Οι Ισραηλινοί ξύπνησαν τις πρώτες πρωινές ώρες της 13ης Ιουνίου με την είδηση ότι το Ισραήλ είχε πραγματοποιήσει πλήγματα κατά του Ιράν. Στόχος των χτυπημάτων ήταν η αντιμετώπιση του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν. Για τους περισσότερους Ισραηλινούς, αυτό ήταν κάτι που περίμεναν για περισσότερα από 20 χρόνια.
Οι περισσότεροι δεν γνώριζαν αν θα συνέβαινε ή πότε, αλλά ήξεραν ότι το Ιράν βάδιζε αργά προς ένα πυρηνικό όπλο. Τα χτυπήματα κατά του Ιράν συζητούνταν στο εβραϊκό κράτος εδώ και δύο δεκαετίες. Ωστόσο, πολλοί παράγοντες είχαν εμποδίσει το Ισραήλ να προχωρήσει.
Όταν οι Ισραηλινοί ξύπνησαν γύρω στις 3 τα ξημερώματα, τα ισραηλινά αεροσκάφη ήταν ήδη στον αέρα. Η Τεχεράνη απέχει περισσότερο από 1.600 χιλιόμετρα από το Ισραήλ. Ωστόσο, το Ιράν είναι μια τεράστια χώρα. Τμήματα της χώρας απέχουν περισσότερο από 2.400 χιλιόμετρα. Αυτό αποτελούσε πρόκληση για τους διάφορους τύπους αεροσκαφών του Ισραήλ, όπως τα F-16, τα F-15 και τα F-35.
Η κλιμάκωση της επίθεσης του Ισραήλ στις 13 Ιουνίου
Το F-15 έχει εμβέλεια περίπου 5.600 χλμ, ανάλογα με τη διαμόρφωσή του. Το F-35 έχει εμβέλεια περίπου 2.000 χλμ. Το Ισραήλ διαθέτει ανεφοδιαστικά αεροσκάφη που μπορούν να βοηθήσουν στην επέκταση αυτών των αποστάσεων, αλλά τα ανεφοδιαστικά αεροσκάφη είναι γερασμένα δεξαμενόπλοια που το Ισραήλ επιδιώκει να αντικαταστήσει.
Το Ισραήλ χρησιμοποίησε περισσότερα από 200 αεροσκάφη στο αρχικό του πλήγμα κατά του Ιράν στις 13 Ιουνίου. Εκτόξευσε περίπου 330 πυρομαχικά σε περισσότερους από 100 στόχους στα πρώτα κύματα της επίθεσης. Μεταξύ των στόχων ήταν σημαντικοί Ιρανοί διοικητές, όπως ο αρχηγός του επιτελείου του ιρανικού στρατού, Μοχάμαντ Μπαγκερί. Επιπλέον, σκοτώθηκε ο Χοσεΐν Σαλαμί, ο αρχιστράτηγος του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης.
Το Ισραήλ εξουδετέρωσε επίσης τον επικεφαλής του κεντρικού αρχηγείου Khatam-al Anbiya, τον Gholam Ali Rashid, ένα πρόσωπο-κλειδί. Σκοτώθηκε επίσης ο Ιρανός στρατηγός Amir Ali Hajizadeh, η πιο κεντρική φιγούρα στο πρόγραμμα πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών του Ιράν. Ο Esmail Ghaani, επικεφαλής της δύναμης Quds του IRGC, σκοτώθηκε προφανώς επίσης.
Καθώς το Ισραήλ επεδίωκε να εξοντώσει τα βασικά στρατιωτικά στελέχη του Ιράν, κυνήγησε επίσης τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν. Το Ιράν διαθέτει μισή ντουζίνα βασικές πυρηνικές εγκαταστάσεις που έχουν γίνει γνωστές με την πάροδο των ετών. Σε αυτές περιλαμβάνεται ο χώρος πυρηνικού εμπλουτισμού στη Νατάνζ, ο οποίος βρίσκεται νότια της Τεχεράνης.
Επιπλέον, το Ιράν κατασκεύασε το Fordow, μια δεύτερη τοποθεσία εμπλουτισμού, βαθιά μέσα σε ένα βουνό, επίσης νότια της Τεχεράνης. Νοτιότερα βρίσκονται οι ερευνητικοί αντιδραστήρες στο Αράκ και στο Ισφαχάν. Υπάρχει επίσης ένας πυρηνικός σταθμός παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στο Μπουσέρ.
Η δομή των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν
Δεν είναι όλες οι πυρηνικές εγκαταστάσεις σημαντικές για το οπλικό πρόγραμμα, ούτε όλες έχουν την ίδια σημασία. Το Αράκ, για παράδειγμα, περιελάμβανε μια τοποθεσία βαρέως αντιδραστήρα και θα μπορούσε να παράγει πλουτώνιο σε κάποιο σημείο. Ωστόσο, στο πλαίσιο της πυρηνικής συμφωνίας του 2015 για το Ιράν, ορισμένες από τις τοποθεσίες γέμισαν με τσιμέντο. Το Bushehr βρίσκεται στην ακτή στο νότιο Ιράν και χρονολογείται από τη δεκαετία του 1970. Η Ρωσία έχει διαδραματίσει βασικό ρόλο σε αυτή την τοποθεσία.
Σε αντίθεση με το Αράκ και το Μπουσέρ, η εγκατάσταση του Φορντό ήταν πολύ πιο ανησυχητική επειδή ήταν χτισμένη βαθιά μέσα σε ένα βουνό και θεωρούνταν μυστική τοποθεσία όπου το Ιράν διεξήγαγε μυστικές δραστηριότητες.
Το Ισφαχάν, αντίθετα, διαθέτει πολλές τοποθεσίες, όπως το Κέντρο Πυρηνικής Τεχνολογίας Ισφαχάν, και έχει ιστορικές συνδέσεις με την τεχνολογία που προμηθεύτηκε από την Κίνα. Μια άλλη τοποθεσία νότια της Τεχεράνης στο Παρτσίν είναι επίσης ύποπτη για σύνδεση με το πυρηνικό πρόγραμμα.
Η πρόκληση που αντιμετώπιζε το Ισραήλ σε οποιοδήποτε χτύπημα στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ήταν να προσπαθήσει να καταλάβει ποια μέρη θα έπρεπε να στοχεύσει και πώς να πραγματοποιήσει πολλαπλά χτυπήματα σε πολυάριθμες τοποθεσίες.
Στο παρελθόν, όταν το Ισραήλ ενεργούσε για να σταματήσει περιφερειακές χώρες και τα πυρηνικά τους προγράμματα, έπρεπε να χτυπήσει μόνο μία τοποθεσία. Το Ιράκ, για παράδειγμα, είχε μια τοποθεσία στο Οσιράκ. Η Συρία είχε επίσης μόνο μία τοποθεσία που ήταν κλειδί για το πρόγραμμα.
Το πρόγραμμα του Ιράν είναι τόσο μεγάλο και πολύπλοκο που παρουσιάζει μοναδικές προκλήσεις. Επιπλέον, η τοποθεσία Fordow ήταν τόσο βαθιά που δεν ήταν σαφές αν το Ισραήλ μπορούσε να φτάσει στις βασικές φυγόκεντρες και τις πτυχές εμπλουτισμού της τοποθεσίας.
Το ιστορικό του Ιράν στον εμπλουτισμό ουρανίου και την ανάπτυξη πυραύλων
Το Ιράν εμπλουτίζει ολοένα και περισσότερο ουράνιο τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τη συμφωνία του 2015, ο εμπλουτισμός έπρεπε να διατηρηθεί σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Ωστόσο, μετά την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία το 2018, το Ιράν επέλεξε να αυξήσει τον εμπλουτισμό ως έναν τρόπο να ασκήσει πίεση στη Δύση.
Το Κοινό Ολοκληρωμένο Σχέδιο Δράσης του 2015 (JCPOA), κοινώς γνωστό ως «πυρηνική συμφωνία με το Ιράν», υπογράφηκε από την Κίνα, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Ιράν, τη Ρωσία, τις ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο και την ΕΕ.
Ως εκ τούτου, η συμφωνία είχε αρκετές χώρες που ήταν υπέρ του Ιράν. Η Ρωσία και το Ιράν είναι πλέον στρατηγικοί εταίροι. Η Κίνα και το Ιράν υπέγραψαν πρόσφατα μια συμφωνία 25ετούς συνεργασίας. Η Γαλλία ήταν συχνά πιο πρόθυμη να συνεργαστεί με το Ιράν. Η Γερμανία υπό την Άνγκελα Μέρκελ ήταν επίσης πρόθυμη να κατευνάσει το Ιράν.
Ωστόσο, το Βερολίνο έχει αλλάξει ταχύτητα τα τελευταία χρόνια. Το Ιράν πόνταρε στο γεγονός ότι η Ρωσία και η Κίνα θα το υποστήριζαν και ότι οι ευρωπαϊκές χώρες δεν θα υποστήριζαν τυχόν χτυπήματα στο πρόγραμμά του.
Ο εμπλουτισμός ουρανίου από το Ιράν και η αποθήκευση δεκάδων κιλών του υλικού εμπλουτισμένου σε ποσοστό άνω του 60% δεν ήταν η μόνη ανησυχία του Ισραήλ για το πρόγραμμα.
Για να φτιάξεις μια πυρηνική βόμβα, πρέπει επίσης να συναρμολογήσεις την ίδια τη βόμβα και να τη δοκιμάσεις. Στη συνέχεια, πρέπει να έχεις έναν τρόπο να παραδώσεις το όπλο. Την τελευταία δεκαετία, το Ιράν αύξησε τις δυνατότητες του προγράμματος πυραύλων με στερεά και υγρά καύσιμα. Οι πύραυλοι είχαν εμβέλεια χιλιάδων χιλιομέτρων και το Ιράν κατασκεύασε εκατοντάδες από αυτούς.
Επιπλέον, το Ιράν εξασκήθηκε στη χρήση των πυραύλων, στοχεύοντας τις αμερικανικές δυνάμεις στο Ιράκ το 2020, στοχοποιώντας Κούρδους αντιφρονούντες και εκτοξεύοντας πυραύλους στη Συρία και το Πακιστάν. Το Ιράν δημιούργησε διάφορες οικογένειες πυραύλων, με πρότυπο πυραύλους που το Ιράν είχε αποκτήσει από το εξωτερικό, από μέρη όπως η Ρωσία και η Κίνα.
Με την πάροδο του χρόνου, το πυραυλικό πρόγραμμα έγινε μεγαλύτερο, και οι πύραυλοι είχαν διευρυμένη εμβέλεια και μεγαλύτερη ακρίβεια. Το Ιράν επένδυσε επίσης σε ένα διαστημικό πρόγραμμα, εκτοξεύοντας δορυφόρους στο διάστημα. Αυτό παρείχε στο Ιράν οχήματα εκτόξευσης και άλλες τεχνολογίες που θα μπορούσαν να βοηθήσουν στο πυρηνικό του πρόγραμμα.
Το δίλημμα του Ισραήλ: να παρέμβει ή να μείνει στο περιθώριο
Το Ισραήλ παρακολουθούσε όλα αυτά να διαμορφώνονται τις τελευταίες δεκαετίες. Οι φόβοι για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1990. Τότε, το Ισραήλ θα δυσκολευόταν περισσότερο να σταματήσει το πρόγραμμα. Το θέμα επανήλθε στο προσκήνιο μετά την 11η Σεπτεμβρίου και την αναζήτηση όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ μετά το 2003.
Ωστόσο, οι υπερβολές της κυβέρνησης Μπους για την απειλή του Ιράκ οδήγησαν πολλούς στο να είναι δύσπιστοι απέναντι στις εκκλήσεις για εισβολή στο Ιράν ή αλλαγή καθεστώτος λόγω του πυρηνικού του προγράμματος. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση Ομπάμα επιδίωξε μια συμφωνία που θα καθυστερούσε την πυρηνική πρόοδο του Ιράν - η οποία διαμορφώθηκε την περίοδο 2009–2015.
Το Ισραήλ παρακολούθησε από το περιθώριο. Ενώ αξιωματούχοι της κυβέρνησης Ομπάμα, όπως ο Τζον Κέρι, ήθελαν να ενδυναμώσουν το Ιράν, το Ισραήλ ανησυχούσε ότι η περιοχή παραδινόταν στην Τεχεράνη.
Το Ισραήλ ξεκίνησε την απόκτηση νέων αεροσκαφών 5ης γενιάς F-35 και ανέπτυξε επίσης καλύτερες αντιαεροπορικές άμυνες με υποστήριξη των ΗΠΑ. Το πρόγραμμα Arrow, που μπορεί να αναχαιτίσει βαλλιστικούς πυραύλους, ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1980. Όμως, μόλις πρόσφατα απέδωσε καρπούς και τα Arrow 2 και 3 τέθηκαν σε λειτουργία στον πρόσφατο πόλεμο, που ξεκίνησε με την επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023.
Έτσι, μέχρι το 2025, το Ισραήλ μπορούσε να χτυπήσει το πυρηνικό πρόγραμμα και να αναχαιτίσει ιρανικές επιθέσεις. Αν όμως περίμενε περισσότερο, το Ιράν ίσως είχε αποκτήσει όλα τα εξαρτήματα για ένα πυρηνικό όπλο. Αν το Ιράν κατέληγε σε συμφωνία με τη νέα κυβέρνηση Τραμπ, ίσως διατηρούσε το πρόγραμμά του.
Πώς διαμορφώθηκε το σκηνικό για δράση
Ένα παράθυρο ευκαιρίας άνοιξε. Οι πληρεξούσιοι του Ιράν είχαν εξασθενήσει μετά τη σφαγή της 7ης Οκτωβρίου. Με μεγάλο κόστος, το Ισραήλ αποδυνάμωσε τη τρομοκρατική οργάνωση Χαμάς και έπληξε επίσης τη Χεζμπολάχ.
Η λιβανέζικη τρομοκρατική ομάδα συμφώνησε σε κατάπαυση πυρός τον Νοέμβριο του 2024. Με τον Τραμπ πρόεδρο των ΗΠΑ, η ισραηλινή ηγεσία πίστευε ότι μπορούσε να δράσει κατά του Ιράν. Το Ιράν είχε επίσης απολέσει έδαφος στη Συρία, όταν το καθεστώς Άσαντ έπεσε τον Δεκέμβριο του 2024. Αυτό σήμαινε ότι ο δρόμος για το Ιράν ήταν πλέον ανοιχτός.
Ο δρόμος ήταν ανοιχτός γιατί η νέα κυβέρνηση στη Δαμασκό είναι αντίθετη με το Ιράν. Το Ιράκ είναι αδύναμο και δεν μπορεί να σταματήσει τις ισραηλινές ενέργειες κατά του Ιράν, αν και διαθέτει φιλοϊρανικές πολιτοφυλακές. Η Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο βόρειο Ιράκ επίσης φοβάται την ιρανική ισχύ και μάλλον είναι ευχαριστημένη που το καθεστώς αποδυναμώνεται. Αυτό σημαίνει ότι το Ισραήλ θεώρησε ότι μπορούσε να δράσει.
Οι πρώτες επιδρομές του Ισραήλ ήταν αποτελεσματικές, χτυπώντας τμήματα του πυρηνικού προγράμματος και βασικούς αξιωματούχους στην Τεχεράνη. Στόχοι αποτέλεσαν και Ιρανοί πυρηνικοί επιστήμονες. Το Ιράν αντεπιτέθηκε, σκοτώνοντας πάνω από 24 Ισραηλινούς σε λίγες ημέρες. Πληγώθηκαν επίσης έως και 3.000 άτομα σε 12 ημέρες πολέμου, ενώ περίπου 10.000 Ισραηλινοί εκτοπίστηκαν, καθώς ιρανικοί πύραυλοι κατέστρεψαν ολόκληρες γειτονιές.
Περίπου 50 πύραυλοι χτύπησαν το Ισραήλ από τους 500 που εκτοξεύθηκαν. Το Ισραήλ συνέχισε τις καθημερινές επιθέσεις στο Ιράν, καταστρέφοντας την αεράμυνά του και στοχεύοντας άλλα στοιχεία του καθεστώτος.
Στις 22 Ιουνίου, οι ΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο με επίθεση σε τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις, χρησιμοποιώντας βαριά πυρομαχικά στο Φορντόου. Θεωρείται ότι καταστράφηκαν βασικά μέρη του πυρηνικού προγράμματος. Είναι όμως πιθανό πως πολλά μέρη παραμένουν και το Ιράν μπορεί να ανακατασκευάσει τους βαλλιστικούς πυραύλους του.
Το ερώτημα τώρα είναι αν το Ιράν θα αλλάξει πορεία και θα σταματήσει την προσπάθεια κατασκευής πυρηνικού όπλου. Το Ιράν έχει αποδυναμωθεί, αλλά το καθεστώς δεν έχει καταρρεύσει.
Ο 12ήμερος πόλεμος του Ισραήλ ήταν ένα ρίσκο, που έγινε δυνατό χάρη σε μια μοναδική συγκυρία. Μένει να φανεί αν όντως άλλαξε τα δεδομένα, όπως πιστεύουν κάποιοι.
Πηγή: Jerusalempost.com