Οι ΗΠΑ το πρωί της Κυριακής βομβάρδισαν τρεις πυρηνικές εγκαταστάσεις στο Ιράν, ανεβάζοντας τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή σε ένα νέο επίπεδο. Η αμερικανική εμπλοκή στον πόλεμο Ισραήλ-Ιράν μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες για την περιοχή και την παγκόσμια ασφάλεια.
Επιπλέον, όπως επισημαίνουν αναλυτές στην ισπανική τηλεόραση (RTVE), το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι έχουν καταστρέψει τα πυρηνικά του Ιράν, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι αυτό ισχύει.
Σύμφωνα με τον Καρίμ Εμίλ Μπιτάρ, ερευνητή στο Ινστιτούτο Διεθνών και Στρατηγικών Υποθέσεων στο Παρίσι, πρόκειται για «σημαντικό πλήγμα στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, αλλά δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα είναι αδύνατο να ανακτήσει την ικανότητα εμπλουτισμού ουρανίου». Και ακόμη δεν είναι σαφές πού βρίσκεται το υπάρχον εμπλουτισμένο ουράνιο.
Τα διδάγματα από την Ιστορία
«Ένα πυρηνικό πρόγραμμα δεν μπορεί να καταστραφεί εντελώς, επειδή η τεχνική γνώση δεν μπορεί να εξαλειφθεί», τονίζει. Επιπλέον, η αμερικανική ενέργεια, ανοίγει τρεις διαφορετικούς δρόμους. Το ένα σενάριο είναι να συνθηκολογήσει το Ιράν, όπως θα ήθελαν οι ΗΠΑ και το Ισραήλ. Το άλλο είναι οι ΗΠΑ να εμπλακούν σε πόλεμο με το Ιράν. Πλήρους ή περιορισμένης σύγκρουσης.
Η ιστορία έχει πολλά διδάγματα για τις ΗΠΑ, αλλά και για τον Αμερικανό πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, που άλλαξε στάση σχεδόν εν μιά νυκτί. Οι προηγούμενες επεμβάσεις τους στη Μέση Ανατολή, στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, οδήγησαν σε παρατεταμένη κατοχή, χρόνια αστάθεια και υψηλό κόστος, οικονομικό και σε ζωές.
Διαδήλωση στο Ιράν κατά των ΗΠΑ μετά τα πλήγματα σε πυρηνικές εγκαταστάσεις
Η επιλογή του πολέμου
Αν οι ΗΠΑ επιλέξουν τον πόλεμο, έχουν δύο δρόμους την ανοιχτή ή την περιορισμένη συγκρουση. Αυτή ήταν η εικόνα και το 2020, όταν δολοφονήθηκε ο Ιρανός στρατηγός Κασέμ Σουλεϊμανί. Αλλά όπως επισημαίνει ο Μπιτάρ, οι Ιρανοί «δεν είναι αυτοκτονικοί». Επέλεξαν να αντιδράσουν με «ελεγχόμενο» τρόπο, εκτοξεύοντας πυραύλους σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ. Γιατί «γνωρίζουν ότι οποιαδήποτε επίθεση κατά των περιφερειακών συμφερόντων των ΗΠΑ θα προκαλέσει καταστροφικές απαντήσεις Πολιτείες που θα μπορούσαν να καταλήξουν στην πλήρη πτώση του καθεστώτος».
Ήδη, το Ιράν έπληξε με πυραύλους αμερικανικές βάσεις στο Κατάρ και το Ιράκ. Και δεν ξέρουμε τι επιφυλάσσει το μέλλον.
Αν οι απώλειες, από τη αντίδραση του Ιράν είναι μικρές, ο Ντόναλντ Τραμπ μπορούσε να επιλέξει να επαναλάβει την συγκρατημένη αντίδραση του 2020. Μόνο εάν υπάρξει λάθος υπολογισμός ή «καταστροφική επιτυχία» – όπως ο θάνατος δεκάδων Αμερικανών στρατιωτών – θα μπορούσε η πολιτική και στρατιωτική πίεση για απάντηση να ωθήσει τις ΗΠΑ σε μια ευρύτερη σύγκρουση, ίσως με σκοπό να αξιοποιήσουν την κρυφή απειλή της «αλλαγής καθεστώτος» στο Ιράν.
Αλλά όπως επισημαίνει ο Τζον Χαλτιγουάνγκερ, του Foreign Policy, «ιστορικά, η εμπλοκή σε αλλαγή καθεστώτος έχει συχνά οδηγήσει σε καταστροφικά αποτελέσματα για την Ουάσιγκτον και σε μεγάλα βάσανα για τους πληθυσμούς των χωρών όπου έχει διεξάγει τέτοιες επιχειρήσεις, όπως αποδεικνύεται από τις συνέπειες της εισβολής στο Ιράκ το 2003». Και «υπό αυτή την έννοια, οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν κάθε λόγο να είναι εξαιρετικά προσεκτικές όσον αφορά την εμπλοκή τους, παρόλο που εδώ και καιρό θεωρούν το Ιράν απειλή για την περιφερειακή και παγκόσμια σταθερότητα», πιστεύει.
Τα Στενά του Ορμούζ
Το Ιράν έχει επίσης την επιλογή να κλείσει τα Στενά του Ορμούζ, αναπτύσσονας ένα στόλο μικρών σκαφών για να ναρκοθετήσει την περιοχή ή να επιτεθεί σε στρατιωτικά και εμπορικά πλοία. Ο αντίκτυπος θα ήταν άμεσος: σχεδόν το ένα τρίτο της παγκόσμιας προσφοράς πετρελαίου θα επηρεαζόταν και οι τιμές του πετρελαίου θα εκτοξευθούν, με τον κίνδυνο να προκαλέσουν παγκόσμια ύφεση. Σύμφωνα με τον Σέρτζιο Αλτούνα, ερευνητή στο Πρόγραμμα για τον Εξτρεμισμό στο Πανεπιστήμιο Τζορτζ Ουάσιγκτον είναι «απίθανο οι Ηνωμένες Πολιτείες να συμμετάσχουν σε μια χερσαία επίθεση λόγω του μεγέθους και της στρατιωτικής ισχύος του Ιράν. Επιπλέον, στο εσωτερικό, τόσο το Κογκρέσο όσο και το αμερικανικό κοινό είναι διχασμένα. Οποιαδήποτε άδεια για τη χρήση βίας για την ανατροπή του Χαμενεΐ θα απαιτούσε εξαντλητική συζήτηση και πιθανότατα θα ερχόταν πολύ αργά για άμεση δράση».
Ο δρόμος της διπλωματίας
Εδώ υπάρχουν δύο επιλογές: η συνθηκολόγηση του Ιράν ή λεγόμενο «ιρανικό αδιέξοδο»
Η αμερικανική επίθεση θα μπορούσε, πράγματι, να αναγκάσει την Τεχεράνη να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Υπό στρατιωτική πίεση και εν μέσω της φθοράς μιας πολυμέτωπης σύγκρουσης, το Ιράν θα έμπαινε στον πειρασμό να αποδεχτεί μια συμφωνία που ωφελεί τα συμφέροντα τόσο των Ηνωμένων Πολιτειών όσο και του Ισραήλ.
Ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Γκίντεον Σάαρ, υποστηρίζει ότι οι επιθέσεις των ΗΠΑ καθυστέρησαν το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν «τουλάχιστον δύο ή τρία χρόνια». Συνεπώς, ο χρόνος αυτός θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανοικοδόμηση ενός διπλωματικού πλαισίου που περιορίζει επαληθεύσιμα την ικανότητα του Ιράν να αναπτύξει όπλα μαζικής καταστροφής.
Αλλά μπορεί να συμβεί και το αντίθετο: «Εάν το καθεστώς του Ιράν επιβιώσει, θα ενισχύσει επίσης τη δέσμευσή του για την απόκτηση πυρηνικών όπλων, καθώς πλέον θεωρείται το μόνο αποτρεπτικό μέσο έναντι τέτοιων μελλοντικών επιθέσεων», υποστηρίζει ο Μπιτάρ.
Και, επιπλέον, η πιθανότητα ουσιαστικών διαπραγματεύσεων είναι μάλλον πολύ μακριά, εξαιτίας των ΗΠΑ. Για το Ιράν, η αξιοπιστία της Ουάσιγκτον ως διπλωματικού συνομιλητή έχει διαβρωθεί, αφότου ο Ντόναλντ Τραμπ απέσυρε τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία του 2015 για το Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν. Η συμφωνία είχε σχεδιαστεί για να αποτρέψει την Τεχεράνη από το να αναπτύξει πυρηνικό όπλο, και τότε ο ΔΟΑΕ επιβεβαίωνε ότι το Ιράν συμμορφωνόταν με τους όρους της συμφωνίας.
Τώρα, σύμφωνα με τον Χαλτιβάνγκερ, βλέπουμε το Ιράν να εμπλουτίζει ουράνιο έως 60%. «Αυτό σχετίζεται με την απόφαση Τραμπ να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία», του 2015, λέει.
Και τι θα γίνει με το καθεστώς;
Οι αναλυτές εκτιμούν ότι οι συνέπειες των αμερικανικών βομβαρδισμών στα πυρηνικά του Ιράν είναι μάλλον αβέβαιες. Και σίγουρα δεν θα επισπεύσουν την κατάρρευση του θρησκευτικού καθεστώτος διοίκησης της χώρας.
Το Ιράν παραμένει ένα ενοποιημένο κράτος, με βαθιά ριζωμένους θεσμούς και μηχανισμό ασφαλείας ικανό να διατηρεί την τάξη. Δεν εξαρτάται αποκλειστικά από τον Χαμενεΐ. Η πολιτική του δομή έχει σχεδιαστεί για να απορροφά τους κραδασμούς και να προσαρμόζεται, ακόμη και σε απροσδόκητα σενάρια διαδοχής.
Σύμφωνα με τον Μπιτάρ, το αισιόδοξο σενάριο θα ήταν ένας «εσωτερικός ανασχηματισμό του καθεστώτος», αν και «υπάρχουν πολύ λίγοι, αν όχι καθόλου, ηγέτες ικανοί να αναλάβουν ή να καταλάβουν την εξουσία στο Ιράν». Και σημειώνει ότι, όπως και στο Ιράκ, οι ΗΠΑ δεν φαίνεται να έχουν κάποια στρατηγική σκέψη για την επόμενη μέρα. «Η χρήση ωμής βίας δεν υποκαθιστά μια πολιτική στρατηγική για την πλήρωση του κενού εξουσίας σε περίπτωση πτώσης του καθεστώτος», προειδοποιεί.
Το πιο πιθανό αποτέλεσμα, σύμφωνα με τον Χαλτιβάνγκερ είναι ένα άλλο. Ένα πιο αδύναμο, αλλά και πιο ριζοσπαστικοποιημένο καθεστώς, διεθνώς απομονωμένο. Συνεπώς, θα έχει λιγότερα να χάσει και περισσότερα κίνητρα για να επιδιώξει την κατασκευή πυρηνικού όπλου ως οριστικού αποτρεπτικού παράγοντα.
Και εξηγεί ότι η κοινότητα των αμερικανικών υπηρεσιών πληροφοριών εκτίμησε ότι «η επίθεση σε ιρανικές πυρηνικές εγκαταστάσεις θα οδηγούσε την Τεχεράνη στο συμπέρασμα ότι ήταν καιρός να επιδιώξει ένα όπλο μαζικής καταστροφής». Και πως «πιθανότατα το Ιράν θα ανοικοδομούσε κρυφά τυχόν κατεστραμμένες εγκαταστάσεις, καθιστώντας εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό τους.
Ωστόσο, μετά την πυραυλική επίθεση του Ιράν στις Αμερικανική βάση του Κατάρ, όλα τα ενδεχόμενα μπορούν να αντραπούν