Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το μυθιστόρημα 1984 του Τζορτζ Όργουελ γνώρισε απρόσμενη άνθηση στη ρωσική αγορά βιβλίου. Σε βιβλιοπωλεία της Μόσχας και της Αγίας Πετρούπολης, το έργο έγινε σύμβολο σιωπηρής διαμαρτυρίας απέναντι σε ένα κράτος που εντείνει τη λογοκρισία, την προπαγάνδα και τον έλεγχο της κοινωνίας. Παρά τους περιορισμούς και τις απαγορεύσεις, οι Ρώσοι συνεχίζουν να διαβάζουν – με το 1984 να συγκαταλέγεται στα πιο κλεμμένα βιβλία, μαζί με το ίδιο το ρωσικό Σύνταγμα, που εγγυάται ελευθερίες οι οποίες στην πράξη έχουν συρρικνωθεί.
Τα τελευταία χρόνια, η καταστολή έχει επεκταθεί σε κάθε πτυχή της ζωής: από το κλείσιμο ανεξάρτητων ΜΜΕ και τον αποκλεισμό κοινωνικών δικτύων, έως τη φίμωση των διαδηλώσεων και τη στοχοποίηση μειονοτήτων, όπως η LGBT κοινότητα. Ο νόμος περί «ξένων πρακτόρων» μετατράπηκε σε εργαλείο εξόντωσης κάθε φωνής που αποκλίνει από την επίσημη γραμμή. Ο αριθμός όσων βρίσκονται στη σχετική λίστα έχει υπερτριπλασιαστεί, καλλιεργώντας ένα κλίμα φόβου και αυτολογοκρισίας.
Στα πρώτα στάδια του πολέμου, το Κρεμλίνο επιδίωξε να περιορίσει την αντίδραση χωρίς καθολική καταστολή, παρουσιάζοντας τη σύγκρουση ως μια σύντομη «ειδική στρατιωτική επιχείρηση». Δημιουργήθηκε έτσι μια διπλή πραγματικότητα: όσοι δεν αντιδρούσαν μπορούσαν να συνεχίσουν μια φαινομενικά φυσιολογική ζωή, ενώ η παραμικρή απόκλιση τιμωρούνταν παραδειγματικά. Με τον πόλεμο να παρατείνεται, όμως, η βία, η οικονομική πίεση και η ανασφάλεια μπήκαν στην καθημερινότητα όλων.
Παράλληλα, το καθεστώς επιχειρεί να οικοδομήσει μια νέα ιδεολογία, βασισμένη στις λεγόμενες «παραδοσιακές αξίες» και στην απόρριψη της Δύσης. Ωστόσο, το αφήγημα αυτό συγκρούεται με την πραγματικότητα μιας κοινωνίας που έχει ζήσει την παγκοσμιοποίηση και τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Η απόσταση ανάμεσα στην επίσημη προπαγάνδα και την εμπειρία των πολιτών μεγαλώνει, ενώ η κόπωση από τον πόλεμο γίνεται ολοένα πιο εμφανής.
Μέσα σε αυτή τη γκρίζα ζώνη αβεβαιότητας, η καταστολή αποκτά συχνά παράλογες διαστάσεις: απαγορεύσεις βιβλίων, θεατρικών έργων, ακόμη και καλλιτεχνικών αναφορών που θεωρούνται «ύποπτες». Ταυτόχρονα, η κοινωνία ενθαρρύνεται να αυτοαστυνομεύεται, με καταγγελίες και διώξεις να γίνονται καθημερινό φαινόμενο.
Κι όμως, παρά τη σκλήρυνση του καθεστώτος, η «ρωσική εκδοχή» του 1984 παραμένει ανολοκλήρωτη. Ρήγματα αντίστασης εξακολουθούν να υπάρχουν: δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες και απλοί πολίτες βρίσκουν μικρούς, συχνά συμβολικούς τρόπους να αμφισβητούν την εξουσία. Σε γκράφιτι, σε χρώματα, σε υπαινιγμούς, επιμένουν να θυμίζουν ότι ακόμη και σε ένα καθεστώς φόβου, η πλήρης σιωπή δεν έχει επιβληθεί.