Επί δεκαετίες, ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, προσπαθούσε να εξισορροπήσει την ιδεολογική του εχθρότητα προς τις ΗΠΑ και το Ισραήλ με μια ρεαλιστική επιθυμία να αποφύγει έναν ολοκληρωτικό πόλεμο.
Αλλά τώρα που ο πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ ενεπλάκη στην μέχρι τώρα σύγκρουση μεταξύ Ισραήλ-Ιράν, ο Χαμενεΐ έχει έρθει αντιμέτωπος με την πιο κρίσιμη απόφαση των σχεδόν 40 ετών που βρίσκεται στην εξουσία.
Ο Χαμενεΐ αναζητά έναν διπλωματικό συμβιβασμό με τον Τραμπ, επιδιώκει να κλιμακώσει ή προσπαθεί να περιορίσει τη σύγκρουση στο Ισραήλ;
Αφού ο πρόεδρος των ΗΠΑ διέταξε τον βομβαρδισμό των κύριων πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν (Φορντό, Νατάνζ και Ισφαχάν) τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής (22/06), ο ανώτατος ηγέτης της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν θα θελήσει να δείξει ότι το καθεστώς, χτυπημένο και αιματοβαμμένο, είναι ακόμα σε θέση να αγωνιστεί και δεν θα πτοηθεί, όπως αναφέρουν οι συντάκτες των Financial Times.
Ωστόσο, άτομα από το εσωτερικό του καθεστώτος υπονόησαν ότι ο Χαμενεΐ δεν θα κλιμακώσει την ένταση εναντίον των ΗΠΑ διακινδυνεύοντας να προκαλέσει μεγαλύτερη καταστροφή στη χώρα. Αντίθετα, λένε, η κύρια απάντηση του Ιράν θα είναι η εντατικοποίηση των επιθέσεων κατά του Ισραήλ.
«Ας χαρεί ο Τραμπ και ας νιώσει νικητής, δεν πρόκειται να μπούμε σε έναν μεγάλο πόλεμο με τις ΗΠΑ», είπε άνθρωπος εντός του ιρανικού καθεστώτος. «Οι ΗΠΑ επιτέθηκαν μόνο σε τρεις τοποθεσίες. Αν ήθελαν να ξεκινήσουν έναν μεγάλο πόλεμο, θα είχαν καταστρέψει περισσότερα μέρη, αλλά δεν το έκαναν», πρόσθεσε.
Στο ίδιο μήκος κύματος και ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Τζ. Ντ. Βανς που δήλωσε ότι οι ΗΠΑ «δεν βρίσκονται σε πόλεμο με το Ιράν», αλλά με το πυρηνικό του πρόγραμμα.
«Δεν έχουμε κανένα συμφέρον από μια παρατεταμένη σύγκρουση. Δεν έχουμε κανένα συμφέρον να έχουμε στρατιωτικές δυνάμεις επί του εδάφους», δήλωσε στο NBC, προσθέτοντας ότι η κυβέρνηση Τραμπ δεν επιδιώκει αλλαγή καθεστώτος.
Όμως η πραγματικότητα τους διέψευσε και η ιρανική απάντηση δεν άργησε να έρθει. Το βράδυ της Δευτέρας (23/06) το Ιράν στόχευσε την αμερικανική βάση Αλ-Ουντέιντ στο Κατάρ, με την αεράμυνα της χώρας να αναχαιτίζει τελικά την πυραυλική επίθεση.
Το Ιράν θα συνεχίσει να χτυπάει το Ισραήλ
Σύμφωνα με τους συντάκτες των FT, το ιρανικό καθεστώς θα συνεχίσει να «χτυπάει» το Ισραήλ - όπως έκανε λίγες ώρες μετά τις αμερικανικές επιθέσεις - και δεν θα υποταχθεί σε μια άνευ όρων κατάπαυση του πυρός.
Οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν ανακοίνωσαν ότι εκτόξευσαν 40 πυραύλους «νέας γενιάς» εναντίον του Ισραήλ λίγες ώρες μετά τις αμερικανικές επιθέσεις. Το Ισραήλ ανέφερε ότι εκτοξεύτηκαν περισσότεροι από 20 πύραυλοι, χωρίς να αναφερθούν θάνατοι.
«Όταν το Ιράν αποδέχτηκε την κατάπαυση του πυρός στον πόλεμο του Ιράκ το 1988, οι διοικητές δήλωσαν ότι είχαν ξεμείνει από πυρομαχικά. Τώρα οι διοικητές λένε ας αντισταθούμε σθεναρά, ας αντεπιτεθούμε. Το Ιράν δεν θα ζητήσει κατάπαυση του πυρός υπό οποιεσδήποτε συνθήκες», δήλωσε ο άνθρωπος που βρίσκεται μέσα στο καθεστώς.
Ένας δεύτερος άνθρωπος από το εσωτερικό του καθεστώτος δήλωσε ότι το Ιράν δεν είχε άλλη επιλογή από το να δώσει «μια συντριπτική απάντηση στις ΗΠΑ» αλλά θα το έκανε μέσω επιθέσεων στο Ισραήλ. «Είναι φυσικό για το Ιράν να εντείνει τις επιθέσεις του στο Ισραήλ, επειδή ο Νετανιάχου ήταν αυτός που έσυρε τις ΗΠΑ σε πόλεμο με το Ιράν», είπε στους FT έμπιστη πηγή.
Αίνιγμα η ιρανική απάντηση
Και παρά το γεγονός ότι ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, σήμερα (24/06) τα ξημερώματα πανηγύριζε για την επίτευξη εκεχειρίας μεταξύ Ισραήλ και Ιράν και τόνιζε ότι βρίσκεται σε ισχύ κατάπαυση του πυρός, δεν πέρασαν λίγες ώρες, και οι δύο αντιπαρατιθέμενοι εξαπέλυσαν χτυπήματα ο ένας στον άλλο.
Με την κατάσταση να είναι ακόμη ρευστή και την εκεχειρία να βρίσκεται «στον αέρα», παραμένει αίνιγμα η ιρανική απάντηση στην αμερικανο-ισραηλινή επιθετικότητα.
Πλέον, μπαίνει στο τραπέζι ξανά το κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ, μέσω των οποίων διέρχεται περισσότερο από το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω θαλάσσης.
Την ίδια ώρα, οι αναλυτές έχουν προειδοποιήσει ότι υπάρχει κίνδυνος το καθεστώς να βιαστεί να αναπτύξει ένα πυρηνικό όπλο σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει την αποτρεπτική του ικανότητα και ότι είχε καταφέρει να μεταφέρει μέρος του αποθέματός του σε εμπλουτισμένο ουράνιο (κοντά σε βαθμό που να είναι κατάλληλο για κατασκευή πυρηνικού όπλου) από το Φορντό και το Νατάνζ σε μυστικές τοποθεσίες.
Ο πρώτος άνθρωπος από το εσωτερικό του καθεστώτος είπε στους FT ότι αυτή δεν ήταν ακόμη μια επιλογή που εξετάζεται από την ηγεσία. «Θα έπρεπε να είμαστε πολύ αφελείς να διατηρήσουμε το εμπλουτισμένο ουράνιο μας σε αυτές τις εγκαταστάσεις — το εμπλουτισμένο ουράνιο δεν έχει πειραχθεί», είπε. «Αλλά αυτό δεν αλλάζει τίποτα επειδή δεν έχουμε κανένα σχέδιο να το χρησιμοποιήσουμε. Το Ιράν δεν έχει και δεν θα επιδιώξει να αποκτήσει πυρηνικά όπλα», διευκρίνισε.
Την Κυριακή (22/06), ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, Αμπάς Αραγτσί, δήλωσε ότι η Τεχεράνη έχει «ένα ευρύ φάσμα διαθέσιμων επιλογών» και υπολογίζει την αντίδρασή της, προειδοποιώντας παράλληλα ότι οι ΗΠΑ «έχουν ξεπεράσει μια πολύ μεγάλη κόκκινη γραμμή».
Οι Φρουροί του Ιράν δήλωσαν ότι οι ΗΠΑ «τοποθετήθηκαν στην πρώτη γραμμή» όταν αποφάσισαν να επιτεθούν στις ειρηνικές πυρηνικές εγκαταστάσεις της χώρας.
Τα πιθανά σενάρια αντίδρασης
Ιρανοί αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει τις τελευταίες εβδομάδες ότι εάν οι ΗΠΑ επιτεθούν στο Ιράν, η Ισλαμική Δημοκρατία θα μπορούσε να απαντήσει στοχεύοντας αμερικανικές βάσεις και περιουσιακά στοιχεία στην περιοχή, καθώς και ενεργειακές εγκαταστάσεις στον Κόλπο.
Ο Χαμενεΐ προειδοποίησε την περασμένη εβδομάδα ότι ο Τραμπ «θα πρέπει να γνωρίζει ότι οποιαδήποτε στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ αναμφίβολα θα οδηγήσει σε ανεπανόρθωτη ζημιά».
Η Σανάμ Βακίλ, διευθύντρια Μέσης Ανατολής στο Chatham House, δήλωσε ότι ο Χαμενεΐ θα μπορούσε να επιστρέψει στη στρατηγική του, η οποία επιδιώκει «κλιμάκωση για αποκλιμάκωση» - να χτυπήσει αλλά με τρόπο τέτοιο που να μειώνει τον κίνδυνο μιας πιο άγριας αμερικανικής αντίδρασης αφήνοντας παράλληλα ανοιχτή την πόρτα στη διπλωματία.
«Είναι πιο εγκλωβισμένοι από ποτέ και πρέπει να βρουν μια έξοδο», είπε η Βακίλ. «Με τις λίγες επιλογές που έχουν μπροστά τους, αυτό είναι το μόνο σενάριο που έχει νόημα και παρέχει στο καθεστώς μια σανίδα σωτηρίας», πρόσθεσε.
Το Ιράν θα μπορούσε για παράδειγμα να χτυπήσει μια βάση που χρησιμοποιείται από 2.500 Αμερικανούς στρατιώτες στο γειτονικό Ιράκ, είπε. Μια τέτοια επίθεση, με προειδοποίηση, θα προκαλούσε ελάχιστες ζημιές. Είναι η τακτική που χρησιμοποίησε η Τεχεράνη αφότου ο Τραμπ διέταξε τη δολοφονία του Κασέμ Σουλεϊμανί, του ισχυρότερου στρατιωτικού διοικητή του Ιράν, ενώ βρισκόταν στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης το 2020. Το καθεστώς απάντησε, τότε, εξαπολύοντας μια μεγάλη αεροπορική επιδρομή εναντίον δύο βάσεων στο Ιράκ που φιλοξενούσαν αμερικανικά στρατεύματα.
Ευάλωτη η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν
Τα χθεσινά χτυπήματα των ΗΠΑ ήταν σε πολύ πιο σοβαρή κλίμακα: η πρώτη άμεση αμερικανική επίθεση στη Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν έρχεται σε μια εποχή που αντιμετωπίζει μια υπαρξιακή απειλή και στο πιο ευάλωτο σημείο της από την επανάσταση του 1979 που έφερε το θεοκρατικό σύστημα.
Ακόμη και πριν από την επίθεση των ΗΠΑ, οι επιδρομές του Ισραήλ είχαν ήδη αποδεκατίσει τα υψηλόβαθμα στελέχη της στρατιωτικής διοίκησης του Ιράν και είχαν καταστρέψει πολλούς από τους εκτοξευτές πυραύλων και τα εργοστάσιά του. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο Εμίλ Χοκαγιέμ από το Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών, δήλωσε ότι:
«Όλο το επιχείρημα σχετικά με την ιεράρχηση της επιβίωσης του καθεστώτος χρειάζεται ένα πλαίσιο και μια απόχρωση. Οι υπολογισμοί του Χαμενεΐ απέτυχαν παταγωδώς και η επιφυλακτικότητά του θα θεωρηθεί από πολλούς εντός του συστήματος ως μέρος της καταστροφής του Ιράν».
Εάν το Ιράν επιλέξει να εξαπολύσει επιθέσεις στον Κόλπο, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει το οπλοστάσιό του από πυραύλους μικρότερης εμβέλειας, οι οποίοι είναι πιο ακριβείς και, δεδομένων των αποστάσεων, δεν θα επέτρεπαν γρήγορη αντίδραση.
Θα μπορούσε επίσης να επιδιώξει να προσελκύσει τους περιφερειακούς μαχητές που υποστηρίζει, οι οποίοι αποτελούν μέρος του λεγόμενου άξονα αντίστασης. Αλλά ο πιο ισχυρός και σημαντικός αντιπρόσωπός του, η Χεζμπολάχ, δέχθηκε σοβαρό πλήγμα από τον βομβαρδισμό του Λιβάνου από το Ισραήλ πέρυσι. Η Τεχεράνη θα μπορούσε να επιχειρήσει να κινητοποιήσει σιίτες μαχητές που υποστηρίζονται από το Ιράν στο Ιράκ, οι οποίοι στο παρελθόν έχουν επιτεθεί σε αμερικανικές βάσεις, εγκαταστάσεις και στρατεύματα στη χώρα.
Οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη θα μπορούσαν επίσης να απαντήσουν και έχουν ήδη απειλήσει να επιτεθούν σε αμερικανικά πολεμικά πλοία στον Κόλπο, όπως έχουν κάνει και στο παρελθόν. Το μαχητικό κίνημα έχει ήδη διαταράξει σοβαρά την κυκλοφορία μέσω της Ερυθράς Θάλασσας από τότε που εξαπέλυσε επιθέσεις σε εμπορικά πλοία στην ζωτικής σημασίας θαλάσσια εμπορική διαδρομή, μετά την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023. Οι Χούθι αντέκρουσαν μια έντονη μηνιαία εκστρατεία βομβαρδισμού των ΗΠΑ που έληξε τον Μάιο, όταν ο Τραμπ κήρυξε απότομα τη διακοπή των επιθέσεων, ενώ παράλληλα επαίνεσε την «ικανότητα των ανταρτών να αντέξουν την τιμωρία».
«Τορπιλίστηκαν» οι διπλωματικές προσπάθειες
Αλλά η Βακίλ είπε ότι ένας κρίσιμος παράγοντας θα ήταν τι θα κάνει ο Νετανιάχου. «Δεν είναι σαφές εάν ο Τραμπ έχει την επιρροή στον Νετανιάχου και αυτό είναι σημαντικό για το τι θα συμβεί στη συνέχεια», είπε.
Και αν ο Τραμπ επιδιώξει να επιστρέψει στη διπλωματία, η βαθιά δυσπιστία του καθεστώτος προς τις ΗΠΑ και τις ευρωπαϊκές δυνάμεις έχει επιδεινωθεί. Για εβδομάδες, το κύριο εμπόδιο για μια συμφωνία ήταν η άρνηση της Τεχεράνης να παραιτηθεί από το δικαίωμά της να εμπλουτίζει ουράνιο, όπως απαίτησε ο Τραμπ.
Το ερώτημα είναι αν ο βομβαρδισμός των κύριων εγκαταστάσεων εμπλουτισμού του Ιράν από τις ΗΠΑ αλλάζει τον υπολογισμό του Χαμενεΐ. Ο Τραμπ, ο οποίος την περασμένη εβδομάδα ζήτησε την «άνευ όρων παράδοση» του Ιράν, απαίτησε το βράδυ του Σαββάτου από την Τεχεράνη να «κάνει ειρήνη» ή να αντιμετωπίσει πιο έντονες επιθέσεις. Το Ιράν έχει ορκιστεί να μην υποκύψει στις πιέσεις των ΗΠΑ.
«Την περασμένη εβδομάδα, βρισκόμασταν σε διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ όταν το Ισραήλ αποφάσισε να ανατινάξει αυτή τη διπλωματία», δήλωσε ο Αραγτσί σε μια ανάρτηση στο X. «Αυτή την εβδομάδα, πραγματοποιήσαμε συνομιλίες με την E3/ΕΕ (σ.σ. το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γαλλία και τη Γερμανία) όταν οι ΗΠΑ αποφάσισαν να ανατινάξουν αυτή τη διπλωματία. Ποιο συμπέρασμα θα βγάζατε;»