Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι γνωστός για την ικανότητά του να διατηρεί εμφανίσεις καλής συνεργασίας με ιδιαίτερους και συχνά αμφιλεγόμενους ηγέτες. Στο πλαίσιο αυτό, έχει διατηρήσει φιλικές σχέσεις με προσωπικότητες όπως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν, ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ και ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ — όλοι ηγέτες που υποστηρίζουν το καθεστώς του Νικολάς Μαδούρο στη Βενεζουέλα.
Από το 2016 και έπειτα, οι τουρκο-βενεζουελάνικες σχέσεις έχουν μετατραπεί σε έναν από τους βασικούς πυλώνες στήριξης της κυβέρνησης της Καράκας. Στην αρχή, η συνεργασία στηριζόταν σε ένα είδος προσωπικής αλληλεγγύης μεταξύ Ερντογάν και Μαδούρο, αλλά το 2018 οι εμπορικές συναλλαγές εκτοξεύθηκαν στα 1,1 δισεκατομμύρια δολάρια, έναντι λιγότερο από 200 εκατομμυρίων δολαρίων το 2017. Το όραμα της Άγκυρας είναι ακόμη πιο φιλόδοξο: το 2023, εκπρόσωποι της Τουρκικής Ένωσης Εξαγωγέων (Turkey Exporters Assembly) ανακοίνωσαν ως στόχο την αύξηση των ετήσιων εμπορικών όγκων στα 5 δισεκατομμύρια δολάρια «βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα».
Κατ’ αρχήν, η Τουρκία φαίνεται να είναι μια εμφανής εξαίρεση ανάμεσα στους άλλους υποστηρικτές του Μαδούρο διεθνώς. Σε σύγκριση με τη Ρωσία, το Ιράν, την Κίνα και την Κούβα, η Τουρκία — μέλος του ΝΑΤΟ και πρώην δημοκρατική χώρα — προκαλεί ερωτηματικά ως μέλος των «φανταστικών πέντε» που στηρίζουν τον Μαδούρο. Αυτό θέτει το βασικό ερώτημα: γιατί η Τουρκία επενδύει τόσο αποφασιστικά στην κυβέρνηση Μαδούρο;
Η στρατηγική της Τουρκίας όσον αφορά τη Βενεζουέλα υπηρετεί την φιλοδοξία του Ερντογάν να αναδείξει την Τουρκία σε μεγάλη περιφερειακή δύναμη. Παρά το γεγονός ότι οι γεωπολιτικές επιδιώξεις της Άγκυρας εστιάζουν κυρίως στη Μέση Ανατολή και την Αφρική, η Βενεζουέλα προσφέρει στην Τουρκία μια “προβλήτα” για να επεκτείνει την επιρροή της στη Δυτική Ημισφαίριο. Στην έντονα εκφρασμένη δυσφορία του Ερντογάν απέναντι σε υπερδυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η Κίνα, αντιστοιχεί η επιθυμία του να αξιοποιήσει παρόμοια αισθήματα στην διεθνή κοινότητα, αναλαμβάνοντας έναν υποκατάστατο ρόλο. Στην πραγματικότητα, ο Ερντογάν έχει μεγαλύτερη σημασία για τον Μαδούρο παρά το αντίθετο: όσο το καθεστώς της Βενεζουέλας περιθωριοποιείται από κυρώσεις, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αποτυχημένες πολιτικές, οι συνεργαζόμενες χώρες γίνονται σωσίβιο.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι σχέσεις Τουρκίας-Βενεζουέλας είναι στενά δεμένες με διεθνές έγκλημα και παραβίαση κυρώσεων. Κάτω από την εμφανή εχθρότητα προς τις ΗΠΑ και τη δημοκρατία γενικότερα, η Τουρκία παρέχει στον Μαδούρο κέρδη από δραστηριότητες που βλάπτουν πολίτες στη Βενεζουέλα και αλλού, από εξαγωγές χρυσού για την παράκαμψη κυρώσεων μέχρι τη δημιουργία κόμβου διέλευσης κοκαΐνης για βενεζουελάνους ναρκοβαρόνους.
Τουρκία και Βενεζουέλα: Ενωμένες κατά της Δύσης
Η στρατηγική στήριξης της Βενεζουέλας από τον Ερντογάν βασίζεται στην ιδέα ότι μπορεί να εδραιώσει την παρουσία της Τουρκίας στη Λατινική Αμερική, μια περιοχή πέρα από τα παραδοσιακά όρια επιρροής της Άγκυρας. Υπάρχει επίσης μια αίσθηση ιδεολογικής συγγένειας: η αντιπάθεια του Ερντογάν για τον δυτικό κόσμο και τη δημοκρατική λογοδοσία ταιριάζει με το καθεστώς Μαδούρο.
Οι σχέσεις Τουρκίας-Βενεζουέλας ήταν περιορισμένες έως και περίπου μια δεκαετία πριν. Μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 στην Τουρκία, ο Μαδούρο ήταν από τους πρώτους ηγέτες που εξέφρασαν στήριξη στον Ερντογάν, γεγονός που, σύμφωνα με τον τότε Υπουργό Εξωτερικών της Βενεζουέλας, Χόρχε Αρεάζα, σηματοδότησε μια νέα «κορυφή» στις διμερείς σχέσεις. Λίγους μήνες αργότερα, ο Μαδούρο αναφέρθηκε στη μεταπραξικοπηματική καταστολή του Ερντογάν για να απειλήσει αντιφρονούντες στη Βενεζουέλα, προειδοποιώντας για βία σε περίπτωση αμφισβήτησης της εξουσίας του.
Το 2019, με τη μεγάλη εμπορική έκρηξη ανάμεσα σε Άγκυρα και Καράκας και τη σειρά επισκέψεων υψηλού επιπέδου, ο Ερντογάν ανταπέδωσε: καταδίκασε την αναγνώριση από τις ΗΠΑ και τη διεθνή κοινότητα του ηγέτη της αντιπολίτευσης Χουάν Γκουαϊδό ως νόμιμου προέδρου. Ενώ ο Μαδούρο χρησιμοποιούσε μυστική αστυνομία και ένοπλες συμμορίες (colectivos) για να καταστείλει διαδηλωτές, ο Ερντογάν τον ενθάρρυνε δημόσια λέγοντας πως «η Τουρκία είναι στο πλευρό σας».
Κοινή σε αυτήν τη στάση είναι η έντονη αντι-αμερικανική ρητορική και των δύο ηγετών. Ο Μαδούρο είχε καταγγείλει την υποστήριξη των ΗΠΑ προς τον Γκουαϊδό ως «πραξικόπημα», ενώ ο Ερντογάν χαρακτήρισε την αμερικανική θέση «ιμπεριαλιστική» και προσβολή για τη βενεζουελάνικη «δημοκρατία».
Ωστόσο, η στήριξη του Ερντογάν δεν είναι πάντα επιδεικτική. Το 2024, μετά την επανεκλογή του Μαδούρο σε αμφισβητούμενες εκλογές, περιορίστηκε σε παραδοσιακή τηλεφωνική επικοινωνία χωρίς σαφή συγχαρητήρια, αναγνωρίζοντας τους κινδύνους δημόσιας προβολής στήριξης απέναντι στη διεθνή κατακραυγή.
Αέριο, Χρυσός και Διαφθορά: Πώς η Τουρκία διατηρεί τον Μαδούρο στην εξουσία
Η δημόσια στήριξη είναι σημαντική για τον Μαδούρο, που αντιμετωπίζει κρίση νομιμοποίησης. Ωστόσο, οι λιγότερο εμφανείς, νομικά ασαφείς ή ξεκάθαρα παράνομες μορφές στήριξης της Τουρκίας είναι ο πραγματικός πυρήνας της σχέσης τους.
Κεντρικό στοιχείο είναι τα επενδυτικά σχέδια σε τρεις βασικούς τομείς: φυσικό αέριο, πετροχημικά και μεταλλεία. Το 2024 υπογράφηκαν συμφωνίες για τουρκικές επενδύσεις σε πετρελαϊκά και φυσικού αερίου έργα και για την κατασκευή εργοστασίου λιπασμάτων αξίας 750 εκατ. δολαρίων, χρηματοδοτούμενου από τουρκικά κεφάλαια. Ωστόσο, οι συγκεκριμένες επενδύσεις παρακάμπτουν διεθνείς κυρώσεις που στόχο έχουν να περιορίσουν τα έσοδα του Μαδούρο.
Το σημαντικότερο παράδειγμα είναι η τουρκική εμπλοκή στη χρυσορυχεία στο νότιο τμήμα της Βενεζουέλας, στην περιοχή «Orinoco Mining Arc». Η τουρκική κοινοπραξία Mibiturven λειτουργεί από το 2018 και έχει αποκτήσει μακροχρόνια άδεια εκμετάλλευσης, εισάγοντας βαριά μηχανήματα και χημικά. Παρά την εικόνα νόμιμης δραστηριότητας, η βενεζουελάνικη κυβέρνηση συνεχίζει να επιτρέπει παράνομες εξορύξεις, με τον στρατό να εισπράττει μίζες και τον Μαδούρο να μοιράζει ορυχεία για πολιτική στήριξη. Η τουρκική χρηματοδότηση απλώς ενισχύει τη διαφθορά και τη βία κατά των πολιτών, ενισχύοντας το λεγόμενο «blood gold» κύκλωμα.
Η Τουρκία διαδραματίζει επίσης κρίσιμο ρόλο στη διαχείριση του χρυσού που εξάγεται παράνομα, ενώ η ίδια λειτουργεί ως ραφινερί και αγοραστής του βενεζουελάνικου χρυσού, επιτρέποντας στον Μαδούρο να αντλεί σχεδόν ένα δισεκατομμύριο δολάρια για τη διάσωση του καθεστώτος του.
Η Τουρκική Σύνδεση με το Εγκληματικό Δίκτυο της Βενεζουέλας
Ο Ερντογάν δεν περιορίζεται απλώς στη χρυσό-βιομηχανία: η Τουρκία έχει γίνει κρίσιμη για τις διεθνείς παράνομες δραστηριότητες του Μαδούρο, συμπεριλαμβανομένης της διακίνησης κοκαΐνης. Τουρκικά λιμάνια, όπως αυτό του Μερσίν, λειτουργούν ως κύριοι κόμβοι διέλευσης ναρκωτικών από τη Λατινική Αμερική. Υποθέσεις όπως αυτή του Τούρκου εγκληματία Sedat Peker έχουν εμπλέξει στελέχη της κυβέρνησης σε συνεργασία με τη διακίνηση κοκαΐνης, ενώ οι δεσμοί της Τουρκίας με τη Βενεζουέλα έχουν εδραιώσει τη χώρα στον παγκόσμιο χάρτη ναρκωτικών.
Το κόστος αυτής της πολιτικής βαραίνει κυρίως τους πολίτες της Βενεζουέλας: η στήριξη του Μαδούρο επιτρέπει την κρατική βία, τη διαφθορά και την πείνα, ενώ η παράκαμψη κυρώσεων υπονομεύει το διεθνές δίκαιο και ενθαρρύνει κακοδιοίκηση πέρα από τα σύνορα της χώρας.
Αν και δεν είναι σαφές αν η τουρκική κυβέρνηση συμμετέχει άμεσα στη διακίνηση ναρκωτικών, η στήριξή της στο καθεστώς Μαδούρο καθιστά τη χώρα θεμελιώδη παράγοντα στην επιβίωση και την επέκταση των παράνομων δραστηριοτήτων του καθεστώτος.