Η διεθνής κοινότητα εκφράζει έντονες ανησυχίες και απευθύνει εκκλήσεις για αυτοσυγκράτηση προς το Ισραήλ και το Ιράν, μετά την αιφνιδιαστική επίθεση του Ισραήλ κατά ιρανικών στόχων, που κλιμακώνει δραματικά την αστάθεια στη Μέση Ανατολή. Το ενδεχόμενο για νέες βίαιες εξελίξεις προκαλεί φόβους σε κυβερνήσεις, διπλωμάτες και αναλυτές, καθώς ο πόλεμος εισέρχεται σε μια αχαρτογράφητη φάση.
Αντιδράσεις και δηλώσεις στη διεθνή σκακιέρα
Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, απείλησε το Ισραήλ «με αυστηρή τιμωρία» ως απάντηση στο «έγκλημά του», ενώ την ίδια στιγμή ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Μπενιαμίν Νετανιάχου, ξεκαθάρισε πως οι επιχειρήσεις θα συνεχιστούν για όσο κριθεί αναγκαίο.
Το μεγαλύτερο μέρος του αραβικού κόσμου, μεταξύ των οποίων η Σαουδική Αραβία, καταδίκασε την «ειδεχθή» επίθεση του Ισραήλ, ενώ το Κατάρ κάλεσε τη διεθνή κοινότητα να παρέμβει αναστέλλοντας περαιτέρω δράσεις από το Τελ Αβίβ.
Σαφής ήταν και η τοποθέτηση των δυτικών κρατών υπέρ της αυτοσυγκράτησης, ζητώντας αποφυγή περαιτέρω στρατιωτικής κλιμάκωσης. Ο εκπρόσωπος του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, τόνισε πως ο ΟΗΕ είναι «ιδιαιτέρως ανήσυχος» για τις επιθέσεις του Ισραήλ σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, ειδικά όσο συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.
Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, σημείωσε ότι το Ισραήλ «έδρασε μονομερώς» και πως οι ΗΠΑ δεν συμμετείχαν στις επιθέσεις, δίνοντας έμφαση πως προτεραιότητα για την Ουάσινγκτον παραμένει η προστασία των αμερικανικών δυνάμεων. Παράλληλα διεμήνυσε ότι το Ιράν δεν πρέπει να επιτεθεί ενάντια στα αμερικανικά συμφέροντα.
Σε ανάλογο ύφος κινήθηκε και ο Βρετανός πρωθυπουργός, Κιρ Στάρμερ, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για «σταθερότητα στη Μέση Ανατολή» και προκρίνοντας τον δρόμο της διπλωματίας έναντι της σύγκρουσης.
Επικοινωνία Νετανιάχου – Μερτς και η στάση της Γερμανίας
Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου επικοινώνησε τηλεφωνικά με τον Γερμανό καγκελάριο, Φρίντριχ Μερτς, ενημερώνοντάς τον για το σκεπτικό και τους στόχους των επιχειρήσεων. Οι γερμανικές αρχές προχώρησαν άμεσα στη λήψη μέτρων προστασίας των υπηκόων τους στη Μέση Ανατολή και ενίσχυσαν τα επίπεδα ασφαλείας σε ισραηλινές και εβραϊκές εγκαταστάσεις.
Σε ανακοίνωσή του, ο Μερτς χαρακτήρισε το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα «παραβίαση της Συνθήκης για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων» και επανέλαβε ότι η Γερμανία στηρίζει το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα. Παράλληλα, κάλεσε και τις δύο πλευρές να αποφύγουν ενέργειες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση της περιοχής, προτείνοντας διπλωματική διαμεσολάβηση και τονίζοντας πως προτεραιότητα πρέπει να είναι ο τερματισμός των πυρηνικών φιλοδοξιών του Ιράν.
Αβέβαιο το μέλλον στη Μέση Ανατολή
Η νέα κλιμάκωση φέρνει τη Μέση Ανατολή ένα βήμα πιο κοντά στην ανεξέλεγκτη σύγκρουση. Το Ιράν αντιμετωπίζει την ισραηλινή επίθεση ως κήρυξη πολέμου, αυξάνοντας τον κίνδυνο γενικευμένων εχθροπραξιών.
Τα περιθώρια αισιοδοξίας περιορίζονται ολοένα και περισσότερο, καθώς οι ΗΠΑ αντιμετωπίζουν πίεση να λάβουν σαφέστερη θέση υπέρ του Ισραήλ, παρά τις αρχικές αντιρρήσεις για επέκταση του πολέμου. Αντίστοιχα και η Γερμανία, παρά τις διαφοροποιήσεις στη στάση της απέναντι στο Ισραήλ και τους Παλαιστίνιους, συνεχίζει να παρέχει πολιτική και υλική στήριξη στον ισραηλινό σύμμαχο.
Η ιστορική διάσταση του πολέμου είναι έντονη: το Ισραήλ αντιμετωπίζει εδώ και χρόνια το πρόγραμμα πυρηνικών του Ιράν ως απειλή ύπαρξης. Η επιμονή της Τεχεράνης να αναπτύξει περαιτέρω τις πυρηνικές της δυνατότητες και να αποφύγει τις διαπραγματεύσεις θέτει νέα, επικίνδυνα δεδομένα στη γεωστρατηγική εξίσωση της περιοχής.
Γιατί η επίθεση του Ισραήλ στο Ιράν θα μπορούσε να εξελιχθεί σε περιφερειακό πόλεμο
Οι ισραηλινές επιθέσεις στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν ενδέχεται να προκαλέσουν μαζικά αντίποινα από την Τεχεράνη και να οδηγήσουν την περιοχή σε ολοκληρωτικό πόλεμο, προειδοποιούν εδώ και καιρό αναλυτές και ειδικοί.
Σύμφωνα με ανάλυση του CNN, εάν το Ισραήλ και το Ιράν εμπλακούν σε ευρύτερη σύγκρουση, ελλοχεύει ο κίνδυνος να παρασυρθούν και οι Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω της μακρόχρονης συμμαχίας τους με το Ισραήλ και του ρόλου τους ως κύριου προμηθευτή όπλων.
Ήδη από τις αρχές της εβδομάδας φάνηκαν οι πρώτες ενδείξεις αυτού του κινδύνου, καθώς οι ΗΠΑ διέταξαν την αποχώρηση μη απαραίτητου προσωπικού από περιοχές στη Μέση Ανατολή, επικαλούμενες αυξημένες πληροφορίες ότι επίκειται ισραηλινό πλήγμα κατά του Ιράν.
Την Παρασκευή, Ισραηλινοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι προετοιμάζονται για ιρανικά αντίποινα, κηρύσσοντας ειδική κατάσταση έκτακτης ανάγκης σε ολόκληρη τη χώρα.
Ο φόβος είναι διάχυτος τόσο στο εσωτερικό του Ισραήλ όσο και σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή, καθώς οι ισραηλινές επιθέσεις οδηγούν την περιοχή σε αχαρτογράφητα νερά.
Το Ιράν διατηρεί ένα λεγόμενο «Άξονα Αντίστασης» σε όλη την περιοχή, που περιλαμβάνει πιστούς συμμάχους όπως τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο, τους Χούθι στην Υεμένη, καθώς και διάφορες παραστρατιωτικές οργανώσεις στο Ιράκ και τη Συρία.
Σύμφωνα με ειδικούς, μια ισραηλινή επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν πιθανότατα θα σημάνει το οριστικό τέλος των διαπραγματεύσεων με τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Το περασμένο έτος, ο πολύχρονος πόλεμος δι’ αντιπροσώπων μεταξύ Ισραήλ και Ιράν ξέσπασε ανοιχτά, με σειρά απευθείας πυραυλικών πληγμάτων μεταξύ των δύο χωρών.
Τότε, οι ΗΠΑ είχαν προειδοποιήσει το Ισραήλ να μην πλήξει τις ενεργειακές ή πυρηνικές υποδομές του Ιράν, ενώ η Τεχεράνη είχε επιχειρήσει να υποβαθμίσει τα χτυπήματα, απαντώντας με οπτικά εντυπωσιακά αλλά προσεκτικά υπολογισμένα αντίποινα, τα οποία προκάλεσαν περιορισμένες ζημιές.
Η επίθεση της Παρασκευής από το Ισραήλ είναι σαφώς πιο εκτεταμένη, καθώς έπληξε τον πυρήνα του πυρηνικού και στρατιωτικού μηχανισμού του Ιράν. Όπως μεταδίδει το CNN, το Ισραήλ κατέστρεψε την κύρια μονάδα εμπλουτισμού ουρανίου στη Νατάνζ και σκότωσε τον στρατηγό Χοσεΐν Σαλαμί, αρχηγό των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC), τον αρχιστράτηγο του Σώματος των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης του Ιράν, καθώς και τον Υποστράτηγο Μοχάμεντ Μπαγκέρι, τον υψηλότερο στρατιωτικό αξιωματικό του Ιράν.
Η αναλύτρια ασφαλείας του CNN, Μπεθ Σάνερ, δήλωσε ότι η εξόντωση του Σαλαμί ισοδυναμεί με την εξουδετέρωση του αρχηγού των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ: «Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα αντιδρούσαν οι Αμερικανοί», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Η ίδια σημείωσε ότι το Ιράν βρίσκεται πλέον υπό «υπαρξιακή απειλή» και, κατά συνέπεια, το Ισραήλ αναμένει «μαζικά, πολύ πιο ισχυρά αντίποινα από αυτά που είδε την προηγούμενη φορά».
Γιατί το Ισραήλ επιτίθεται στο Ιράν τώρα
Το Ισραήλ οραματίζεται εδώ και καιρό μια στρατιωτική επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν και η σημερινή επίθεση θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν περιφερειακό πόλεμο που θα ενέπλεκε τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες απέσυραν ορισμένους διπλωμάτες και προσωπικό από τη Μέση Ανατολή αυτή την εβδομάδα, φοβούμενες ένα ιρανικό χτύπημα αντιποίνων.
Γιατί τώρα η επίθεση
Το Ισραήλ είναι από καιρό αποφασισμένο να εμποδίσει το Ιράν, τον σφοδρότερο εχθρό του, να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Από την άνοδο της Ισλαμικής Δημοκρατίας στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι ηγέτες του Ιράν έχουν επανειλημμένα υποσχεθεί να καταστρέψουν το Ισραήλ.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν έχει προχωρήσει σημαντικά την τελευταία δεκαετία, λένε οι αναλυτές. Τώρα βρίσκεται είναι κοντά στο να κατασκευάσει αρκετό πυρηνικό υλικό για να τροφοδοτήσει 10 πυρηνικά όπλα, αν και η παραγωγή μιας βόμβας πιθανότατα θα διαρκέσει πολλούς μήνες. Την Πέμπτη, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας δήλωσε ότι το Ιράν δεν συμμορφώνεται με τις υποχρεώσεις του για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων - η πρώτη τέτοια μομφή εδώ και δύο δεκαετίες.
Το Ιράν καταδίκασε την ψηφοφορία, λέγοντας ότι «θέτει εντελώς υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία και το κύρος» του πυρηνικού παρατηρητή. Αλλά το Ιράν έχει αποδυναμωθεί από τότε που η Χαμάς ξεκίνησε την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου 2023 στο Ισραήλ η οποία πυροδότησε τον πόλεμο στη Λωρίδα της Γάζας. Η Χαμάς και η Χεζμπολάχ, οι οποίες υποστηρίζονται από το Ιράν, έχουν αποδεκατιστεί στους πολέμους τους με το Ισραήλ.
Ο Νετανιάχου έχει υποστηρίξει ιδιωτικά ότι η ευπάθεια του Ιράν δεν θα διαρκέσει πολύ, πράγμα που σημαίνει ότι το Ισραήλ έχει ένα περιορισμένο παράθυρο για να ξεκινήσει μια επίθεση.
«Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, το Ιράν δεν θα έχει πυρηνικά όπλα», είπε σε ομιλία του τον Απρίλιο.
Το Ιράν είχε χρησιμοποιήσει την απειλή μιας τρομερής απάντησης από τη Χεζμπολάχ στον Λίβανο ως αποτρεπτικό μέσο κατά της ισραηλινής επίθεσης. Αλλά αφού η Χεζμπολάχ επιτέθηκε στο Ισραήλ σε αλληλεγγύη προς τη Χαμάς, το Ισραήλ κατατρόπωσε την ομάδα, εξαλείφοντας μεθοδικά την ηγεσία της και σκοτώνοντας χιλιάδες μαχητές της.
Οι ισραηλινές επιθέσεις εναντίον της αεράμυνας του Ιράν πέρυσι αποδυνάμωσαν τις δυνατότητές τους, επιτρέποντας στα ισραηλινά μαχητικά αεροσκάφη να ξεκινήσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια μια νέα μαζική επίθεση, σύμφωνα με αξιωματούχους και αναλυτές. Εάν το Ισραήλ περίμενε πάρα πολύ, το Ιράν θα μπορούσε να αποκαταστήσει τις απώλειες, ανέφεραν οι αναλυτές.
Ποια είναι η κατάσταση των συνομιλιών ΗΠΑ-Ιράν για τα πυρηνικά;
Αμερικανοί και Ιρανοί διαπραγματευτές σχεδίαζαν νέο γύρο συνομιλιών την Κυριακή στο Ομάν παρά το αδιέξοδο σχετικά με το αν το Ιράν θα πρέπει να είναι σε θέση να συνεχίσει να εμπλουτίζει ουράνιο εντός των συνόρων του.
Ωστόσο, μετά το ισραηλινό χτύπημα το Ιράν ανακοίνωσε, σύμφωνα με τη δημόσια τηλεόραση, ότι δεν θα συμμετάσχει στις διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά με τις Ηνωμένες Πολιτείες που είχαν προγραμματιστεί για την Κυριακή ή σε οποιεσδήποτε διαπραγματεύσεις μέχρι νεωτέρας.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του, ο Τραμπ απέσυρε τις Ηνωμένες Πολιτείες από την πυρηνική συμφωνία του 2015 με το Ιράν που υπογράφηκε από τον Μπαράκ Ομπάμα, χλευάζοντας τη συμφωνία ως «μονόπλευρη». Μέχρι πρότινος φαινόταν πρόθυμος να αποφύγει να εμπλακεί σε μια μεγάλης κλίμακας σύγκρουση στη Μέση Ανατολή. Νωρίτερα αυτή την εβδομάδα, δήλωσε ότι το Ιράν είχε υιοθετήσει μια «απαράδεκτη» διαπραγματευτική θέση και υποβάθμισε τις προοπτικές μιας συμφωνίας. «Γίνομαι όλο και λιγότερο σίγουρος γι 'αυτό», δήλωσε στη New York Post σε ένα podcast την Τετάρτη. «Φαίνεται να καθυστερούν και νομίζω ότι αυτό είναι κρίμα».
Ωστόσο, ο Τραμπ είχε προειδοποιήσει πολλές φορές τον Νετανιάχου να μην επιτεθεί στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, ενώ οι συνομιλίες βρίσκονται σε εξέλιξη. «Του είπα ότι αυτό θα ήταν ανάρμοστο να γίνει τώρα, επειδή είμαστε πολύ κοντά σε μια λύση», δήλωσε ο Τραμπ τον Μάιο.
Γιατί Ισραήλ και Ιράν βρίσκονται σε κόντρα
Το Ιράν και το Ισραήλ είναι εχθροί εδώ και δεκαετίες. Το Ιράν έχει υποστηρίξει ένα δίκτυο ομάδων πολιτοφυλακής, συμπεριλαμβανομένης της Χεζμπολάχ στον Λίβανο και της Χαμάς στη Γάζα, για να πιέσει το Ισραήλ σε πολλαπλά μέτωπα. Το Ισραήλ βομβάρδισε τοποθεσίες στη Συρία και δολοφόνησε Ιρανούς πυρηνικούς επιστήμονες.
Τον τελευταίο χρόνο, ο σκιώδης πόλεμος τους έχει γίνει απροκάλυπτος. Τον Απρίλιο του 2024, το Ισραήλ δολοφόνησε Ιρανούς αρχηγούς ασφαλείας σε αεροπορική επιδρομή στη Συρία, ωθώντας το Ιράν να εκτοξεύσει εκατοντάδες μη επανδρωμένα αεροσκάφη και πυραύλους στο Ισραήλ. Το Ισραήλ αργότερα αντεπιτέθηκε στο Ιράν.
Αρκετούς μήνες αργότερα, το Ιράν εκτόξευσε περισσότερους από 150 πυραύλους στο Ισραήλ ως απάντηση στη δολοφονία του Χασάν Νασράλα, ηγέτη της Χεζμπολάχ, στο Λίβανο και στη δολοφονία του Ισμαήλ Χανίγια, ηγέτη της Χαμάς, στην Τεχεράνη. Το Ισραήλ ανταπέδωσε βομβαρδίζοντας ξανά την αεράμυνα του Ιράν. Οι επιθέσεις του Ισραήλ έχουν ουσιαστικά καταστρέψει τέσσερα συστήματα αεράμυνας S-300 που είχε αγοράσει το Ιράν από τη Ρωσία, δήλωσαν Ιρανοί και Ισραηλινοί αξιωματούχοι, συμπεριλαμβανομένου ενός κοντά στη Νατάνζ, που επλήγη από την πρώτη σημερινή επίθεση, με άγνωστη προς το παρόν την έκταση της ζημιάς.
Μπορεί μόνο του το Ισραήλ;
Το Ισραήλ διαθέτει εξελιγμένες στρατιωτικές δυνατότητες. Ωστόσο, στρατιωτικοί αναλυτές λένε ότι η καταστροφή του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν θα ήταν δύσκολη, ακόμη και για μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις στη Μέση Ανατολή, και πιθανότατα θα απαιτούσε στρατιωτική υποστήριξη από τις ΗΠΑ. Τα προηγούμενα ισραηλινά σχέδια να επιτεθούν στο Ιράν βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην υποστήριξη των ΗΠΑ.
Οι ειδικοί λένε ότι η καταστροφή όλων των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν- μερικές από τις οποίες βρίσκονται σε βαριά ενισχυμένες υπόγειες εγκαταστάσεις κάτω από βουνά - θα απαιτούσε εξαιρετικά ισχυρά πυρομαχικά. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν μέχρι στιγμής αρνηθεί τα ισραηλινά αιτήματα να παράσχουν τη μεγαλύτερη βόμβα στο οπλοστάσιό τους, ένα «bunker-buster» 30.000 λιβρών.
Η ισραηλινή επίθεση μπορεί να οδηγήσει το πρόγραμμα κατασκευής όπλων σε βαθύτερα υπόγεια. Η ισραηλινή επίθεση θα μπορούσε επίσης να ωθήσει τους ηγέτες του Ιράν να αποφασίσουν τελικά να κάνουν αγώνα δρόμου για τη βόμβα - τη γραμμή που οι μουλάδες και οι στρατηγοί για σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα δεν έχουν περάσει.