Η μετάβαση από το αμερικανικό σχέδιο των 28 σημείων στο νέο των 19 δεν αποτελεί απλώς αλλαγή μορφής ή διπλωματικής οργάνωσης. Αντικατοπτρίζει μεταβολή συσχετισμών, αλλαγή ύφους και μια παραδοχή ότι ο πόλεμος δεν μπορεί να λήξει με έναν κατάλογο ρωσικών αξιώσεων τυλιγμένων με αμερικανική γλώσσα.
Από ένα κείμενο 28 σημείων που θύμιζε προσυνεννόηση σε κλειστό ρωσο-αμερικανικό κύκλο, περάσαμε σε μια νέα διαδικασία όπου η Ουκρανία βρίσκεται επιτέλους παρούσα, έστω πιεσμένη. Το σημερινό κείμενο, το οποίο φαίνεται να προωθεί πλέον και η Ουάσιγκτον, είναι το πρώτο στο οποίο το Κίεβο συμμετέχει ως συνδιαμορφωτής και όχι απλώς ως αποδέκτης.
Η Ουκρανία αλλάζει όχι μόνο στάση, αλλά και λεξιλόγιο. Από το «δεν συζητάμε» πέρασε στο «αγγίζουμε τα ευαίσθητα ζητήματα». Και αυτά δεν είναι λεπτομέρειες: είναι η καρδιά της σύγκρουσης — σύνορα, ασφάλεια, Κριμαία, Ντονμπάς, ουδετερότητα, ρυθμός άρσης κυρώσεων, χρηματοδότηση ανοικοδόμησης. Όλα αυτά βρίσκονται πλέον στα χέρια του Ντόναλντ Τραμπ ως αντικείμενα προσωπικής διαπραγμάτευσης κορυφής. Και με βάση όσα είδαμε μετά τις 15 Αυγούστου και τη διάσκεψη στη Σιβηρία, δεν είναι καθόλου απίθανο να επιλέξει να μιλήσει πρώτα με τον Πούτιν αντί με τον Ζελένσκι ή τους πρόθυμους Ευρωπαίους συνομιλητές.
Η Μόσχα παραμένει στις αρχικές της θέσεις, παρότι σήμερα κερδίζει πολύ περισσότερα από όσα θα τολμούσε να ζητήσει πριν από έναν χρόνο. Το παράδοξο είναι ότι, ενώ το νέο πλαίσιο της προσφέρει σχεδόν κατοχύρωση όσων έχει καταλάβει και έναν δρόμο για μερική άρση κυρώσεων, η ρωσική ρητορική εξακολουθεί να κινείται στο «ή όλα ή τίποτα». Αυτή η σκληρή γραμμή λειτουργεί ταυτόχρονα ως διαπραγματευτικό εργαλείο και ως αφήγημα στο εσωτερικό της χώρας — η Μόσχα θέλει να παρουσιάσει το όποιο αποτέλεσμα ως προϊόν πίεσης και όχι συνομιλιών.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, τα σενάρια για το τι μπορεί να ακολουθήσει μοιάζουν πλέον πιο ρεαλιστικά παρά θεωρητικά.
Η ουκρανική στροφή – από την άρνηση στη διαχείριση
Η Ουκρανία αρχικά απέρριψε κάθε συζήτηση. Το κείμενο των 28 σημείων έμοιαζε σαν συνταγή γεωπολιτικής ταπείνωσης. Για τον Ζελένσκι, η αποδοχή του θα ισοδυναμούσε με παραδοχή πλήρους αποτυχίας απέναντι στον λαό του. Ωστόσο, η εντεινόμενη αμερικανική πίεση τον ανάγκασε σε αλλαγή πορείας.
Η μετατόπιση έγινε σε δύο επίπεδα:
- Γλωσσικό: από απόλυτη άρνηση σε προσεκτική, υπό όρους αποδοχή. Πλέον δεν μιλούν για «σχέδιο», αλλά για «πλαίσιο» συζήτησης.
- Διαπραγματευτικό: αποδέχθηκαν την αμερικανική λογική των δύο φάσεων — πρώτα μια γενική συμφωνία παγώματος· αργότερα μια προσωπική συνάντηση Τραμπ–Ζελένσκι όπου θα συζητηθούν τα δύσκολα.
Ο Ζελένσκι γνωρίζει ότι δεν μπορεί να συγκρουστεί με τις ΗΠΑ την ώρα που ο Τραμπ θέλει άμεσα αποτελέσματα και έχει ήδη δείξει ότι δεν διστάζει να τον απομονώσει διπλωματικά. Γνωρίζει όμως επίσης ότι μια συμφωνία που θα παγιώσει τη διχοτόμηση χωρίς ανταλλάγματα θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρή εσωτερική κρίση, ακόμη και οριακά εμφύλιες εντάσεις, σε ένα περιβάλλον όπου κανείς δεν είναι απόλυτα βέβαιος για τον έλεγχο των δυτικών όπλων ή των χρηματοδοτήσεων.
Εξ ου και η επιμονή του Κιέβου να κρατήσει και την Ευρώπη στο τραπέζι: όχι επειδή μπορεί να ανατρέψει τις ΗΠΑ, αλλά επειδή προσφέρει πολιτική κάλυψη. Όταν μια συμφωνία είναι δύσκολη, θες να την υπογράφουν πολλοί.
Η Μόσχα και η παγίδα του «θέλουμε κι άλλα»
Η Ρωσία γνωρίζει ότι το νέο πλαίσιο της δίνει:
- έμμεση αναγνώριση των εδαφικών κεκτημένων
- σταθεροποίηση της γραμμής στο Ντονμπάς
- πάγωμα της πορείας προς το ΝΑΤΟ
- πιθανή μερική άρση κυρώσεων
- επιστροφή σε διεθνή φόρα
Κι όμως, συνεχίζει να ζητά περισσότερα. Διότι πιστεύει ότι ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της. Η προέλαση είναι αργή αλλά συνεχής. Η Ουκρανία αμύνεται αλλά δεν ανακτά. Αυτό ενισχύει την αίσθηση στη ρωσική ελίτ ότι η πίεση πρέπει να συνεχιστεί μέχρι να αποτυπωθεί και στο χαρτί.
Στο πεδίο – η πραγματική μάχη του Ντονμπάς
Η Ρωσία πιέζει σε τρεις άξονες: Κουπιάνσκ, Ποκρόβσκ, Μαρίνκα–Βουχλεντάρ.
Η κατάληψη της ανατολικής κοιλάδας του Ντονμπάς δεν είναι στρατιωτικά εφικτή σε σύντομο χρόνο. Θα απαιτήσει μήνες ή χρόνια πολέμου φθοράς. Αλλά η απειλή λειτουργεί διαπραγματευτικά: η Μόσχα μπορεί να ισχυριστεί ότι «αν δεν υπογράψετε, θα χάσετε περισσότερα στο πεδίο».
Τα τρία σενάρια
-
Σενάριο “Ψυχρής Ειρήνης”
Παγώνει το μέτωπο, η Ουκρανία λαμβάνει εγγυήσεις, η Ρωσία κρατά τα κεκτημένα. Τα δύσκολα αφήνονται για αργότερα. Είναι διαχειρίσιμο, αλλά ο Ζελένσκι πληρώνει πολιτικό κόστος. -
Σενάριο “Πόλεμος μέχρι τέλους”
Συνεχής αλλά μεταβαλλόμενη ένταση, χωρίς συμφωνία. Η Ουκρανία αντέχει υπό πίεση, η Ρωσία προσπαθεί να βελτιώσει τις θέσεις της. Η Ευρώπη ρυθμίζει, οι ΗΠΑ ίσως μειώσουν στήριξη. -
Σενάριο “Κατάρρευση”
Αποτυχία συνομιλιών, συρρίκνωση δυτικής βοήθειας, ρωσική αξιοποίηση του κενού. Το πιο επικίνδυνο σενάριο, με πιθανότητα ανεξέλεγκτης γεωπολιτικής αποσταθεροποίησης.
Ειρήνη χωρίς πραγματική ειρήνη
Αν η ειρήνη έρθει, δεν θα είναι μια στιγμή αλλά μια διαδικασία. Ένα εξελισσόμενο σύστημα πιέσεων και διαπραγμάτευσης. Η μείωση από 28 σε 19 σημεία δείχνει ότι οι πλευρές αναγνωρίζουν πως τα κέρδη δεν θα κριθούν στο πεδίο, αλλά στη διαχείριση του πλαισίου.
Η Ουκρανία προσπαθεί να κρατήσει στρατηγική αυτονομία.
Η Ρωσία να μετατρέψει τη φθορά σε πολιτικό όφελος.
Οι ΗΠΑ να κλείσουν έναν πόλεμο χωρίς να ανοίξουν άλλον.
Η Ευρώπη να διατηρήσει ρόλο.