Το 2004 το Οικουμενικό Πατριαρχείο επέβαλε το επιτίμιο της ακοινωνησίας στον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Χριστόδουλο, με αφορμή την μετάθεση του τότε μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως κ. Ανθιμου στη Θεσσαλονίκη, μια μητρόπολη που ανήκει στις Νέες Χώρες. Ήταν η μεγαλύτερη κόντρα μεταξύ Αθηνών και Φαναρίου για το ποιός έχει τον πρώτο λόγο στις Νέες Χώρες. Μία κόντρα, η οποία κρατάει δεκαετίες και έχει τις ρίζες τις στην Πράξη του 1928 με την οποία το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχωρούσε στην Εκκλησία της Ελλάδος επιτροπικώς τις περιοχές που απελευθερώθηκαν μετά το 1913.
Τον ερχόμενο Οκτώβριο θα γίνουν εκλογές νέων μητροπολιτών σε Θεσσαλονίκη αλλά και άλλες μητροπόλεις που ανήκουν στη δικαιοδοσία του Πατριαρχείου. Το Φανάρι παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις και επιθυμεί να έχει λόγο στις εκλογές, επιδιώκοντας την εκλογή προσώπων που διάκεινται φιλικά προς αυτό. Όλα δείχνουν οτι αυτά τα πρόσωπα έχουν βρεθεί. Αλλωστε, Ιερώνυμος και Βαρθολομαίος αυτή την περίοδο έχουν πολύ καλές σχέσεις και δεν έχουν καμία διάθεση για συγκρούσεις.
Στο καλό κλίμα έχει συμβάλλει και η απόφαση να αποκλειστεί το "μεταθετό". Δηλαδή, να καλυφθεί η κενή θέση της Θεσσαλονίκης με μετάθεση νυν μητροπολίτη από άλλη περιοχή, όπως συνέβη στην περίπτωση του παραιτηθέντος Άνθιμου.
Αυτή η ξεκάθαρη θέση του Ιερώνυμου ικανοποιεί το Φανάρι το οποίο έχει ισχυροποιήσει την "επιρροή του" στις Νέες Χώρες.
Ποιό είναι το καθεστώς των Νέων Χωρών.
Η κόντρα για το εκκλησιαστικό καθεστώς της Ελλάδος και οι σχέσεις με το Φανάρι άρχισε το 1831 κατά την Ε' Εθνοσυνέλευση του Άργους. Τότε στιγμή ετέθη και το ζήτημα του Αυτοκέφαλου της Ελλαδικής Εκκλησίας και λαμβάνεται η απόφαση για τη δημιουργία συμβουλίου ιεραρχών.
Αναπτύσσεται έντονος διάλογος για να φθάσουμε στο Ναύπλιο το 1833, όπου η Σύνοδος Μητροπολιτών, Αρχιεπισκόπων και Επισκόπων αποφασίζει την ανεξαρτησία της Εκκλησίας της Ελλάδος με πρώτο αρχηγό τον Όθωνα. Η αντίδραση του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι άμεση. Χαρακτηρίζει την απόφαση ως πράξη επαναστατική.
Με την άποψη του Πατριαρχείου συντάσσεται και οΤσάρος της Ρωσίας. Όταν το 1844 συζητείται το Σύνταγμα, γίνεται η πρώτη προσπάθεια να αποκατασταθούν οι σχέσεις με το Πατριαρχείο, για να φθάσουμε στο 1850, όπου το Φανάρι εκδίδει τον Συνοδικό Τόμο με τον οποίο ανακηρύσσεται Αυτοκέφαλος η Εκκλησία της Ελλάδος.
Με την απελευθέρωση και της υπόλοιπης Ελλάδας τίθεται το ζήτημα τι θα γίνει με τις μητροπόλεις των νέων περιοχών που εντάσσονται στο Ελληνικό Κράτος. Από το Φανάρι αποκαλούνται Νέες Χώρες. Για τη διοίκηση των μητροπόλεων αυτών το Φανάρι αποφασίζει με τη συνοδική πατριαρχική πράξη του 1928 να δώσει το δικαίωμα στην Εκκλησία της Ελλάδος να διοικεί τις νέες περιοχές.
Ως αρχή και αυτών των μητροπόλεων αναγνωρίζει την Ιερά Σύνοδο. Βάζει όμως ορισμένους όρους. Μεταξύ αυτών είναι και η μνημόνευση του ονόματος του Πατριάρχη, η αποστολή της ετήσιας έκθεσης των πεπραγμένων των μητροπόλεων, η έγκριση του καταλόγου των αρχιμανδριτών που πρόκειται να γίνουν μητροπολίτες, η αποστολή οικονομικής ενισχύσεως, της λεγόμενης λογίας, και η προσφυγή, όσων κληρικών των Νέων Χωρών καταδικάζονται, στο Φανάρι.
Και ενώ στην αρχή ισχύουν τα συμφωνημένα, σιγά - σιγά ούτε η μνημόνευση γίνεται ούτε εκθέσεις αποστέλλονται, ενώ ελάχιστες είναι οι μητροπόλεις που στέλνουν χρήματα. Ένας από τους πλέον δυναμικούς ιεράρχες, ο Φλωρίνης Αυγουστίνος Καντιώτης, δηλώνει ανοιχτά ότι δεν πρόκειται να μνημονεύει το όνομα του Πατριάρχη.
Τι ακριβώς λέει η Πατριαρχική Πράξη του 1928; Εκείνη τη χρονιά, με απόφασή του το Οικουμενικό Πατριαρχείο (λόγω του κλίματος που επικρατούσε ) εκχώρησε τις μητροπόλεις των λεγομένων Νέων Χωρών, τις περιοχές δηλαδή οι οποίες ελευθερώθηκαν μετά το 1912, στην Εκκλησία της Ελλάδος, διατηρώντας όμως το δικαίωμα της πνευματικής καθοδήγησης. Με την Πράξη αυτή το Φανάρι και η Εκκλησία της Ελλάδος συμφώνησαν ώστε οι μητροπόλεις των Νέων Χωρών να έχουν ανάλογη εκπροσώπηση στη Σύνοδο. Για τον λόγο αυτόν στη Διαρκή Ιερά Σύνοδο (ΔΙΣ) συμμετέχουν έξι μητροπολίτες της Παλαιάς Ελλάδος και έξι των Νέων Χωρών.
Το Φανάρι, σύμφωνα με την Πράξη, θα πρέπει να ενημερώνεται για όσα συμβαίνουν στις Νέες Χώρες. Για τις εκλογές ή μεταθέσεις μητροπολιτών και να προτείνει ή να διαγράφει υποψηφίους. Οι μητροπολίτες θα πρέπει να αποστέλλουν τον ετήσιο απολογισμό στο Φανάρι, να καταθέτουν τη «λογία» (ένα συμβολικό ποσόν, δηλαδή) και επίσης να προσφεύγουν στη Σύνοδο του Πατριαρχείου σε περίπτωση που θεωρούν ότι αδικούνται από την Εκκλησία της Ελλάδος.
Σε αυτές τις περιοχές οι μητροπολίτες είναι υποχρεωμένοι να μνημονεύουν τον εκάστοτε Πατριάρχη. Στην πορεία αυτοί οι όροι απαξιώθηκαν, με αποτέλεσμα να καταγράφονται εντάσεις στις σχέσεις των δύο Εκκλησιών, με αποκορύφωμα την κρίση του 2003 – 2004, που έφερε τις δύο Εκκλησίες στα πρόθυρα του σχίσματος.
Οι λεγόμενες «Νέες Χώρες» είναι οι νέες περιοχές που προσαρτήθηκαν στο παλιό ελληνικό κράτος μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους βάσει της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913).
Με αυτήν, η Ελλάδα εξασφάλισε το μεγαλύτερο μέρος της Μακεδονίας, τη νότια Ηπειρο, σημαντικά νησιά στο Βόρειο και Ανατολικό Αιγαίο (Θάσος, Σαμοθράκη, Λήμνος, Λέσβος, Χίος, Σάμος, Ικαρία) και την Κρήτη. Τα εδάφη αυτά ονομάστηκαν «Νέες Χώρες» σε αντιδιαστολή με την Παλαιά Ελλάδα, που αποτελούσε την ελληνική επικράτεια πριν από τους Βαλκανικούς Πολέμους .
Καθοριστικός παράγοντας για την εφεξής πορεία των μητροπόλεων των Νέων Χωρών υπήρξε ο πανευρωπαϊκός (Α΄ Παγκόσμιος) Πόλεμος, κατά τα χρόνια του οποίου (1914-18) διακόπηκε κάθε επικοινωνία µε την Τουρκία, γεγονός που καθιστούσε αδύνατη τη συμμετοχή των μητροπολιτών των Νέων Χωρών στη σύνοδο και στα συνοδικά όργανα του Οικουμενικού Πατριαρχείου .
Η κατάσταση αυτή οδήγησε τους μητροπολίτες των Χωρών σε μακρές συζητήσεις και διάφορες συνεννοήσεις κατά τις οποίες εκδηλώθηκαν σχέδια για:
(α) χειραφέτηση των Νέων Χωρών από το Πατριαρχείο και προσάρτησή τους στην Εκκλησία της Ελλάδος, αλλά και
(β) για πλήρη απόσχιση από το Πατριαρχείο και ίδρυση «αυτοτελούς και ανεξάρτητης Εκκλησίας» των Νέων Χωρών .
Τα πράγματα χειροτέρεψαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, όταν οι τουρκικές αρχές, προφασιζόμενες τη νέα κατάσταση που δημιουργούσε η Συνθήκη της Λωζάννης, αποφάσισαν να εκδώσουν τον πολύκροτο Τεσκερέ της Νομαρχίας Κωνσταντινούπολης που όριζεότι εφεξής τόσο ο Πατριάρχης όσο και τα μέλη της πατριαρχικής συνόδου έπρεπε να είναι Τούρκοι υπήκοοι και να υπηρετούν σε τουρκικό έδαφος.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, αφαιρέθηκε αυτόματα από τους μητροπολίτες των Νέων Χωρών και, φυσικά, από όλους τους άλλους εκτός Τουρκίας υπηρετούντες ιεράρχες του Οικουμενικού Θρόνου η δυνατότητα συμμετοχής τους στη σύνοδο και στα συνοδικά όργανα του Πατριαρχείου.
Το Πατριαρχείο, για να προλάβει προφανώς την εκδήλωση σοβαρών –σοβαρότερων των προηγουμένων– αποσχιστικών κινήσεων μεταξύ των μητροπολιτών των Νέων Χωρών, αναγκάστηκε να δώσει λύση στο θέμα με την Πατριαρχική και Συνοδική Πράξη του 1928 .
Με αυτήν το Πατριαρχείο παραχωρούσε «επιτροπικώς» τη διοίκηση των μητροπόλεων των Νέων Χωρών και την υπό όρους εκλογή των μητροπολιτών τους στην Εκκλησία της Ελλάδος, εξασφαλίζοντας έτσι και τη συμμετοχή των μητροπολιτών τους στη Σύνοδο της Εκκλησίας αυτής.
Το 2004 κορυφώνεται η κόντρα Αθήνας -Φαναρίου με αφορμή τις τις εκλογές μητροπολιτών σε Θεσσαλονίκη, Ελευθερούπολη και Κοζάνη. Η Ελλαδική Εκκλησία αρνείται να αποστείλει τον κατάλογο με τους υποψηφίους στο Πατριαρχείο και αποφασίζει την μετάθεση στη Θεσσαλονίκη του Άνθιμου.
Το Πατριαρχείο αντιδρά άμεσα:
-χαρακτηρίζει άκυρες τις εκλογές και απειλεί με άρση της πράξης του 1928.
-Επιβάλλει το επιτίμιο της ακοινωνησίας στον αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος, Χριστόδουλο , που σημαίνει ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης δεν θα επικοινωνεί με τον αρχιεπίσκοπο.
-Καλεί τους νέους μητροπολίτες να μην αναλάβουν τα καθήκοντα τους, διαφορετικά θα επιβάλει και σε αυτούς το επιτίμιο της ακοινωνησίας.
-Καλεί επίσης την ελληνική κυβέρνηση να μην υπογράψει τα προεδρικά διατάγματα για την εκλογή των νέων μητροπολιτών.
Ακολούθησαν σειρά παρεμβάσεων από την κυβέρνηση αλλά και άλλους παράγοντες και η κατάσταση ομαλοποιήθηκε.
Για διάφορους λόγους η κόντρα Φαναρίου - Αθήνας συνεχίστηκε με διάφορες αφορμές (Κτήμα Προμπονά και εκπροσώπηση του Πατριαρχείου στην Αθήνα) αλλά όλα πλέον έχουν αλλάξει.