Στις 8 Δεκεμβρίου, οι παραστρατιωτικές Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF) κατέλαβαν το μεγαλύτερο πετρελαϊκό κοίτασμα του Σουδάν, στο Χέγκλιγκ, προκαλώντας τη διακοπή της παραγωγής στην κεντρική μονάδα επεξεργασίας. Η εξέλιξη αυτή έπληξε άμεσα τις εξαγωγές του Νοτίου Σουδάν, από τις οποίες προέρχεται σχεδόν το σύνολο των εσόδων της Τζούμπα.
Το κοίτασμα βρίσκεται στο Δυτικό Κορντοφάν, κοντά στα νότια σύνορα του Σουδάν, μια περιοχή που συχνά μετατρέπεται σε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ αντίπαλων δυνάμεων που διεκδικούν τον έλεγχο εδαφών και στρατηγικών υποδομών. Οι Σουδανικές Ένοπλες Δυνάμεις (SAF) είχαν κατηγορήσει στο παρελθόν τις RSF για επιθέσεις με drones στις εγκαταστάσεις, οι οποίες είχαν οδηγήσει σε προσωρινές διακοπές λειτουργίας ακόμη και τον περασμένο Αύγουστο.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, στις 4 Δεκεμβρίου, ο εκπρόσωπος του ΟΗΕ Στεφάν Ντουζαρίκ καταδίκασε επίθεση σε φορτηγό του Παγκόσμιου Επισιτιστικού Προγράμματος (WFP) κοντά στη Χαμράτ αλ-Σέιχ, στο Βόρειο Κορντοφάν. Το όχημα συμμετείχε σε κομβόι ανθρωπιστικής βοήθειας προς εκτοπισμένους στην Ταουίλα του Βόρειου Νταρφούρ, πολλοί εκ των οποίων είχαν διαφύγει από τις συγκρούσεις στο ελ-Φάσερ και τις γύρω περιοχές. Η επίθεση στοίχισε τη ζωή σε οκτώ ανθρώπους και τραυμάτισε πολλούς ακόμη, αποτελώντας την έκτη σοβαρή επίθεση κατά προσωπικού ή υποδομών του WFP μέσα σε μόλις έναν χρόνο.
Η αδιάκοπη αυτή βία αναδεικνύει τους ακραίους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι ανθρωπιστικοί εργαζόμενοι στο Σουδάν, κινδύνους άρρηκτα συνδεδεμένους με τη βαθύτερη πολιτική και οικονομική σύγκρουση της χώρας. Τα γεγονότα αυτά δεν είναι μεμονωμένες τραγωδίες, αλλά εκφάνσεις ενός πολέμου που τροφοδοτείται από τη δική του «πολιτική οικονομία». Η κατάληψη υποδομών που παράγουν έσοδα, όπως το Χέγκλιγκ, και οι επιθέσεις στις γραμμές ανθρωπιστικής βοήθειας λειτουργούν ως δύο όψεις του ίδιου μηχανισμού: από τη μία εξασφαλίζουν τους πόρους που χρηματοδοτούν τον πόλεμο και από την άλλη μετατρέπουν τη στέρηση σε όπλο εκτοπισμού και υπονόμευσης κάθε αντίστασης.
Μαζί, αποκαλύπτουν μια σύγκρουση που αναδιαμορφώνει σκόπιμα τις ισορροπίες ισχύος, με τον έλεγχο των πόρων και της ανθρωπιστικής πρόσβασης να διασφαλίζει τη συνέχιση ενός πολέμου που στοχεύει να επιβιώσει κάθε εκεχειρίας και να καθορίσει το μέλλον του Σουδάν.
Οικονομική αποσύνθεση
Καθώς ο πόλεμος στο Σουδάν πλησιάζει τον τέταρτο χρόνο του, το διεθνές ενδιαφέρον έχει ατονήσει. Για τα 12,4 εκατομμύρια εκτοπισμένων Σουδανών, όμως, η αγριότητα του πολέμου εντείνεται από μια λιγότερο ορατή κρίση: τη συστηματική διάλυση της οικονομίας.
Ενώ οι αεροπορικές επιδρομές και η γενικευμένη βία κυριαρχούν στους τίτλους, διεξάγεται ένας παράλληλος πόλεμος μέσω υπερπληθωρισμού, λεηλασίας πόρων και στραγγαλισμού των μηχανισμών επιβίωσης των αμάχων. Το Σουδάν έχει μετατραπεί σε εργαστήριο αρπακτικής οικονομίας, όπου πολέμαρχοι κερδοσκοπούν πάνω στην πείνα και η διεθνής αδράνεια επιτρέπει έναν φαύλο κύκλο βίας.
Τα μεγέθη είναι συντριπτικά: από την έναρξη των συγκρούσεων μεταξύ SAF και RSF τον Απρίλιο του 2023, το σουδανικό νόμισμα έχει χάσει πάνω από 233% της αξίας του. Ο πληθωρισμός ξεπέρασε το 113% έως τα μέσα του 2025, ενώ 24,6 εκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν οξεία επισιτιστική ανασφάλεια – το υψηλότερο ποσοστό παγκοσμίως.
Πίσω από τους αριθμούς, ωστόσο, κρύβεται μια συνειδητή στρατηγική: ο πόλεμος στο Σουδάν δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με στρατιωτικούς όρους. Είναι μια σύγκρουση όπου οι διακινητές χρυσού έχουν μεγαλύτερη επιρροή από τους διπλωμάτες, όπου τα οδοφράγματα αντικαθιστούν τις τράπεζες και οι ένοπλες ομάδες ελέγχουν μια δυστοπική αγορά που γεννήθηκε από την κατάρρευση των υποδομών.
Ο πόλεμος διεξάγεται με χρήμα όσο και με σφαίρες. Ένας «νομισματικός πόλεμος» βρίσκεται σε εξέλιξη, με τον πληθωρισμό να χρησιμοποιείται ως όπλο. Η οικονομική κατάρρευση δεν είναι τυχαία, αλλά εργαλείο ελέγχου. Το τραπεζικό σύστημα έχει καταρρεύσει στις εμπόλεμες ζώνες, υποκαταστήματα λεηλατούνται και οικογένειες στο Νταρφούρ ανταλλάσσουν υπάρχοντα για ένα γεύμα.
Κατάληψη πόρων και οικονομία πολέμου
Ο πληθωρισμός επιταχύνεται από συνειδητές πρακτικές: στρατιωτικοποίηση της οικονομίας, σαμποτάζ στη γεωργία και έλεγχο κρίσιμων πόρων, όπως ο χρυσός και το αραβικό κόμμι. Στις περιοχές υπό τον έλεγχο των RSF, οι ιδιοκτήτες τερματικών Starlink πληρώνουν υψηλά τέλη, ενώ οι SAF μονοπωλούν τις εισαγωγές καυσίμων. Και οι δύο πλευρές κυκλοφορούν άτυπα νομίσματα για να χρηματοδοτήσουν τις επιχειρήσεις τους.
Κάποτε «σιτοβολώνας» της Αφρικής, το Σουδάν βλέπει σήμερα τη γεωργική του γη να ερημώνει. Εκατοντάδες αγροτικές μονάδες στην Χαρτούμ έχουν καταστραφεί, ενώ το 70% των αρδευτικών συστημάτων στο Νταρφούρ δεν λειτουργεί. Τα αποθέματα χρυσού –τα τρίτα μεγαλύτερα στην Αφρική– αποτελούν πλέον τη βασική οικονομική μηχανή του πολέμου, με τεράστιες ποσότητες να λαθρεμπορεύονται προς γειτονικές χώρες.
Παράλληλα, οι RSF έχουν μετατρέψει το αραβικό κόμμι, κρίσιμο παγκόσμιο προϊόν, σε πηγή χρηματοδότησης, επιβάλλοντας άτυπους φόρους και διοχετεύοντας λαθραία το προϊόν σε διεθνείς αγορές. Οι συνέπειες είναι καταστροφικές, ενώ η απουσία ουσιαστικών διεθνών κυρώσεων ενισχύει την αίσθηση παγκόσμιας συνενοχής.
Ανθρωπιστική λεηλασία και διεθνής αδράνεια
Με το επίσημο εμπόριο παραλυμένο, έχει στηθεί μια οικονομία λεηλασίας μέσω της εκτροπής ανθρωπιστικής βοήθειας. Κομβόι τροφίμων καταλαμβάνονται και μεταπωλούνται, ενώ οι εκτοπισμένοι πληρώνουν «διόδια» για ασφαλή διέλευση. Η κατάρρευση του συστήματος υγείας έχει δημιουργήσει μαύρη αγορά φαρμάκων, όπου ακόμη και η ασθένεια μετατρέπεται σε όπλο.
Την ίδια ώρα, η διεθνής ανταπόκριση παραμένει ανεπαρκής: η ανθρωπιστική έκκληση του ΟΗΕ για το 2025 έχει χρηματοδοτηθεί μόλις κατά 21%, ενώ η βοήθεια έχει μειωθεί δραστικά. Όπως προειδοποιούν οργανώσεις αρωγής, το Σουδάν αποτελεί δοκιμασία για το αν η διεθνής κοινότητα εξακολουθεί να πιστεύει στην καθολική αξία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Ο πόλεμος στο Σουδάν δεν μπορεί να τερματιστεί μόνο με διπλωματικά κείμενα. Όσο τα δίκτυα χρηματοδότησης, το λαθρεμπόριο και η οικονομία του πολέμου παραμένουν άθικτα, η βία θα αναπαράγεται. Η ειρήνη προϋποθέτει μια συνολική οικονομική αναμέτρηση – διαφορετικά, η σιωπή ισοδυναμεί με συνενοχή σε έναν πόλεμο χωρίς τέλος.