Η συνάντηση της Κυριακής ανάμεσα στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, και τον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, δεν αποτελεί μια τυπική διπλωματική επαφή. Πρόκειται για μια κομβική στιγμή, όχι τόσο για τον άμεσο τερματισμό του πολέμου, όσο για τον τρόπο με τον οποίο η Δύση – και κυρίως η Ουάσιγκτον – επιχειρεί να καθορίσει το επόμενο στάδιο της σύγκρουσης.
Το γεγονός ότι η συνάντηση πραγματοποιείται ενώ οι μάχες συνεχίζονται, οι ρωσικές επιθέσεις με drones εντείνονται και το Κίεβο απαντά πλήττοντας ρωσικές ενεργειακές υποδομές, δείχνει ότι η διπλωματία δεν έρχεται μετά τη σιωπή των όπλων. Έρχεται παράλληλα με τον πόλεμο, διαμορφώνοντας ένα πλαίσιο όπου η στρατιωτική και η πολιτική διάσταση συνυπάρχουν.
Η στρατηγική των ΗΠΑ: Έλεγχος του κόστους, όχι οριστική λύση
Για την αμερικανική πλευρά, το ζητούμενο δεν είναι μια συνολική ειρηνευτική συμφωνία με κλασικούς όρους. Αντιθέτως, στόχος είναι η διαχείριση της σύγκρουσης σε ένα νέο επίπεδο κόστους, αντοχών και πολιτικής φθοράς. Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει καταστήσει σαφές ότι δεν επιθυμεί έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς στην Ευρώπη, χωρίς σαφή χρονικό ορίζοντα.
Στο πλαίσιο αυτό, η Ουάσιγκτον φαίνεται να επιδιώκει μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός, έναν μηχανισμό εγγυήσεων ασφαλείας που δεν θα ισοδυναμεί με άμεση ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ και, παράλληλα, μια μεταφορά μεγαλύτερου μέρους του πολιτικού και οικονομικού βάρους προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν πρόκειται – τουλάχιστον προς το παρόν – για εγκατάλειψη της Ουκρανίας, αλλά για ανακατανομή ρίσκου και ευθυνών.
Το Κίεβο υπό πίεση
Ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι προσέρχεται στη συνάντηση από σαφώς δυσμενέστερη θέση. Στο στρατιωτικό πεδίο, η Ουκρανία αντέχει αλλά δεν αλλάζει τη συνολική ισορροπία. Σε πολιτικό επίπεδο, η κοινωνία παραμένει ανθεκτική, όμως εμφανώς κουρασμένη. Σε διπλωματικό επίπεδο, το Κίεβο γνωρίζει ότι η απεριόριστη δυτική στήριξη δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη επ’ αόριστον.
Η ουκρανική στρατηγική εδράζεται σε τρεις βασικούς άξονες: καμία επίσημη παραχώρηση εδαφών, αξιόπιστες εγγυήσεις ασφαλείας με δυτική υπογραφή και – για πρώτη φορά τόσο ανοιχτά – το ενδεχόμενο προσφυγής σε δημοψήφισμα, υπό αυστηρές προϋποθέσεις. Το τελευταίο δεν συνιστά υποχώρηση, αλλά έναν τρόπο μεταφοράς του πολιτικού βάρους από την ηγεσία στο κοινωνικό σώμα.
Το πλαίσιο των 20 σημείων
Στο τραπέζι της Κυριακής αναμένεται να τεθεί ένα νέο πλαίσιο περίπου 20 σημείων, το οποίο έχει διαμορφωθεί από ΗΠΑ και Ουκρανία χωρίς τη συμμετοχή της Ρωσίας. Δεν πρόκειται για τελική συμφωνία, αλλά για βάση διαπραγμάτευσης. Περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός διάρκειας τουλάχιστον 60 ημερών, μηχανισμό επιτήρησης, εγγυήσεις μη επανάληψης επιθετικών ενεργειών, ειδικές ρυθμίσεις για κρίσιμες υποδομές – με έμφαση στη Ζαπορίζια – και έναν οδικό χάρτη πολιτικών συνομιλιών.
Απουσιάζει, ωστόσο, κάθε σαφής ρύθμιση για τα κατεχόμενα εδάφη. Πρόκειται για συνειδητή επιλογή, καθώς το ζήτημα μετατίθεται στο μέλλον, όταν και εφόσον διαμορφωθούν νέοι συσχετισμοί. Ακριβώς αυτή η παράμετρος καθιστά σχεδόν βέβαιη την απόρριψη του πλαισίου από τη Μόσχα.
Η Ρωσία εκτός τραπεζιού, αλλά στο επίκεντρο
Η Ρωσία δεν συμμετέχει στη συνάντηση, ωστόσο επηρεάζει καθοριστικά το περιεχόμενό της. Το Κρεμλίνο συνεχίζει να πιέζει στρατιωτικά, επιμένοντας στη θέση ότι ό,τι ελέγχεται στο πεδίο ανήκει στη Ρωσία. Παράλληλα, δεν αποκλείει μια προσωρινή κατάπαυση του πυρός που θα του επέτρεπε να ανασυνταχθεί, να παγιώσει τα κέρδη του και να μεταφέρει τη σύγκρουση σε διπλωματικό επίπεδο.
Η Ευρώπη σε ρόλο χρηματοδότη
Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει βασικός οικονομικός υποστηρικτής της Ουκρανίας, χωρίς όμως να διαμορφώνει καθοριστικά τη στρατηγική. Θα κληθεί να συμμετάσχει στις εγγυήσεις ασφαλείας, να χρηματοδοτήσει την επόμενη φάση και να διαχειριστεί τις πολιτικές συνέπειες, χωρίς να ελέγχει πλήρως το πλαίσιο των αποφάσεων.
Μπροστά σε μια «γκρίζα» περίοδο
Μετά από σχεδόν τέσσερα χρόνια πολέμου, το μέτωπο έχει αλλάξει ελάχιστα, οι απώλειες μετρώνται σε εκατοντάδες χιλιάδες και το κόστος για τη Δύση ξεπερνά τα 200 δισ. δολάρια. Ιστορικά, τέτοιες συγκρούσεις σπάνια τελειώνουν με καθαρή νίκη. Τελειώνουν με εξάντληση και διαπραγμάτευση.
Η συνάντηση Τραμπ–Ζελένσκι δεν αναμένεται να φέρει ειρήνη. Αναμένεται, όμως, να σηματοδοτήσει έναν αναπροσανατολισμό: τη μετάβαση από τη φάση της στρατιωτικής πρωτοβουλίας στη φάση της πολιτικής διαχείρισης. Το κρίσιμο ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρξει συμφωνία, αλλά ποια πλευρά θα αντέξει περισσότερο τη συνέχιση μιας εύθραυστης και παρατεταμένης ισορροπίας.