεβαίως, τα παλιά ελαττώματα της πανευρωπαϊκής διακυβέρνησης – ανιαρή ρητορική, γραφειοκρατικές διαμάχες και δαπανηροί συμβιβασμοί που ικανοποιούν όλους – παραμένουν.
Παρ’ όλα αυτά, στα κεντρικά γραφεία της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, δύο πολύ διαφορετικοί θεσμοί στις αντίθετες άκρεις της πόλης, τους τελευταίους μήνες έχει σημειωθεί μια ριζική αλλαγή στο κλίμα, σύμφωνα με το The Economist.
Απειλούμενη Ευρώπη
Οι Ευρωπαίοι «αρχίζουμε να οργανωνόμαστε μόνο όταν απειλούμαστε», λέει ένας αξιωματούχος. Οι απειλές είναι πλέον σαφείς.
Οι πιο επείγουσες αφορούν τρεις ισχυρούς άνδρες που αντιμετωπίζουν την Ευρώπη με περιφρόνηση ή εχθρότητα: τους προέδρους Ντόναλντ Τραμπ, Βλαντιμίρ Πούτιν και Σι Τζινπίνγκ.
Οι Βρυξέλλες έχουν καταλήξει σε μια ζοφερή συνειδητοποίηση.
Ο πόλεμος μαίνεται στην ευρωπαϊκή ήπειρο, στην Ουκρανία, και κανένας από αυτούς τους ισχυρούς άνδρες δεν καθοδηγείται από οτιδήποτε μοιάζει με ευρωπαϊκές αξίες.
Το βαθύ κράτος της Ευρώπης κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ότι ο πόλεμος μπορεί να πλησιάσει ακόμη περισσότερο.
Στις 13 Οκτωβρίου, ο επικεφαλής της γερμανικής υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών δήλωσε στο κοινοβούλιο της χώρας του ότι η Ρωσία είναι αποφασισμένη να επεκτείνει την επιρροή της στην Ευρώπη, ιδίως στη Γερμανία, και «δεν θα διστάσει να προχωρήσει σε άμεση στρατιωτική αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ, αν χρειαστεί».
Οι σοβαρές συγκυρίες αντιμετωπίζονται με σκληρή πολιτική.
Υπάρχει ασφάλεια και προστασία;
Τα τελευταία 30 χρόνια, η Ευρώπη απολάμβανε κυρίως αυξανόμενη ασφάλεια και ευημερία.
Καθώς νέα μέλη προσχωρούσαν στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ και οι μνήμες του πολέμου και της δικτατορίας στην Ευρώπη ξεθώριαζαν, η ζωή έμοιαζε με μια μεγαλοπρεπή πρόοδο στην «ιεραρχία των αναγκών» που περιέγραψε τη δεκαετία του 1940 ο Αμερικανός ψυχολόγος Άμπραχαμ Μάσλοου.
Πάνω από αυτό έρχεται η «ασφάλεια και προστασία», είτε αυτό σημαίνει απουσία πολέμου, καθαρό περιβάλλον ή ελευθερία από έντονη ένδεια.
Καθώς οι κυβερνήσεις δημιούργησαν κράτη πρόνοιας και έλεγξαν τη ρύπανση, οι προοδευτικοί κάλεσαν την Ευρώπη να αντιμετωπίσει προβλήματα που ευθυγραμμίζονται με τις ανώτερες ανάγκες του Μάσλοου.
Αυτές περιλαμβάνουν την «αγάπη και την ένταξη», την «εκτίμηση» και την «αυτοπραγμάτωση», ή την αναζήτηση μιας ζωής με σκοπό και χαρά.
Στροφή στα δεξιά
Οι ευρωπαίοι ψηφοφόροι φαίνεται να επικεντρώνονται σε πιο βασικές ανάγκες.
Έχουν εκλέξει μια σειρά συντηρητικών εθνικών κυβερνήσεων, οι οποίες έχουν στείλει αντίστοιχα σκληρούς πολιτικούς να διοικήσουν τους θεσμούς της ΕΕ. Μετά από χρόνια κατά τα οποία ψήφιζε επαχθείς περιβαλλοντικές και κοινωνικές ρυθμίσεις, η Ένωση αφιερώνει πλέον μεγάλο μέρος του χρόνου της στην κατάργηση κανόνων που καταστρέφουν θέσεις εργασίας.
Οι νέοι ευρωπαϊκοί νόμοι που μπορούν να εξασφαλίσουν πλειοψηφία, είτε στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή είτε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, συχνά περιλαμβάνουν σκληρές πολιτικές, όπως η απομάκρυνση των αιτούντων άσυλο.
Υπάρχει λιγότερη αφέλεια σχετικά με άλλες μεγάλες δυνάμεις.
Στις αρχές του έτους, ορισμένοι ευρωπαίοι πολιτικοί επιδίωξαν στενότερους δεσμούς με την Κίνα ως αντιστάθμισμα στην αμερικανική εκφοβιστική τακτική.
Η εμπορική πολιτική και οι σχέσεις με τις ΗΠΑ του Τραμπ
Σήμερα, η εξάρτηση από την Κίνα αποτελεί μεγαλύτερο πρόβλημα, καθώς ο γίγαντας αυτός χρησιμοποιεί την κυριαρχία του σε σπάνια ορυκτά και άλλα κρίσιμα εφόδια για να κερδίσει τον εμπορικό πόλεμο με τον Τραμπ και αντιμετωπίζει τις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις ως παράπλευρες απώλειες.
Η εμπορική πολιτική χαρακτηρίζεται από ρεαλισμό. Σε συνεντεύξεις, αξιωματούχοι στις Βρυξέλλες δείχνουν ανυπομονησία για τις διαμαρτυρίες σχετικά με το «καλοκαίρι της ταπείνωσης» της ΕΕ λόγω των μονόπλευρων εμπορικών συνομιλιών με την Αμερική.
Θα ήταν μη ρεαλιστικό να ελπίζουμε στην προστασία της αυτοεκτίμησης της ΕΕ, δεδομένης της επιρροής της Αμερικής και της προθυμίας της να επιβάλλει πόνο στους εμπορικούς της εταίρους.
«Δεν έχει νόημα να διαμαρτυρόμαστε» για τον Τραμπ, λέει κατηγορηματικά ένας αξιωματούχος.
Και υπάρχει οδυνηρή σαφήνεια σχετικά με την αμυντική συμμαχία της Ευρώπης με την Αμερική.
Μετά την τελευταία ανατροπή του Τραμπ σχετικά με την Ουκρανία, υπάρχει εκνευρισμός για το χρόνο και την ενέργεια που ξοδεύουν οι Ευρωπαίοι ηγέτες για τον «έλεγχο των ζημιών» που προκαλεί ο Τραμπ.
Αλλά η θλίψη και η άρνηση για την αναξιοπιστία της Αμερικής έχουν δώσει τη θέση τους στην παραίτηση. Τώρα θεωρείται δεδομένο ότι η Αμερική δεν θα δώσει άλλη βοήθεια στην Ουκρανία και ότι ακόμη και η προθυμία της να πουλήσει προηγμένα όπλα στους Ευρωπαίους για δωρεά στην Ουκρανία δεν θα διαρκέσει.
Υπάρχει ανεξάρτητη αμυντική πολιτική;
Όσον αφορά την ευρύτερη άμυνα της Ευρώπης, το Σχέδιο Α είναι να συνεργαστεί με την Αμερική για όσο το δυνατόν περισσότερο.
Η Ευρώπη εξακολουθεί να βασίζεται στην Αμερική για «κρίσιμους παράγοντες», όπως πληροφορίες από δορυφόρους, όπλα μακράς εμβέλειας, αεράμυνα, βαριά μεταφορικά αεροσκάφη και τα ψηφιακά συστήματα που συνδέουν τα διάφορα όπλα μεταξύ τους.
Υπάρχουν πολλές συζητήσεις για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων, αλλά και συμφωνία ότι δεν μπορεί να αντικαταστήσει πλήρως την Αμερική ως προμηθευτή για δέκα ή περισσότερα χρόνια, κάτι που είναι πολύ αργό για μια ήπειρο που επανεξοπλίζεται για να αποτρέψει τη Ρωσία από το να την επιτεθεί.
Ο φόβος για τη Ρωσία κάνει τους αξιωματούχους να διστάζουν να ασχοληθούν ακόμη και με το πιο ευαίσθητο ζήτημα, αν η Ευρώπη χρειάζεται ένα Σχέδιο Β για την ασφάλειά της, σε περίπτωση που η Αμερική αποχωρήσει κάποια μέρα.
Κάποιοι φοβούνται ότι το να συζητήσουν την εγκατάλειψη της Αμερικής σημαίνει να προσκαλέσουν μια ρωσική επίθεση.
Άλλοι επιδιώκουν να εντοπίσουν επενδύσεις που λειτουργούν τόσο με το Σχέδιο Α όσο και με το Σχέδιο Β: είτε κάνοντας την Ευρώπη καλύτερο εταίρο για την Αμερική, είτε βοηθώντας την να προχωρήσει μόνη της.
Ο παλιός κόσμος σχεδιάζει μια νέα αρχή
Η ευρωπαϊκή ενότητα παραμένει στόχος. Δεν είναι πλέον δόγμα. Εάν η επιμονή στην ομοφωνία δίνει δικαίωμα βέτο σε φιλικά προς τη Μόσχα μέλη της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, όπως η Ουγγαρία, οι συνασπισμοί των προθύμων είναι ένας πρακτικός τρόπος για τον συντονισμό της ευρωπαϊκής άμυνας και της υποστήριξης προς την Ουκρανία.
Θεωρείται αναπόφευκτο ότι οι χώρες που βρίσκονται πιο κοντά στη Ρωσία θα αναλάβουν ηγετικό ρόλο στην αποτροπή του Πούτιν.
Η σοβαρότητα της Ευρώπης είναι ευπρόσδεκτη, αλλά η αλλαγή απαιτεί χρόνο.
Δυστυχώς, οι μεγάλοι παίκτες, με πρώτους τη Βρετανία και τη Γαλλία, είναι χρεοκοπημένοι.
Η Ευρώπη αντιλαμβάνεται τους κινδύνους που αντιμετωπίζει.
Με λίγη (ή πολύ) τύχη, δεν είναι τόσο αργά.