Η εκδήλωση είχε όλα τα τυπικά χαρακτηριστικά της Ασούρα, της τελετουργικής περιόδου πένθους των σιιτών μουσουλμάνων στο Ιράν. Τα γονατισμένα πλήθη ήταν ντυμένα στα μαύρα. Χτυπούσαν το στήθος τους ρυθμικά. Στη συνέχεια, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, έγνεψε στον άνδρα που ηγούνταν των ψαλμών και του ψιθύρισε κάτι στο αυτί.
Χαμογελώντας, εκείνος άρχισε να τραγουδά κάτι που θα έμοιαζε εντελώς παράταιρο σε θρησκευτική τελετή για την Ισλαμική Δημοκρατία πριν από λίγες εβδομάδες: «Ε, Ιράν, Ιράν», ένας πατριωτικός ύμνος.
«Στην ψυχή και στο πνεύμα μου, παραμένεις, ω πατρίδα», τραγούδησε, ενώ το πλήθος επαναλάμβανε τα λόγια. «Ας χαθεί η καρδιά που δεν τρέμει για σένα».
Το Ιράν μετά τον πόλεμό του με το Ισραήλ –στον οποίο προσχώρησαν για λίγο οι Ηνωμένες Πολιτείες– είναι βαθιά τραυματισμένο. Η στρατιωτική του άμυνα έχει πληγεί, όπως και το πυρηνικό του πρόγραμμα, ενώ ο πληθυσμός του πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος κατά τη διάρκεια του πολέμου των 12 ημερών.
Εν μέσω αυτής της ζοφερής κατάστασης, η ηγεσία της χώρας βλέπει μια ευκαιρία. Η οργή για τις επιθέσεις έχει πυροδοτήσει έκρηξη εθνικιστικών συναισθημάτων, τα οποία ελπίζουν να διοχετεύσουν για να στηρίξουν μια κυβέρνηση που αντιμετωπίζει τρομακτικές οικονομικές και πολιτικές προκλήσεις. Το αποτέλεσμα είναι η επιστροφή στην αρχαία περσική παράδοση και στα πατριωτικά σύμβολα, όπως αναφέρεται σε ανάλυση των New York Times. Πρόκειται για μία πολιτιστική παράδοση που πολλοί από τους κοσμικούς εθνικιστές ηγέτες του Ιράν κάποτε θεωρούσαν κτήμα τους και που, πλέον, προσπαθεί να κάνει δικό της κτήμα η συντηρητική θεοκρατία, η οποία απέφευγε την προ-ισλαμική επαναστατική κληρονομιά του Ιράν.
Στην αρχαία πόλη Σιράζ, μία γιγαντοαφίσα απεικονίζει τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου να γονατίζει μπροστά σε άγαλμα του Σαπώρη Α΄, Πέρση βασιλιά του 3ου αιώνα. Η σκηνή είναι εμπνευσμένη από ζωφόρο προερχόμενη από τα ερείπια της αρχαίας Περσέπολης.
Στην πλατεία Βανάκ, εκεί όπου «χτυπά η καρδιά» δημοφιλούς εμπορικής περιοχής της Τεχεράνης, δεσπόζει γιγαντοαφίσα με τον τοξότη Αράς, μυθολογική φιγούρα που λέγεται ότι δημιούργησε τα σύνορα του Ιράν εκτοξεύοντας τα βέλη του. Σήμερα, αντί για βέλη, είναι οι πύραυλοι της Ισλαμικής Δημοκρατίας που εκτοξεύονται με το τόξο του.
Ποιες είναι οι εμφανείς αλλαγές
«Γινόμαστε μάρτυρες της ένωσης της σιιτικής ταυτότητας με τον ιρανικό εθνικισμό – και αυτό είναι το αποτέλεσμα της επίθεσης στο Ιράν», δήλωσε ο Μοχσέν Μπορχανί, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης και γνωστός πολιτικός σχολιαστής.
Καθώς αξιόπιστα στοιχεία δημοσκοπήσεων που να προσφέρουν ακριβείς πληροφορίες για το λεγόμενο «κοινό αίσθημα» δεν υπάρχουν, η αποτελεσματικότητα αυτής της πατριωτικής στροφής έχει συζητηθεί έντονα.
Κάποιοι Ιρανοί είναι επιφυλακτικοί ως προς το αν ο νέος εθνικισμός ενισχύει τη δημοτικότητα της κυβέρνησης, υποστηρίζοντας ότι απηχεί την εκτεταμένη οργή για τις ισραηλινές και τις αμερικανικές επιθέσεις.
Πριν από τις ισραηλινές επιθέσεις, κάποιοι αναλυτές προέβλεπαν εσωτερικές ταραχές αυτό το καλοκαίρι: Παράλληλα με την οικονομική κρίση, οι προμήθειες νερού, ηλεκτρικού ρεύματος και καυσίμων του Ιράν είχαν μειωθεί επικίνδυνα, λόγω των θερμοκρασιών που ανέβηκαν στα ύψη.
Ο πόλεμος οδήγησε σε αντίθετα αποτελέσματα. Τώρα, κάποιοι Ιρανοί μοιάζουν πρόθυμοι να ανεχθούν περισσότερους κυβερνητικούς περιορισμούς, όπως οριοθετημένη πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Η ιρανική κυβέρνηση έχει επίσης ξεκινήσει μαζική καταστολή εναντίον «ατόμων που διεισδύουν» και «κατασκόπων», αλλά, σύμφωνα με οργανώσεις υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, σαρώνει επίσης τους αντιφρονούντες και τις μειονότητες.
Οι εκκλήσεις του προέδρου Τραμπ και του Νετανιάχου προς τους Ιρανούς να εξεγερθούν εναντίον της κυβέρνησης μετά τις επιθέσεις έχουν οδηγήσει ακόμη και επικριτές της ιρανικής κυβέρνησης στο να υποστηρίξουν ότι δεν θα ανεχθούν διαμαρτυρίες.
«Ο κόσμος δεν θέλει οι εσωτερικές αλλαγές να καθοδηγούνται από ξένες κυβερνήσεις», δήλωσε η Λίντα –εργάζεται στην Τεχεράνη– στους New York Times. Ζήτησε να μην αναφερθεί το πλήρες όνομά της λόγω της προειδοποίησης της κυβέρνησης οι πολίτες να μην έρχονται σε επαφή με ξένα Μέσα. «Είναι αντίθετο με την εθνική μου υπερηφάνεια το γεγονός ότι μια χώρα έρχεται και παραβιάζει τη γη μου και χτυπά τις πυρηνικές μας εγκαταστάσεις», πρόσθεσε.
«Εντάξει, αυτό το πυρηνικό πρόγραμμα δεν είναι το όνειρο ή η φιλοδοξία μου, αλλά, τελικά, είναι μέρος της γης και του εδάφους μου», πρόσθεσε. Δεν είναι η πρώτη φορά που οι ηγέτες της Ισλαμικής Δημοκρατίας στηρίζονται στον εθνικισμό ή σε παραδοσιακά σύμβολα σε περιόδους κρίσης.
Τραγουδώντας τους ύμνους του «εχθρού»
Στο τέλος του πολέμου Ιράν – Ιράκ της δεκαετίας του 1980, λένε οι ιστορικοί, η επαναστατική ηγεσία του Ιράν συχνά στρεφόταν στην εθνικιστική ρητορική. Ωστόσο, η κλίμακα και το εύρος της σημερινής προσπάθειας για την ενθάρρυνση του πληθυσμού έχουν τελείως διαφορετικά χαρακτηριστικά, λένε οι ειδικοί για το Ιράν.
«Η επαναστατική ηγεσία έχει αναγνωρίσει ότι, όταν τα πράγματα δυσκολεύουν, πρέπει να εμβαθύνεις στην εθνικιστική ρητορική για να φέρεις τους ανθρώπους κοντά», διαβεβαιώνει ο Αλί Ανσαρί, διευθυντής του Ινστιτούτου Ιρανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews, προσθέτοντας: «Επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν τον πόλεμο για να ενισχύσουν την εθνική αλληλεγγύη – κάτι που δεν είχαν κάνει εδώ και πολλά χρόνια».
Αυτή η προσέγγιση έλαβε ιδιαίτερα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά στα τέλη Ιουνίου, καθώς η χώρα εισήλθε στο Μουχαράμ, περίοδο πένθους στο Σιιτικό Ισλάμ που διαρκεί περίπου έναν μήνα.
Η Ασούρα, που σηματοδοτεί τη 10η ημέρα αυτής της περιόδου, είναι η ημέρα κατά την οποία οι σιίτες θρηνούν για τον ιμάμη Χουσεΐν, τον εγγονό του προφήτη Μωάμεθ.
Φέτος, οι μαντά του Ιράν ή αλλιώς οι θρησκευτικοί τραγουδιστές, εισήγαγαν στους εορτασμούς την πολιτική. Σε εκδηλώσεις στην πόλη Γιαζντ ευσεβείς στίχοι αναμείχθηκαν με γνωστά πατριωτικά τραγούδια που κάποτε ήταν απαγορευμένα. Εντυπωσιακή ήταν θρησκευτική διασκευή ύμνου που γράφτηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και συχνά συνδεόταν με την εποχή της δυναστείας των Παχλεβί, την οποία η Ιρανική Επανάσταση ανέτρεψε το 1979.
Νέος πατριωτισμός;
Κάποιοι Ιρανοί πάντως δεν βλέπουν θετικά τη συγχώνευση εθνικιστικής και ισλαμικής ρητορικής. Μεταξύ αυτών, η οικογένεια του Τούρατζ Νεγκαμπάν, του στιχουργού του «Ε, Ιράν, Ιράν».
Επικριτής της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ο Νεγκαμπάν πέθανε εξόριστος στο Λος Αντζελες το 2008.
«Για χρόνια, έχετε φιμώσει τις φωνές μας. Εχετε σβήσει τα ονόματά μας από τα βιβλία και τα μέσα ενημέρωσης», έγραψε η οικογένεια σε ανάρτηση σε σελίδα του Instagram στο όνομά του. «Τώρα που δεν έχετε τίποτα άλλο να φωνάξετε, τραγουδάτε τους ίδιους ύμνους που παλιά καταριόσασταν», αναφέρεται στην ανάρτηση.
Κάποιοι Ιρανοί, όπως ο Μπορχανί, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Τεχεράνης, υποστηρίζουν ότι η στροφή της θεοκρατίας προς τον εθνικισμό δείχνει ότι η θρησκεία από μόνη της δεν μπορεί πλέον να κινητοποιήσει τα 90 εκατ. κατοίκους του Ιράν, ιδιαίτερα εκείνους που είναι κάτω 30 ετών, οι οποίοι αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού.
Αλλοι υποστηρίζουν ότι η ευρεία χρήση πατριωτικών μελωδιών στις τελετές της Ασούρα σε όλη τη χώρα έχει δημιουργήσει μία αυθεντική νέα έκφραση ιρανικού πατριωτισμού.
Η Σαχρζάντ, φοιτήτρια πανεπιστημίου στην Τεχεράνη, περιέγραψε τη μετατόπιση ως «μηχανιστικό» εθνικισμό.
«Ο αυθεντικός εθνικισμός προέρχεται από τους δρόμους, από τις διαμαρτυρίες, από τον κοινό πόνο και όχι από τα κυβερνητικά βήματα», ανέφερε.
Παρόλο που ο πόλεμος και το κύμα εθνικισμού που πυροδότησε βοήθησαν την κυβέρνηση να διατηρήσει τον έλεγχο, κάποιοι εκτιμούν ότι αυτή η «διάσωση» δεν είναι μακράς διάρκειας.
«Οταν η σκόνη καταλαγιάσει και οι άνθρωποι αρχίσουν να θέτουν ερωτήματα, θα δουν ότι ακόμα δεν υπάρχει νερό, ακόμα δεν υπάρχει φυσικό αέριο, ακόμα δεν υπάρχει ηλεκτρικό ρεύμα», επισημαίνει ο Ανσάρι. «Ολα εξαρτώνται από το αν η χώρα θα αναγεννηθεί οικονομικά – και αυτό δεν μπορεί να το κάνει με τις παρούσες συνθήκες», τόνισε ο ίδιος.
Πηγή: New York Times